محمدصادق شایسته| امسال بدون هیچ کشمکش خاصی سردار منتظر المهدی، سخنگوی نیروی انتظامی 3هفته پیش از شروع ماه رمضان اعلام کرد سینماها می‌توانند طرح از افطار تا سحر را اجرا کنند. طرحی که براساس آن مخاطبان می‌توانند در طول ماه رمضان به جز لیالی قدر پس از افطار تا سحر به سالن‌های سینما بروند و فیلم ببینند. شورای صنفی نمایش هم تخفیفات ویژه برای مخاطبان و آن دسته از فیلم‌هایی که در این ماه اکران شوند، وضع کرد. تا این‌جا همه چیز خوب و خوش و خرم بوده اما برای این خوش و خرم بودن امروز از 6سال پیش تا الان خون‌دل‌ها خورده شده، همین چند‌ سال پیش بود که آمدن ماه رمضان به معنی رکود سینماها بود، مردم در طول روز که روزه می‌گرفتند و کسی کاری به کار سینما نداشت، بعد افطار هم تا دست می‌جنباندی و از دست سریال‌های -آن روزها- باکیفیت تلویزیون خلاص می‌شدی آخرین سانس سینماها هم به پایان رسیده بود، هیچ تهیه‌کننده عاقلی حاضر به اکران فیلمش در این ماه نبود و چشم امید همه اکران عید فطر بود اما 6سال پیش طرح «افطار تا سحر» که آن روزها طرح «اذان تا اذان» نامگذاری شده بود با هدف جذب مخاطب بیشتر در فصل کم‌رونق رمضان آغاز به کار کرد. طرحی که برمبنای آن به سینماداران اجازه داده می‌شد از زمان افطار تا سحر سینماها را باز نگه دارند و سانس‌های ویژه‌ای را برای حضور مردم در سینماها تا پاسی از نیمه‌شب در نظر بگیرند. البته این طرح هم مثل ده‌ها طرحی که برای سینما پیشنهاد شده بود تا مردم در این سال‌ها گریزان از سالن‌های سینما را هر چه بیشتر به سینماها بکشاند با اما و اگر و مخالفت‌های ریز و درشت مواجه شد با این حال اجرای این طرح به هفتمین‌ سال خودش رسیده است. در این گزارش نگاهی انداخته‌ایم به روند طی شده این طرح در 6‌سال گذشته.

88 مخالفت پشت مخالفت، نکوهش پشت نکوهش  
سال 1388 بود که ناگهان وزارت ارشاد تصمیم به اجرای طرحی گرفت که طی آن سینماها بعد از افطار تا نزدیکی سحر فعالیت داشته باشند و مخاطبانی که علاقه دارند بعد از افطار به شکل فردی یا خانوادگی به تماشای فیلم‌های سینمایی بنشینند این فرصت را داشته باشند تا از فیلم‌های اکران شده در این ماه استفاده کنند. اتفاق خوبی که می‌توانست سبب شود حداقل از این طریق مردم با سالن‌های سینما آشتی کنند. این طرح که از سوی تعدادی از اعضای شورای صنفی نمایش، انجمن سینماداران و پخش‌کننده‌ها پیشنهاد شده بود با کمی تغییر ازجمله نیم بها کردن بلیت سانس‌های ویژه ماه رمضان از ابتدای رمضان 88 به صورت آزمایشی در چهار پردیس جوان، آزادی، زندگی و ملت و سینما ماندانا آغاز شد. برخلاف تصور همه که فکر می‌کردند این طرح نمی‌تواند مردم را به سینماها بکشاند، استقبال مردم از آن بسیار بیشتر از حد تصور بود. البته این طرح نزدیک بود همان ابتدا پرونده‌اش بسته شود. پس از گذشت چند