روند روبهرشد کارآفرینی اجتماعی در سالهای اخیر و فعالیتها و نوآوریهای زیادی که در این زمینه انجام شده است، نوید یک عصر طلایی در کارآفرینی اجتماعی را میدهد. امروزه شاهد رشد کارآفرینان جوانی هستیم که سعی میکنند با یافتن راهحلهای جدید و خلاقانه، مشکلات اجتماعی را حل کنند. در زیر نگاهی به جریانات اخیر کارآفرینیاجتماعی در اقصی نقاط جهان میپردازیم؛ جریانهایی که نویددهنده آیندهای روشن هستند.
1) تجارت بهعنوان راهی تازه برای مبارزه با فقر: فعالان اجتماعی نوپا از مصرفگرایی موجود در جوامع امروز بهعنوان راهی برای تأمین منابع مالی در جهت اشتغالزایی عادلانه و ارتقای سطح زندگی افراد محروم استفاده میکنند. آنها با بکارگیری روشهای خلاقانه، به توسعه کسبوکارهای جدید میپردازند، کسبوکارهایی با استاندارد اخلاقی بالایی مانند دستمزد عادلانه، استفاده از مواد قابل بازیافت و زنجیره تأمین شفاف. با ارایه محصولات متنوع و با کیفیت هم پاسخگوی نیاز مصرف جامعه هستند و هم به توانمندسازی و اشتغالزایی برای افراد محروم کمک میکنند. در این راستا، بسیاری از کسبوکارهای نوپا روی محصولات سازگار با محیطزیست و انرژیهای پاک تمرکز کردهاند، محصولاتی که از دو جهت سود خواهند داشت. برای مثال، در سالگذشته تمایل زیادی به محصولاتی که از انرژی خورشیدی استفاده میکنند، بوده است.
این نتایج درواقع نشاندهنده هوشمندی و خلاقیت صاحبان کسبوکار در راستای تولید محصولات هدفمند برای افرادی است که هدفمند خرید میکنند. این جریان درنهایت به اثرات اجتماعی پایدار در جامعه هدف میانجامد.
یک تحقیق جهانی که اخیرا در مورد بازار مصرف و خریداران محصولات مختلف انجام شده است، نشان میدهد که حدودا 5/2میلیارد خریدار آرمانی وجود دارد. خریداران آرمانی افرادی هستند که هدفمند و از نشانهای تجاری دلخواهشان خرید میکنند. این آمار با در نظر گرفتن میل به خرید (۷8درصد)، مصرف مسئولانه (92درصد) و اعتمادشان به نشان تجاریی که در جهت منافع جامعه محصولاتش را تولید میکند (58درصد)، شناسایی شدهاند.
2) استفاده از ابزار «جمعآوری کمک از عموم» (crowdfunding) برای کارآفرینان اجتماعی: crowdfuning که در این مقاله «جمعآوری کمک از عموم» ترجمه کردیم، روشی است جدید در جلب سرمایه مالی لازم برای انجام کارهای اجتماعی. استفاده از این ابزار در عرصه کارآفرینی اجتماعی روزبهروز درحال افزایش است. البته باید توجه داشت که این روش به مثابه جانشینی برای روشهای سنتی جلب منابع مالی نیست، اما باتوجهبه نقش روزافزون اینترنت در زندگی امروز، روش «جمعآوری کمک از عموم» به صورت آنلاین در میان کارآفرینان اجتماعی نوپا بسیار محبوب است. در سال ۲۰۱۳، شاهد گسترش تارنماهای بسیاری در این زمینه بودیم از جمله: Kickstarter, Indiegogo, StartSomeGood و... هریک از بسترهای «جمعآوری کمک از عموم» میتواند ویژگیهای خود را داشته باشد اما آنچه که در میان آنها مشترک است این که کارآفرینان اجتماعی تازهکار، خود و پروژه مورد نظرشان را در این تارنما توضیح داده و از مخاطب میخواهند که با حمایت مالی از آنها به تأثیر اجتماعی مثبت آن پروژه کمک کنند. برای مثال، پروژه «شالیزار جمعی»
Ricefield Collective که هدفش توانمندسازی یکی از جوامع محلی فیلیپین از طریق کمک به بافندگان و تولیدکنندگان صنایع دستی محلی است، توانسته با استفاده از Kickstarter صدهزار دلار پول جمع کند. ازجمله تارنماهای جمعآوری کمک از عموم در ایران، میتوان به تارنمای مهربانه اشاره کرد.
