یحیی بازیاری‌زاده کارشناس ارشد مشاوره خانواده
از جمله شرایط مهم و بنیادین مورد نیاز برای شکوفایی استعدادهای انسان‌ها، وجود فضای مطبوع روانی است که خود بازتابی از سلامت‌روان است. افول میانگین سلامت روان شهروندان و درنتیجه افول میانگین سلامت روان در اجتماع، مانع از پویایی جامعه مبتنی‌بر شکوفایی استعدادهای سرشار خدادادی شهروندانش می‌شود. چنین جامعه‌ای با از دست دادن شهروندان شکوفایش عملا یک سرمایه بزرگ اجتماعی را از دست خواهد داد. بزرگی سرمایه انسانی شکوفا و شکوفایی سرمایه انسانی در هر جامعه به میزانی است که شاخص‌های حیاتی یک جامعه نظیر رشد اقتصادی، تولید ناخالص ملی و توسعه کلان آن جامعه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از دیگر سو باتوجه‌به در هم‌تنیدگی سلامت جسم و روان و تاثیرات غیر سازنده روان ناسالم بر جسم و تسریع ابتلا به بسیاری از بیماری‌های غیرروانی، اهمیت مقوله سلامت روان را صد چندان می‌کند. روان هر انسان علاوه‌بر وراثت از تجارب محیطی، اتمسفر تربیتی خانواده و جامعه، نظام ارزش‌های اجتماعی و خانوادگی، اکوسیستم خانواده، باورهای آیینی و ده‌ها فاکتور دیگر محیطی متاثر می‌شود. در این میان مشاوران به‌عنوان یکی از بازیگران تخصصی یاریگر در زمینه سلامت روان، علاوه‌بر اتکا به دانش علمی روز و تجارب توان‌افزا، از نوعی هنرمندی ویژه نیز برخوردارند که از لوازم اساسی و مسلم توفیق در این شاخه از علم به حساب می‌آید. این هنرمندی ویژه که مشاوران موفق را از سایران متمایز می‌سازد، بیشتر در قالب رابطه حسنه مشاوره‌ای متقابل، به‌عنوان مهم‌ترین مهارت‌های بنیادین در فرآیند مشاوره تجلی می‌یابد. اهمیت رابطه حسنه متقابل مشاوره‌ای در علم مشاوره تا بدانجاست که در ادبیات برخی رویکردهای این شاخه از دانش یاریگر، از آن مترادف با مشاوره یاد شده است. اصولا ارتباط متقابل در حکم روح انسان‌اجتماعی و اجتماعات انسانی بوده و هیچ جامعه‌ای بدون آن قابل تصور نبوده کما این‌که تصور انسان بلاارتباط نیز بسیار دشوار می‌نماید. عمده مشاوران بر این باورند که بسیاری از نابسامانی‌های روانی و اختلالات روانشناختی ریشه در فقدان ارتباطات سازنده میان‌فردی و خانوادگی داشته و برآمده از شرایط فاقد روابط انسانی و سازنده‌اند.