روز از آغاز طرح ناگهان اداره اماکن نارضایتی خود را از اجرای این طرح اعلام کرد و تصمیم گرفت درحالی‌که مردم پای ثابت سینماها در ایام ماه رمضان شده بودند، اجازه باز بودن سینماها پس از نیمه شب را ندهد. البته همان زمان خیلی‌ها دلیل مخالفت ناگهانی نیروی انتظامی را صحبت‌های برخی چهره‌های مذهبی درخصوص نکوهش این طرح عنوان کردند، صحبت‌هایی که صریح ترینش برمی‌گشت به اظهارنظر یکی از مداحان قدیمی و شناخته شده که گفته بود: «واقعا نمی‌دانم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چه خبر است و به نظرم می‌رسد در این وزارتخانه فقط به هنر توجه می‌شود و هیچ توجه و نگاهی به مقوله ارشاد نمی‌شود. زمانی که در جریان باز بودن سینماهای تهران تا اذان صبح قرار گرفتم، خنده‌ام گرفت.» برخی هم علت اصلی این مخالفت ناگهانی را اتفاقات بعد از انتخابات 88 می‌دانستند و معتقد بودند با توجه به مشکلات یکی دو ماه قبل که در زمان ماه رمضان هم ادامه‌دار بود تأمین امنیت در آن ساعت از شب برای نیروی انتظامی با توجه به حاشیه‌های متعدد بعد از انتخابات مشکل خواهد بود و این نهاد ترجیح می‌دهد سری را که درد نمی‌کند دستمال نبندد! درحالی‌که سینماها در اولین جمعه پس از ماه رمضان به فروشی 77‌میلیون تومانی دست پیدا کرده بودند و این فروش در نوع خود برای چنین فصلی از‌ سال بی‌نظیر بود ، حاشیه‌های ایجادشده می‌رفت که کار دست طرح نوپای «اذان تا اذان» بدهد اما به هر شکل در تعامل سازنده مدیران وقت خانه سینما با مسئولان نیروی انتظامی مشکل حل شد و این طرح تا انتهای ماه رمضان 88 اجرا شد.

89 وقتی توسل به نوستالژی هم شکست خورد
در حالی که تصور می‌شد با توجه به موفقیت طرح «اذان تا اذان» در ‌سال 88 این طرح در‌ سال 89 هم به راحتی و بدون مشکل اجرا شود اما باز هم یکسری اعتراضات درخصوص این طرح ازسوی چهره‌های مختلف ابراز شد، چهره‌هایی که عمده نظرشان این بود که در ماه رمضان وقتی تلویزیون هم سریال‌های متعدد پخش می‌کند و سینماها هم تا صبح باز هستند دیگر وقتی نمی‌ماند که مردم به عبادت‌هایشان برسند. از طرفی برخی از پخش‌کننده‌ها هم حاضر نبودند که فیلم‌هایشان در این طرح به اکران عمومی درآید و معتقد بودند که اکران فیلم جدید در زمان با توجه به میزان مخاطبی که دارد و بلیت‌های نیم‌بهایی که برای آن در نظر گرفته شده یک نوع فیلم‌سوزی است. در این بین ناگهان خبر دیگری رسید مبنی بر این‌که حوزه هنری هم سینماهای خود را از طرح اکران «اذان تا اذان» خارج کرده است. به این ترتیب شوک بزرگی به این طرح وارد شد اما این شوک بزرگ باعث نشد که طرح به‌طور کامل منتفی شود. خبر ناخوشایند مشارکت نکردن سینماهای حوزه در این طرح با خبر خوشایند اکران فیلم‌های برتر دهه 60 و 70 سینمای ایران همراه شد. طرحی که در آن پیشنهاد شده بود تعدادی از فیلم‌های