احمدرضا  دالوند

تکنوپولی*، از دو واژه تکنولوژی و مونوپولی تشکیل شده است و به معنای سلطه تکنولوژی بر فرهنگ جوامع بشر امروزی است. طبق نظریه نیل پُستمن* جامعه‌شناس آمریکایی تاریخ فرهنگ بشر به سه دسته تقسیم می‌شود: 1. فرهنگ ابزار 2. فرهنگ تکنوکراسی 3.فرهنگ تکنوپولی. در این میان تکنوپولی همان فرهنگ امروزی بشر است. وجه بارز این فرهنگ گم شدن فرهنگ در هجوم اطلاعات است. فرهنگ اعتبار خود را در تکنولوژی کاوش می‌کند و دستورالعمل‌های خود را از تکنولوژی می‌گیرد. نظام تکنوپولی را می‌توان چنین تعریف کرد: سیستمی که در آن، جامعه انسانی قدرت دفاعی خود را در مقابل سیل اطلاعات و تکنولوژی از دست داده است. بنابراین در نظام تکنوپولی وسیله و هدف یکی می‌شود. استفاده از وسایل آنچنان افزایش پیدا می‌کند که دیگر چرایی این استفاده مطرح نیست. خصلت این نظام، انبوه اطلاعات است که در قالب ابزاری چون کامپیوتر و تلویزیون ایفای نقش می‌کند. تفاوت تکنوپولی و تکنوکراسی: تکنوکراسی یا فن‌سالاری همان حاکمیت وسایل فنی بر انسان است و جامعه‌ای که در آن این فرهنگ حاکم باشد ابزار و آلات نقش کلیدی را در جهان اندیشه‌های فرهنگی آن جامعه برعهده دارند و همه شرایط و تحولات و خواسته‌ها و ویژگی‌های اجتماعی باید تا حد زیادی تابع خواسته‌ها و ضوابطی باشد که رشد این ادوات ایجاب می‌کند.* در چنین جامعه‌ای همچنان که مانند دوران فرهنگ ابزارها، ابزار و تکنیک در فرهنگ هضم شده و ابزار در خدمت ایدئولوژی و تحت کنترل تعالیم مذهبی و جهان‌بینی دینی قرار دارند، ابزار و تکنولوژی بر فرهنگ مسلط نمی‌شود و ضرورتا فرهنگ به فناوری واگذار نمی‌گردد بلکه در چنین نظامی یعنی تکنوکراسی، دو جهان‌‌بینی (تکنولوژی و فرهنگ) در کنار همدیگر حضور دارند و صرفا به رقابت و نزاع با همدیگر می‌پردازند و تکنولوژی می‌کوشد تا به فرهنگ تبدیل شود و این درحالی است که در نظام تکنوپولی ضرورتا فرهنگ به فناوری واگذار شده و فناوری رقیب خود یعنی فرهنگ را از صحنه رقابت بیرون می‌کند. نیل پستمن معتقد است فناوري‌هاي جديد از مرحله تکنوکراسي پا به مرحله تکنوپولي گذاشته‌اند. در اين مرحله امپراتوري تکنولوژي، رقيب خود يعني جهان‌بيني سنتي را کنار زده و خود به جاي آن مي‌نشيند. تکنوپولی، فرهنگی است با اوضاع و شرایطی خاص و دارای شاخصه‌ها و خصلت‌های ویژه خود و در عین حال از روح و روانی معین برخوردار است، دوران تکنوپولی موقعیتی است که فرهنگ جامعه، تسلیم محض تکنولوژی شده است و دیگر توان دفاع از خود را ندارد.
باومن از نظریه‌پردازان حوزه ارتباطات با مطرح‌کردن پديده «عشق سيال» معتقد است روابط اينترنتي بين زنان و مردان بسيار متفاوت از روابطي است که با واسطه ساير رسانه‌ها انجام مي‌شود و اين روابط به دليل ماهيت مجازي و دروغين آنها به شدت زندگي بشريت را مورد تهديد قرار می‌دهند. وی معتقد است برخلاف «روابط» سنتی که بر تعهد متقابل تأکید می‏کند، وب، مظهر پیوستن و گسستن همزمان است و نمی‏توان شبکه‏ها را بدون امکان انجام دادن این دو فعالیت همزمان تصور کرد. تکنوپولی یا همان تسلیم فرهنگ به تکنولوژی، به بررسی اسارت و انحطاط فرهنگ در چنگال تکنولوژی نوین می‌پردازد. ویژگی دوران تکنوپولی آن است که بنیان‌های فرهنگی و ارزشی جامعه را فرو ریخته و انسان را منفعل و بنده محض تکنولوژی می‌سازد، این انفعال را در رفتارهای روزمره افراد و در هنگام استفاده از تکنولوژی‌های نوین ارتباط جمعی می‌توان به خوبی مشاهده کرد. تکنوپولی با از بین بردن سنت فرهنگی جامعه، روابط سنتی قبل را از هم جدا کرده و به تدریج رسانه‌ها و تکنولوژی جدید را جایگزین این روابط می‌کند. در این نظام جدید وظیفه بی‌‌اعتبار کردن مقدسات و ارزش‌ها به عهده اقتصاد و تجارت گذاشته شده است و این کار با استخدام سمبل‌های گوناگون در آگهی‌های تجاری انجام می‌شود.
رسانه‌ها در شرایط جدید می‌کوشند تا با به‌کارگیری تمامی سمبل‌های موجود به درون روح و روان مصرف‌کننده نفوذ کرده و آن را تصاحب كنند و بعد در خدمت اقتصاد و بازرگانی درآورند.
Technopoly*
* نیل پستمن (Neil Postman: 1931-2003) استاد رسانه و تکنولوژی در دانشگاه نیویورک، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل ارتباط‌جمعی از زمره کارشناسانی بود که خطر کاربرد تکنولوژی بدون اخلاق را طی کتاب‌‌ها، مقالات، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های فراوان گوشزد کرده است.
*کتاب: تکنوپولی: تسلیم فرهنگ به تکنولوژی. نیل پُستمن. ترجمه: صادق طباطبایی. نشر اطلاعات.
* ساروخانی، باقر؛ دایرةالمعارف علوم اجتماعی، تهران، کیهان، 1370، ص812.