محمود مشفق  جامعه‌شناس

رسیدن به مسائل اجتماعی از راه‌های مختلف امکان‌پذیر است. یکی از ساده‌ترین و شاید در دسترس‌ترین راه‌های ممکن، بودن در میان مردم و در محیط‌های عمومی است؛ این‌که گفت‌وگوها میان مردم عادی را در کوچه و بازار، در اتوبوس و مترو و دیگر مکان‌های جمعی گوش کنیم و ببینیم مردم بیشتر در چه زمینه‌هایی با هم صحبت می‌کنند و دغدغه آنها چیست. صحبت‌های روزانه مردم عادی می‌تواند مسائل و مشکلات اجتماعی را روشن بیان کند. برای بسیاری از ما، این موقعیت پیش آمده که در صف نانوایی بحث گرانی کالا و اجناس اصلی مطرح می‌شود یا این‌که در مترو، مردم از وضع اشتغال جوانان تحصیلکرده گله می‌کنند. در این روش به عقیده من باید مفهوم‌شناسی و مقوله‌بندی مباحث و موضوعات اجتماعی صورت گیرد. به بیان دیگر باید دقت کنیم وقتی مردم عادی درباره مسائل اجتماعی صحبت می‌کنند، به چه فضاهایی وارد می‌شوند؛ گرانی، بیکاری، اعتیاد، طلاق و بسیاری از آسیب‌ها و معضلات اجتماعی دیگر، در میان اقشار، طبقه‌ها و فرهنگ‌های مختلف جامعه عمومیت دارد و می‌توان گفت تقریبا اکثریت جامعه با این مشکلات، کم‌وبیش درگیر هستند. با این حال برای رسیدن به مسائل اجتماعی می‌توان گفت‌وگوهای عمومی را تحلیل کرد. راه دیگر این است که ببینیم نگاه متخصصان به کدام جهت چرخش پیدا می‌کند. یعنی کارشناسان مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی چه موضوعاتی را به‌عنوان مسأله مورد بررسی قرار می‌دهند. در هر برهه و موقعیت اجتماعی - سیاسی، مسائلی که در مباحث کارشناسان جامعه‌شناسی عنوان می‌شود، متفاوت است. آمارهای رسمی از معضلات اصلی جامعه که هر چند وقت یک بار عنوان می‌شود هم، می‌تواند حساسیت‌های کارشناسان را در مورد مسائل اجتماعی افزایش دهد.
در کنار این راهکارها، فعالیت‌های علمی و پژوهشی هم می‌تواند به شناخت مسأله اجتماعی کمک کند. شناسایی مسائل اجتماعی در این رویه‌ها اغلب براساس مطالعات کیفی صورت می‌گیرد. رویکرد کیفی مبتنی‌بر این است که به جای این‌که تعداد زیادی از افراد را مورد مطالعه قرار دهد، گونه‌های نمادین که با مسأله اجتماعی خاصی درگیر هستند را مورد مطالعه قرار می‌دهد. البته شناخت مسائل‌اجتماعی به شعاع جغرافیایی و شعاع اجتماعی که آن پدیده مردم را درگیر کرده است هم، بستگی دارد. مثلا آمار اعتیاد در یک جامعه، 10‌درصد و در جامعه دیگر 30‌درصد است. میزان همه‌گیر‌ بودن یک معضل در یک جامعه نمونه که مورد بررسی قرار می‌گیرد، شعاع اجتماعی محسوب می‌شود و شعاع جغرافیایی هم یعنی این‌که با مطالعات علمی دریابیم چه مناطقی با چه معضلاتی بیشتر دست به گریبان هستند و بیشترین تاثیرپذیری را از آن دارند.
البته بعضی از مسائل اجتماعی مختص به قشر و فرهنگ خاصی از جامعه است. مثلا ازدواج سفید یکی از معضلات اجتماعی امروز ما است اما نمی‌توان این مسأله را به تمام جامعه عمومیت داد. با این حال اغلب مسائل اجتماعی مخصوص فرهنگ و اقشار و گروه‌های خاص نیست و بیشتر مردم در طیف‌های فرهنگی و اقتصادی مختلف به‌طور عام با آن درگیر هستند. در همین راستا در جامعه‌شناسی شیوع آماری، پدیده بسیار اهمیت دارد تا صاحبنظران و تصمیم‌گیرندگان را در مورد آن پدیده خاص، حساس کند.