برتر دهه 60 و 70 که بسیاری از مخاطبان جوان امروزی فرصت دیده‌شدن آن فیلم‌ها را روی پرده سینماها نداشتند بتوانند در ایام ماه رمضان به دیدن آن فیلم‌ها بنشینند و به نوعی تجدید خاطره‌ای با آثار ارزشمند سینمای ایران در سال‌های پس از انقلاب شود. همان کاری که امروز در قالب گروه سینمایی هنر و تجربه با اکران فیلم‌هایی چون «گاو»، «باشو غریبه کوچک» و مستندهای برتر قدیمی درحال اجراست. اما این طرح هم به‌راحتی به مرحله اجرا نرسید و درنهایت هم به‌طور تمام و کمال اجرا نشد. پیگیری‌ها برای اکران فیلم‌های قدیمی در طرح اذان تا اذان از مدتی قبل آغاز شده بود و به دلیل مخالفت رئیس اداره کل نظارت و ارزشیابی با تصویب آن تا روز شروع به کار این طرح طول کشید. سجادپور که آن روزها رئیس اداره کل نظارت و ارزشیابی معاونت سینمایی ارشاد بود در آستانه ماه رمضان و درحالی‌که تقریبا همه از اجرای این طرح ناامید شده بودند ناگهان اعلام کرد طرح نمایش فیلم‌های خاطره‌انگیز اجرا می‌شود. قرار بود با توجه به هماهنگی‌های صورت گرفته با اداره کل نظارت و ارزشیابی 8فیلم سینمایی «مادر» و «دلشدگان» به کارگردانی زنده‌یاد علی حاتمی، «ناخدا خورشید» به کارگردانی ناصر تقوایی، «اجاره‌نشین‌ها»، «بانو» و «هامون» به کارگردانی داریوش مهرجویی و «یک بار برای همیشه» ساخته سیروس الوند، به‌صورت تک سانس در پردیس‌های سینمایی اکران شوند اما این اتفاق به شکل کاملی رخ نداد. هر چند استقبال مردم از آن تعداد فیلم‌هایی که از این لیست اکران شد بیش از حد تصور بود اما باز هم سینماداران معتقد بودند به جای این‌که دوباره فیلم‌های قدیمی بر پرده سینماها ظاهر شوند می‌توان فیلم‌های به‌روز‌تر و بهتری را اکران کرد. با این حال طرح اذان تا اذان در دومین‌ سال اجرایش هم به گونه‌ای اجرا شد که بسیاری را راضی نگه داشت. مهم‌ترین نکته‌ای که در این طرح وجود داشت این بود که با این‌که قرار شده بود صداوسیما از ابتدا در حمایت از این طرح فرهنگی تبلیغاتی را انجام دهد تا روز دهم اجرای طرح در‌ سال89 خبری از تبلیغات تلویزیونی نبود اما بدون تبلیغات هم مردم استقبال خوبی از طرح کردند. نکته دیگری که مورد اعتراض سینماداران بود بحث نیم‌بها کردن بلیت بود که این مشکل هم با شناورکردن نیم‌بها شدن بلیت‌ها در سینماهای مختلف و دادن یکسری اختیارات ازجمله مشخص کردن تعداد سانس‌های ویژه با توجه به منطقه جغرافیایی و استقبال مخاطبان توسط خود سینماداران باعث شد طرح در ‌سال 89 هم تمام و کمال اجرا شود. در این ‌سال «چهل سالگی» به کارگردانی علیرضا رئیسیان، «پسر آدم دختر حوا» ساخته رامبد جوان، «افراطی‌ها» به کارگردانی جهانگیر جهانگیری، «مقلد شیطان» ساخته افشین صادقی و «ناسپاس» به کارگردانی حسن هدایت فیلم‌هایی بودند که در ماه رمضان اکران خود را در سینماها ادامه دادند.