در این باور، ارتباط متقابل در حکم روحی است حیات‌بخش در کالبد انسان که به او حرکت و پویایی می‌بخشد. نوزادان حتی قبل از تولد و در دوران جنینی در سایه ارتباط با مادر از طریق شنیدن تپش‌های قلب و نیز صدای سخن گفتن وی و سپس پدر و سایر انسان‌های همزیست در بافتار خانواده، تجربه زندگی را می‌آغازند که اگر چنانچه کیفیت روابطی که تجربه می‌کنند، آرامش‌بخش و امنیت‌آفرین باشد او در فرآیند یک دلبستگی ایمن شکل‌گیری شخصیت با قوام خویش را آغاز و آن را به‌همراه کسب استقلال در سایه این ارتباطات سازنده انسانی تکمیل کرده و پیش‌آگاهی مثبت‌تری از سلامت روان در بزرگسالی نشان خواهد داد. توان برقراری ارتباط حسنه متقابل مشاوره‌ای با مراجعان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مشاوران موفق و یکی از بارزترین عوامل تعیین‌کننده اثربخشی احتمالی فرآیند مشاوره و به تبع آن کسب رضایت در پی احساس بهبودی در مراجعان برای دریافت خدمات مشاوره است. از اجزا و عناصر مهم سازنده یک ارتباط حسنه متقابل مشاوره‌ای می‌توان از گوش دادن فعال و همدلی یاد کرد. این دو عامل به‌ویژه در رویکردهای انسان‌گرا از چنان اهمیتی برخوردارند که بسیاری از اندیشمندان و بنیادگران مکاتب روانشناسی، آنان را واجد خواص شفابخش برای التیام زخم‌های روان مراجعان می‌دانند. مشاور در سایه برقراری ارتباط متقابل حسنه مشاوره‌ای، ضمن آفرینش فرصتی برای شنیدن بسیاری از دردهای ناشنیده مراجع، از طریق همدلی با وی، زمینه باور احساس درک شدن را فراهم کرده و این دو ممیزه مهم، اثربخشی کلیت فرآیند مشاوره و تاکتیک‌ها و تکنیک‌های مورد استفاده از سوی مشاور برای آغاز روند بهبود مراجع را ارتقا و شتابی کیفی می‌بخشند. تسلط مشاوران به مهارت برقراری ارتباط موثر مبتنی‌بر گوش دادن فعال و همدلی صادقانه با مراجع، زیربنایی را برای ابتنا طرح درمان، تغییر و بهبود فراهم کرده که مراجع بر این بستر با بازیابی احساس کفایت و توانش، در مسیر خودتوانمندسازی خویش گام می‌گذارد. درحقیقت روابط حسنه متقابل مشاوره‌ای زمینه‌ای را برای خودبازیابی مراجع و خروج از ابهام و آغاز حرکتی پویا در مسیر خودتوانمندسازی خویش موجب می‌شود. در این منطق، مشاوران به پیک امیدی می‌مانند که مراجعان نومید دلخسته از محرومیت روابط انسانی و شنیده و درک‌شدن را در بستری غنی از توجهات صادقانه و همدلانه مبتنی‌بر گوش دادن فعال قرار داده و از این طریق او را به خودبازیابی داوطلبانه رهنمون می‌گردند. در این شرایط مراجعان در پرتو احساس احترام و ارتباط دریغ شده قادر خواهند شد به تصویری واضح از کلیت وضع زندگی خویش و درک نقاط ابهام و تسهیل ابهام‌زدایی از آن رهنمون شوند.
بنابراین هنر ایجاد ارتباط موثر متقابل با مراجعان و هنرمندی مشاور در برقراری چنین ارتباط انسانی شفابخشی، زیرساخت فرآیند یک مشاوره موفق و از ویژگی‌های تردیدناپذیر مشاوران ممتاز و متفاوت از سایرین است.
تلاش برای فراگیری این هنرمندی را در وهله نخست نیاز به باوری راسخ به اثربخشی آن و برخورداری از دیدی انسانی به مناسبات میان انسان‌ها است. یکی از لوازم اساسی شکل‌گیری و توسعه روابط انسانی میان انسان‌ها از اوان تولد، کیفیت روابط والد- فرزندی بوده که علاوه‌بر برآمدن آن از مهر مادری و پدری به‌عنوان مهری سپهرین، شناخت علمی ارتباط و مکانیزم‌های عمل آن و تلاش و تمرین برای یادگیری و ارتقا کیفی آن در سطح خانواده و جامعه است. تلاشی که منجر به توسعه این مهارت هنرمندانه و ارتقا کارآیی و کارآمدی مشاوره و انعکاس آن در کیفیت خدمات تخصصی قابل عرضه از سوی مشاوران خواهد شد.