اسرافیل صالحی فعال محیط‌زیست و عضو انجمن دوستداران طبیعت باینگان

کمبود نیروی انسانی ماهر، علاقه‌مند، دلسوز و کاردان در بخش محیط‌طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست، این سازمان را به‌شدت در امر حفظ و احیای انواع گونه‌های حیات‌وحش تحت‌تأثیر قرار داده است. به‌طوری‌که روزانه خبر تاسف‌آور شکار یا صید یا کشتارگونه خاص از جانوران در خطر انقراض تا سایر گونه‌ها در معرض خطر در رسانه‌ها منعکس می‌شود. تلف شدن 9 قلاده پلنگ طی دو ماه اول امسال شکارگونه خرس قهوه‌ای، شکار انواع پستانداران (کل و بز، قوچ و میش، آهو، جبیر و...)، شکار انواع پرندگان به‌ویژه گونه کبک در فصل بهار، صید ماهی با انواع روش‌های مخرب از قبیل استفاده از جریان برق، استفاده از سموم شیمیایی، ایجاد انفجار در رودخانه‌ها، همه و همه نشانگر این است که آنچنان‌که باید و شاید سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌‌رغم تقدیم چندین شهید محیط‌بان در امر حفاظت و حراست از تنوع‌زیستی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو است و امید اقدام کوتاه‌مدت و میان‌مدت از طریق این سازمان وجود ندارد. ضمن این‌که طرف مقابل که شکارچیان شرور هستند و برای ارضای شهوات خود، حاضرند نه‌تنها روی گونه‌های باارزش و به شدت در معرض انقراض شلیک کنند بلکه برای هدف قراردادن اندک محیط‌بانان هم درنگ نمی‌کنند. ساختار تشکیلاتی قوی شکارچیان ازجمله برخورداری از انواع خودروهای شاسی‌بلند، موتورسیکلت، انواع اسلحه‌های مجاز و غیرمجاز شکاری و جنگی، انواع لباس استتار و تجهیزات شکار باعث شده که امکان بهبود و ترمیم تنوع‌زیستی با این روند نه‌تنها وجود ندارد بلکه باید شاهد انقراض گنجشک‌ها و کلاغ‌ها باشیم. تجهیزات به روز شکار ازجمله اسلحه ساخت 2014 آمریکایی در ایران به‌رغم تحریم‌های شدید بین‌المللی به‌حدی گسترده است که حتی از طریق رسانه ملی (اخبار20:30) آحاد جامعه استفاده از آن را در طبیعت و کشتار حیوانات به عینه مشاهده می‌کنند.
با این توصیف از آنجایی‌که سازمان محیط‌زیست به لحاظ ساختار اداری و قوانین دست‌وپاگیر در کوتاه‌مدت و میان‌مدت امکان حفاظت و حراست از مناطق تحت پوشش را ندارد (به لحاظ عدم نیروی انسانی و عدم تجهیزات و امکانات و...) به‌نظر می‌رسد تنها راه حفظ اندک حیات‌وحش باقی‌مانده استفاده از توان‌بخش خصوصی در قالب مدیریت مشارکتی باشد. همان‌طورکه سایر سازمان‌های دولتی، بسیاری از طرح‌های اجرایی را به بخش خصوصی که توان فنی دارند، واگذار کنند.
در مدیریت مشارکتی سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان کارفرما، حفاظت و حراست از مناطق تحت‌پوشش خود را در قالب یک پیمان به بخش خصوصی و برای مدت‌زمان معینی که می‌تواند از یک تا 10‌سال یا بیشتر باشد، واگذار کند. در این حالت سازمان محیط‌زیست فارغ از تأمین نیروی انسانی و بوروکراسی اداری به وظیفه ذاتی خود که همانا نظارت و مدیریت است، اقدام می‌کند. در عوض بخش خصوصی که به دور از تشریفات و بوروکراسی دست و پاگیر اداری است ضمن تهیه نیروی انسانی علاقه‌مند و شجاع و دارای روحیه کار در طبیعت و با حداقل امکانات از تنوع‌زیستی حفاظت کرده و از حداقل امکانات و تجهیزات حداکثر استفاده را می‌کند.
آنچه‌که در مدیریت مشارکتی قابل‌توجه است بکارگیری نیروی انسانی و حفاظت از منطقه براساس فصل و ساعات شبانه‌روز متغیر خواهد بود. به‌عنوان مثال در فصل کل مستی که در آبان و آذرماه است می‌توان از تجهیزات بیشتر و نیروی انسانی بیشتری استفاده کرد یا در فصل بهار که فصل کبک مستی است می‌توان حفاظت و حراست از مناطق را تقویت یا کاهش داد. اصولا در مدیریت مشارکتی نوع تجهیزات می‌تواند کاملا متفاوت باشد. برای مثال در برخی از مناطق به دلیل عدم‌دسترسی و صعب‌العبور بودن به جای استفاده از خودرو یا موتورسیکلت می‌توان از چهارپایانی چون اسب استفاده کرد. درصورتی‌که چنین امری برای سازمان‌های دولتی امکان‌پذیر نیست. در مدیریت مشارکتی به دلیل حضور مستمر بخش‌خصوصی و اتخاذ تدابیر لازم در زمان مناسب احتمال آتش‌سوزی به حداقل می‌رسد و در صورت بروز حریق در اسرع‌وقت با حداقل خسارت اطفا خواهد شد.
در مدیریت مشارکتی امکان رصد گونه‌های حیات‌وحش به خوبی امکان‌پذیر است و در صورت بروز هرگونه اختلال یا بیماری مطمئنا در اسرع‌وقت درمان لازم صورت خواهد گرفت. در مدیریت مشارکتی به دلیل ارتباط نزدیک با جوامع محلی و با اتخاذ راهکار مناسب قطعا از توان جوامع محلی برای حفظ و حراست از تنوع‌زیستی اقدام خواهد شد. در مدیریت مشارکتی امکان آموزش و ارتقای سطح آگاهی ساکنان تحت پوشش به راحتی امکان‌پذیر است و قطعا با ارتقای سطح آگاهی آحاد جامعه، حفاظت از تنوع‌زیستی به سهولت امکان‌پذیر است. در مدیریت مشارکتی امکان استفاده از پتانسیل معتمدین، شوراهای شهر و روستا، ائمه‌جمعه و جماعات در حراست از تنوع‌زیستی به‌راحتی میسر است. در مدیریت مشارکتی اجرای برنامه‌های متنوع آموزشی برای کودکان، نوجوانان و زنان به راحتی امکان‌پذیر است. در مدیریت مشارکتی سازمان محیط‌زیست ضمن نظارت بر بخش خصوصی، ارایه پاسخ مناسب و مطلوب از طرف بخش‌خصوصی را خواهان است و در صورت بروز هرگونه تخلف ضمن اجرای اعمال‌قانون، پاسکاری بین نهادها و دستگاه‌های دولتی وجود نخواهد داشت. در مدیریت مشارکتی در برخی از مناطق امکان استفاده از پتانسیل نیروهای مرزبانی و بسیج برای حفاظت و حراست از تنوع‌زیستی امکان‌پذیر است.