90 و اکران کم‌تماشاگرترین فیلم تاریخ سینمای ایران
اما در ‌سال 90 هم باز اوضاع و احوال اکران فیلم‌ها در ماه رمضان کما‌فی‌السابق مخالف داشت و هم موافق. انگار هر ‌سال که سینمای ایران به اجرای این طرح می‌رسید، مخالفت‌ها هم به روال هر ‌سال آغاز می‌شد.‌ سال 90 قرار بود اتفاقات خیلی خوبی رخ‌دهد اما درنهایت همه چیز در حد وعده و وعید باقی ماند. چند روز قبل از شروع رمضان 90 علیرضا سجادپور که هنوز هم رئیس اداره نظارت و ارزشیابی بود بالاخره تصمیم گرفت پیشنهادی را که سینماداران در دو‌سال گذشته مبنی بر اکران فیلم جدید در این ماه داده بودند به مرحله اجرا برساند. به این ترتیب بود که چند روز قبل از آغاز ماه رمضان اعلام کرد چهار فیلم جدید «یوسف پیامبر(ص)» به کارگردانی فرج‌الله سلحشور، «سنگ‌ اول» به کارگردانی ابراهیم فروزش، «مامان بهروز منو زد» به کارگردانی عباس مرادیان و «سفر سرخ» به کارگردانی حمید فرخ‌نژاد در قالب این طرح اکران می‌شوند. به این صورت که سینماها بعد از پخش سانس‌های موظفی خود می‌توانند این فیلم‌ها را در دوسانس ویژه‌ای که تا سحر برایشان در نظر گرفته شده اکران کنند اما درنهایت تنها فیلم «یوسف پیامبر(ص)» بود که اکران شد و طی اکرانش با فروش یک میلیون تومانی و جذب تنها 350مخاطب به یکی از عجیب‌ترین اکران‌های تاریخ سینمای ایران بدل شد. در این بین اما ادامه فروش «ورود آقایان ممنوع» در ماه رمضان که بعضی‌ها را حتی دوباره و سه‌باره روانه سینماها کرد در کنار اکران فیلم‌هایی چون «اینجا بدون من»، «سوت پایان»، «آقا یوسف» و «شبانه‌روز» باعث شد هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی فروش فیلم‌ها در ماه رمضان نسبت به دو‌سال قبل خود وضع بهتری پیدا کنند.

91 بحران پشت بحران، از نوروز تا رمضان
سال 91 اما از آن سال‌هایی بود که به قول معروف همه چیز به همه چیز ربط داشت حتی ماه رمضان به نوروز. بعد از بحرانی که در پی اکران نوروزی دو فیلم «گشت ارشاد» و «خصوصی» سینما را تحت‌تأثیر منفی خود قرار داد و حوزه هنری لیستی را اعلام کرد که در آن مشخص شده بود که قرار نیست برخی فیلم‌ها در سینماهای تحت مدیریت این حوزه به نمایش درآید تقریبا دعوای بین حوزه هنری و سازمان سینمایی وقت رنگ‌وبویی جدی به خود گرفت. در این دعواها هر اتفاقی می‌توانست محلی برای آتش‌افروختن جدید و ایجاد حاشیه تازه قرار بگیرد که خب اکران ماه رمضان با توجه به شرایط سه‌سال گذشته‌اش بالقوه می‌توانست محل مناسبی برای ادامه منازعات ارشاد و حوزه هنری باشد و همین‌گونه هم شد. چند روز مانده به آغاز ماه رمضان و بالطبع آغاز طرح سانس‌های ویژه ماه رمضان در سینماها ناگهان محسن مومنی‌شریف، رئیس حوزه هنری اعلام کرد در طرح ویژه ماه‌رمضان سینماها شرکت نخواهد کرد. حوزه هنری با این‌که تمایلی به اجرای طرح ویژه ماه رمضان نداشت اما به شدت به‌دنبال اکران کردن یک فیلم پرفروش و مهم در این ماه بود که البته نتوانست حمید مدرسی تهیه‌کننده «كلاه قرمزي و بچه‌ننه» را به اکران فیلمش در سینماها راضی کند. درحالی‌که شوراي صنفي نمايش اعلام كرده بود كه فيلمي مانند «تو و من» آماده اكران در ماه رمضان است و با «كلاه‌قرمزي و بچه‌ننه» هم مذاكره‌شده است، اما صاحبان هر دو فيلم ترجيح دادند اكران فيلم‌شان را به عيد فطر موكول كنند و در اين شرايط سينمادارها ماندند و فيلم‌هايي كه يا نمي‌فروشند يا ديگر فروش خود را كرده‌اند. درنهایت فیلم‌های «خوابم میاد» آن هم در روزهای پایانی اکرانش، «آزمایشگاه»، «بدون اجازه»، «كيميا و خاك»، «شور شيرين» و «راه بهشت» را در ماه رمضان روی پرده سینماها دیدند. فیلم‌هایی که سانس ویژه و بلیت نیم‌بها هم نتوانست برتعداد مخاطبین‌شان اضافه کند.

