شهروند| یک مقام سازمان تأمین اجتماعی ایران خبر داده که در ایران ۲۵هزار کودک ۱۰ تا ۱۴ ساله وجود دارد که از همسران خود جدا شده‌اند. فرشید یزدانی، دبیر شورای برنامه‌ریزی راهبردی سازمان تأمین اجتماعی گفته است که آمار نگران‌کننده‌ای درخصوص ازدواج کودکان در سن پایین‌تر از سن قانونی در ایران وجود دارد. او این آمار را اعلام نکرده است.
بر پایه قوانین کشور، سن ازدواج برای دختران ۱۳سال و برای پسران ۱۵سال است، اما پدر یا جد پدری می‌توانند دختران کمتر از این سن را نیز با اجازه دادگاه بر سر سفره عقد بنشانند. بالابردن سن ازدواج زنان در قوانین ایران یکی از خواسته‌های فعالان حقوق زنان در این کشور است. به گفته یزدانی، این آمار نشان می‌دهد که عمدتا دختران در سنین پایین‌تر از سن رسمی ازدواج می‌کنند.
ازدواج در ایران دارای رسوم و قواعدی است که برخی از آنها منحصر به فرهنگ ایرانی است، در ایران پسران برای ازدواج باید پا پیش بگذارند و در جامعه ایرانی پسران با دخترانی در سنین پایین‌تر ازدواج می‌کنند. ازدواج واقعه‌ای اجتماعی، زیستی و فرهنگی است که به دلیل نقش بنیادین آن در تشکیل خانواده از اهمیت بسزایی برخوردار است. به‌طوری‌که پایندگی گروه و زندگانی کمی و کیفی نسل‌های متوالی به ازدواج بستگی دارد. هنگامی که فرد در سن بالا ازدواج می‌کند، دیرتر به آرامش روانی که بر اثر ازدواج به‌موقع به آن دست می‌یابد، می‌رسد و حتی ممکن است نبود آرامش کافی موجب ناموفق بودن او در محیط کاری نیز شود. امروزه در ایران محدودیت سنی برای ازدواج وجود ندارد و ازدواج در هر سنی ممکن است. ازدواج کودکان، هم در سنت و هم در قانون ایران وجود دارد. منتها ازدواج دختر کمتر از ۱۳ سال و پسر کمتر از ۱۵سال «منوط است به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح». ازدواج قبل از بلوغ (۹سال قمری در دختران و ۱۵سال قمری در پسران) توسط ولی کودک (پدر و جد پدری) انجام می‌شود. تشخیص دادگاه نیز کاملا از عرف منطقه تأثیر می‌گیرد.
لزوم اخذ مجوز دادگاه برای ازدواج کودکان از سال ۱۳۸۱ وارد قوانین ایران شد، تا پیش از آن تشخیص مصلحت فقط به عهده ولی کودک بود. هم‌اکنون نیز مجازاتی برای عدم کسب مجوز دادگاه تعیین نشده است.
تحقیق آماری
از ازدواج در ایران
در آمار مربوط به سال ۱۳۹۱ در ایران بیشترین ازدواج میان پسران ۲۰ تا ۲۴سال و دخترانی از سن ۱۵ تا ۱۹سال انجام می‌شود، بیشترین ازدواج‌ها یعنی حدود ۸۵درصد ازدواج‌ها برای مردان در سنین ۲۰ تا ۳۴ سالگی و برای زنان در سنین ۱۵ تا ۲۹سالگی ثبت شده، (۸۶درصد مردان در سنین ۲۰ تا ۳۴سالگی و ۸۵درصد زنان در سنین ۱۵ تا ۲۹ سالگی در کشور ازدواج می‌کنند) آمارها و شاخص‌های متعددی، از موفق‌تربودن ازدواج‌های صورت گرفته در سنین ۲۰ تا ۲۴ سالگی حکایت دارند، براساس آمارهایی که به‌دست آمده، بهترین ازدواج‌ها بین سنین ۲۰ تا ۲۴سال رخ می‌دهد و با بالا رفتن سن ازدواج، تعداد طلاق در زنان از ۶ به ۲۲٫۵درصد و در مردان از ۵٫۶ به ۳۲درصد افزایش یافته‌است. آمار و ارقام همچنین بیانگر این است که ازدواج زنان و مردان در ایران در گستره سنی
۳۵-۱۲سال برای زنان و ۴۰-۱۵سال برای مردان در نوسان است.
جمعیت مجردان قطعی که بین ۳۰ تا ۶۵سال را شامل می‌شود یک‌میلیون و ۲۲۰هزار نفر است، براساس سرشماری سال ۸۵، کل جمعیت هرگز ازدواج نکرده در ایران نیز ۲۳میلیون نفر است. راه‌حل مشکل تجرد قطعی دختران در ایران این است که همسن‌گزینی همسری رخ دهد. چراکه اگر تعداد پسران در سن ازدواج را با دختران در آستانه ازدواج با فاصله سنی دو یا سه‌سال نیز در نظر بگیریم تعداد دخترهایی که مجرد باقی می‌مانند کمتر خواهد شد.