92 انتخابات و آبروداری اصغر فرهادی
از همان ابتدای ‌سال 92 می‌شد حدس زد که بعد از اکران نوروز تا مرداد ماه و اکران عید فطر عملا هیچ اتفاق مهمی در اکران سینماها رخ نخواهد داد، دلیل عمده‌اش هم چیزی غیر از سینما بود. انتخابات ریاست‌جمهوری در ‌سال 92 اتفاق بسیار مهمی نه‌تنها برای آحاد مردم بلکه برای سینماگران به شکل اخص بود. به همین دلیل هم تقریبا همه در زمان قبل و بعد از انتخابات برای اکران فیلم‌هایشان دست به ریسک نزدند تا تقریبا دوماه‌ونیم سینمای ایران خالی از فیلم خوب شود. یک ماه از این دو‌ماه‌و‌نیم هم در ماه رمضان بود. هر چند قبل از شروع ماه رمضان سخنگوی شورای صنفی نمایش از تمهیدات ویژه‌ای برای اکران فیلم‌های خوب در این ماه خبر داده بود اما تقریبا دیگر همه می‌دانستند که فیلم‌های مهم در این ماه اکران نخواهد شد و هر چقدر هم که طرح‌های جذابی ازجمله سانس‌های ویژه و بلیت نیم‌بها ارایه شود اما زور شورای صنفی نمایش به پخش‌کننده‌ها نمی‌رسد. در پایان ماه رمضان هم صحت این ادعا ثابت شد چرا که با وجود همه برنامه‌ریزی‌های انجام شده تنها فیلم مهم و پرفروش ماه رمضان 92 «گذشته» اصغر فرهادی بود که آن فیلم هم سه هفته ابتدایی اکرانش قبل از آغاز ماه رمضان بود. دیگر فیلم‌های اکران‌شده در این ماه «خودزنی» احمد کاوری، «زبان مادری» قربان محمد‌پور، «بی‌تابی بیتا» مهرداد فرید، «یک مرد یک شهر» حسن هدایت، «گلوگاه» محمد‌ابراهیم معیری و «گهواره‌ای برای مادر» پناه‌برخدا رضایی بودند که هیچ‌کدام از آنها حتی در بین 20فیلم پرفروش‌سال 92 هم قرار نداشتند و تنها فیلمی هم که در آستانه ماه رمضان اکران شد «گهواره‌ای برای مادر» بود. البته شورای صنفی نمایش در این‌ سال قانونی را تصویب کرد که برمبنای آن براي نخستین‌بار به سينماها اجازه داده شد که اگر موفق به جذب فيلم دلخواهي براي اکران نشدند، مي‌توانند از فيلم‌هاي پرفروش و محبوب گذشته که منع قانوني نداشته باشند براي نمايش در ماه‌رمضان و در طرح اذان تا اذان استفاده کنند. دلیل تصویب این قانون هم گرم‌تر کردن رونق سينماها در ماه رمضان عنوان شده بود اما حتی این اختیار هم نتوانست ماه رمضان را تبدیل به ماهی پررونق برای سینماهای ایران کند.

93 فرش قرمز عطاران معادلات را به هم ریخت
سال گذشته هم به‌رغم تجربه‌های ناموفق یکی دو ‌سال اخیر باز هم طرح اکران ویژه ماه رمضان در سالن‌های سینمایی کشور برگزار شد با این تفاوت که یک فیلم مهم همزمان با شروع ماه رمضان در سینماها روی پرده رفت: «رد کارپت» به کارگردانی رضا عطاران. با توجه به این‌که عطاران چند سالی است برگ برنده هر فیلمی محسوب می‌شود، می‌شد پیش‌بینی کرد «رد کارپت» حتی در ماه رمضان هم فروش خوبی داشته باشد که همین‌گونه هم شد. فیلم در مجموع 2‌میلیارد و 900‌میلیون تومان فروخت تا هم یکی از پنج فیلم پرفروش‌ سال شود و هم به تهیه‌کننده‌ها و سینماداران اثبات کند اگر فیلم مخاطب‌پسندی در این ماه روانه اکران شود حتما می‌فروشد اما مهم‌ترین امکانی که در ماه رمضان‌ سال 93 در اختیار سینماداران قرار گرفت، اکران فیلم‌هایی غیر از فیلم‌هایی که سینماداران موظف به اکران آن هستند در سانس‌های ویژه بود. غلامرضا فرجی،  سخنگوی شورای صنفی نمایش اعلام کرد برای تنوع آثار اکران‌شده سینماها در روزهای ماه مبارک رمضان قرار شده که پس از خاتمه سانس موظف‌، سینماها فیلم دیگری را اکران کنند. البته در این طرح فقط فیلم‌هایی اجازه اکران داشتند که پروانه نمایش داشته باشند و ترجیح هم با فیلم‌های‌ سال 93 است. این همان طرحی بود که دو‌سال قبل تیم قبلی شورای صنفی نمایش به دنبال اجرا کردنش بود ولی توفیقی در اجرای آن پیدا نکرد اما در اجرای این طرح در ‌سال 93 هم توفیق چندانی نداشت.‌ سال گذشته به جز «رد‌کارپت» فیلم‌های دیگری هم در ماه رمضان اکران شدند: «تجریش ناتمام»، «برف»، «دربست آزادی»، «رهاتر از دریا» و «اینجا شهری دیگر است» که هیچ‌کدام حتی به مرز 100 میلیون تومان فروش هم نرسیدند.

94 برای نخستین‌بار همه چیز بی‌دردسر است
اما امسال با همه سال‌های گذشته متفاوت است. از یک طرف همه چیز بدون حاشیه جلو رفته و به نظر می‌رسد قرار نیست شاهد جروبحث‌های صنفی بین شورای صنفی نمایش و سینمادارها و اختلاف‌نظرهای دولت با نیروی انتظامی باشیم و از طرف دیگر ترس تهیه‌کننده‌ها از اکران فیلم‌شان در ماه رمضان ریخته و امسال برای اولین بار قرار است سه فیلم مهم از ابتدای ماه رمضان اکران خود را آغاز کنند. به این ترتیب همه دست‌به‌دست هم داده‌اند که سینماها در ماه رمضان رونق خوبی داشته باشد. اکران دو فیلم «گینس» به کارگردانی محسن تنابنده و با بازی خودش و رضا عطاران و «عصر یخبندان» به کارگردانی مصطفی کیایی و با حضور بهرام رادان، مهتاب کرامتی، فرهاد اصلانی و سحر دولتشاهی قطعی شده و احتمالا با توجه به تسهیلات درنظر گرفته شده فیلم عاشقانه «دوران عاشقی» به کارگردانی علیرضا رئیسیان و با بازی شهاب حسینی و لیلا حاتمی هم به جمع دوفیلم بالا اضافه خواهد شد. اگر این ترکیب فیلم با موضوعاتی که دارند در ماه رمضان بر پرده سینماها باشند آن‌وقت یکی از معدود دفعاتی خواهد بود که سبد اکران سینماهای ایران در متنوع‌ترین شکل خودش قرار خواهد داشت. ضمن این‌که احتمالا با آغاز ماه‌رمضان اکران محدود فیلم‌های «قصه‌ها»، «در دنیای تو ساعت چند است؟» و «نهنگ عنبر» هم ادامه خواهد داشت. تخفیفات هزار تومانی و 2هزار تومانی بلیت در پردیس‌ها و سینماهای درجه دو هم از آن تسهیلات ویژه‌ای است که برای اکران ماه رمضان 94 درنظر گرفته شده است.‌ سال 94 بی‌حرف پیش منظم‌ترین اکران ماه‌رمضان را خواهد داشت، اگر همه این اتفاقات دست‌به‌دست هم دهد و مخاطب سینمای ایران را در ماه رمضان تحویل بگیرد آن وقت است که می‌توان امیدوار بود تهیه‌کنندگان و فیلمسازان از ‌سال آینده برای اکران فیلم‌شان در یکی از ماه‌های سابقا مرده سینمای ایران سر و دست بشکنند.