در سال ۹۰، حدود ۲۶٫۷سال میانگین سن ازدواج در مردان و ۲۳٫۴سال میانگین سن ازدواج در زنان بوده که در‌سال ۹۲ این آمار در مردان ۲۷٫۸سال و در زنان ۲۳٫۱ بوده است.
سال‌ها پیش، حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۵سال و برای پسران ۱۸سال بود و در شرایط خاص و با ارایه گواهی دادگاه، دختران از ۱۳ سالگی و پسران از ۱۵ سالگی می‌توانستند ازدواج کنند. بنابراین ازدواج زیر ۱۳سال کاملا ممنوع بود. آمارهای سال۱۳۸۹ نشان می‌دهد، در این سال ۴۳٬۴۵۷ مورد ازدواج کودکان زیر ۱۵سال به‌طور رسمی به ثبت رسیده است. ۹۰درصد این آمار مربوط به دختران است. اما تحقیقات نشان می‌دهد، تعداد ازدواج کودکان محدود به آمار ثبت‌شده نیست زیرا در روستاها کودکان متعه (صیغه) می‌شوند و سال‌ها بدون ثبت رسمیِ ازدواج زندگی می‌کنند.
در‌سال ۱۳۹۲، بیش از 5درصد زنانی که در ۹ ماهه نخست سال۱۳۹۲ (فروردین تا آذر ۱۳۹۲) ازدواج کرده‌اند، کمتر از ۱۵سال سن داشته‌اند. یعنی براساس آمار رسمی، ازدواج نزدیک به ۳۱هزار دختربچه زیر ۱۵سال طی این مدت به ثبت رسیده است. بنابر قانون مصوب سال ۱۳۸۱ حداقل سن قانونی ازدواج در ایران برای پسران ۱۵سال تمام و برای دختران ۱۳سال است با این‌حال قانون‌گذار، ازدواج دختران و پسران پایین‌تر از سن قانونی را با رعایت 3 شرط امکان‌پذیر کرده است: اجازه ولی، رعایت مصلحت و تشخیص دادگاه صالح.
همچنین براساس آمار‌سال ۱۳۸۹، تعداد 37 هزار کودک ۱۰ تا ۱۸ ساله طلاق گرفته یا بیوه بوده‌اند. در هر‌سال ۸۰۰ دختر ۱۰ تا ۱۴سال و ۱۵هزار دختر ۱۵ تا ۱۹سال در ایران طلاق گرفته‌اند. فقر مادی و باورهای سنتی علت این ازدواج‌های زودهنگام است. در بیشتر موارد خانواده داماد به خانواده عروس که اغلب فقیر هستند، پولی پرداخت می‌کنند.
آمار گروه‌های سنی دارای بیشترین ازدواج مجدد در ایران
بنابر آمار مربوط به‌سال ۱۳۹۱ دختران در رده سنی ۲۰ تا ۲۴سال، بیشترین گروه از همسران را تشکیل می‌دهند و برای ازدواج مجدد براساس آماری در‌سال ۱۳۹۲، بیشترین ثبت ازدواج‌دوم برای آقایان مربوط به گروه‌های سنی ۲۵تا ۳۴ سالگی و بیشترین ثبت ازدواج‌های دوم خانم‌ها مربوط به گروه سنی ۲۰ تا ۲۹ سالگی است.
دلایل تأخیر ازدواج جوانان در ایران
دختران به‌دلیل مسکن‌نداشتن پسران و موقعیت‌اشتغال و ادامه‌تحصیلی که خودشان دارند از ازدواج دوری می‌کنند و تصمیم می‌گیرند تا ۳۰سالگی مجرد مانده و بعد در شرایطی کاملا مناسب ازدواج کنند. این‌همه در حالیست که برخی والدین نگران فرزندان‌شان و به‌خصوص دختران هستند چراکه دوست ندارند بعد از مرگ آنها ازدواج کنند و کسی نباشد که در راستای انتخاب همسر و زندگی، آنها را راهنمایی کند، درمقابل گفته می‌شود دختران تمایلی به ازدواج ندارند چون احساس می‌کنند تأهل برای آنها و آینده و پیشرفت‌شان سد است. به عقیده برخی کارشناسان در گذشته، پدر و مادر، احساس مسئولیت بیشتری می‌کردند ولی درحال‌حاضر این احساس مسئولیت کاهش یافته و فضای سنتی از بین رفته و مسئولیت‌پذیری پدر و مادر کمتر شده‌است و درنتیجه مشکلاتی، مانند مسکن در این راستا وجود دارد که سن ازدواج را در کشور ایران، بالاتر می‌برد.
پیامدها
فقر مادی و باورهای سنتی علت اجتماعی ازدواج‌های زودهنگام است. در بیشتر موارد خانواده داماد به خانواده عروس که اغلب فقیر هستند پولی پرداخت می‌کنند(مثلا به‌صورت شیربها).
از پیامدهای ازدواج زودهنگام می‌توان به افزایش بی‌سوادی و کم‌سوادی در میان زنان، چندزنی، پدیده فرار از خانه و همسرکشی اشاره کرد. پروین بختیارنژاد که تحقیق جامعی درباره این پدیده در ایران داشته است، آن را معادل «فروش دختران» خانواده‌های فقیر و بسیار مضر برای این کودکان می‌داند.