3) استفاده از اطلاعات و دادهها: اطلاعات در سطح کوچک و بزرگ نیروی محرکه هر فعالیتی در حوزه فعالیتهای اجتماعی است. در سطح سازمانی، کارآفرینان با آگاهی بیشتری نسبت به اطلاعاتی که در طول روز تولید و ارایه میکنند، عمل میکنند. آنها بهطور مداوم به سنجش و تحلیل اطلاعات و دادهها برای جهتدهی به تصمیمات تجاری و کسب موفقیت میپردازند. ابزارهای زیادی نیز در این زمینه، در سالهای اخیر به کمک کارآفرینان آمده است؛ از ابزار Google Analytics گرفته تا Facebook insights،Buffer، Tweet deck، Mixpanel، پایگاه دادههای CRM و... دادههایی که این ابزارها تحلیل میکنند، به کارآفرینان اجتماعی در تصمیمگیری در حوزههای بازاریابی، مشتریمداری و... کمک میکند. سال گذشته، شاهد استفاده از دادههای بزرگ اطلاعاتی برای مقابله با مشکلات بزرگ بودیم. برای مثال، تارنمای SumAll.org به این منظور راهاندازی شده است که با تخصص و منابع لازم را برای استفاده از دادههای بزرگ در راستای حل مشکلات جهانی در اختیار سازمانها و کارآفرینان اجتماعی قرار دهد. در مثالی دیگر، در یک اقدام مشارکتی، گوگل با شرکت کامپیوتری پالانتیر و چندین شرکت کامپیوتری دیگر اقدام به استفاده از دادههای بزرگ در مبارزه با قاچاق انسان کردند. تارنماهای مشابه مانند DataKind و Edgeflip هم به کارآفرینان و فعالان اجتماعی کمک میکند تا بهتر بتوانند دادههای در حجم بالا را تجزیه و تحلیل کنند.
انقلاب فناوری اطلاعات همچنان رو به جریان است و در سالهای پیشرو شاهد رشد منابع درخصوص استفاده از دادهها برای فعالیتهای اجتماعی خواهیم بود.
4) ارایه اسناد و شفافیت: امروزه کارآفرینان اجتماعی، سازمانهای مردمنهاد و شرکتهای تجاری بسیاری اقدام به اشتراکگذاشتن دادهها و اطلاعات فعالیتهایشان میکنند، چرا که دریافتهاند شفافیت و بیان اتفاقات و فعالیتها میتواند در جلب اعتماد مردم تأثیر بسزایی داشته باشد. مثلا «خیریه آب» اولین موسسهای بود که برای شفافیت پیشقدم شد و نشان داد که چگونه هر یک دلار میتواند یک تغییر بزرگ را روی زمین به وجود بیاورد. آنها با استفاده از عکسها و نقشههای گوگل، پیشرفت گامبهگام پروژههایشان را با هر دلار، به حامیان مالی خود نشان دادند و درواقع به آنها نمایش دادند که چگونه میتوانند با هر دلاری که کمک میکنند در ایجاد تغییر موثر باشند. نتیجه مهمی که شفافیت به ارمغان میآورد، پررنگ کردن اهمیت نقش و تأثیر کمکها و فعالیتهاست. مثلا وقتی یک موسسه کمک به کودکان مبتلا به سرطان، گزارش مالی خود را ارایه میدهد، کمکهای خیرین، تاثیرات (مثل خرید یک وسیله پزشکی، بهبود تعداد خاصی از کودکان بیمار و...) آن را ثبت میکند، جایگاه سازمان، نقش افراد و اهمیت و نتیجه حضور و مشارکتشان را اعلام میکند و موجب توسعه و ادامه خدمات و حمایتها در طولانیمدت میشود.
5) رشد رویدادها و برنامههای جمعی: هکتون (Hackathon) به گردهماییهایی گفته میشود که در آن، برنامهنویسان کامپیوتر و دیگر فعالان ساخت نرمافزار مانند گرافیستها، مدیر پروژهها و... دور هم جمع میشوند تا در مورد ایدههای جدید و گسترش پروژهها نرمافزاری صحبت و همکاری کنند. اینگونه رویدادها که پیشتر اصولا منحصر میشده به جامعه فعالان تکنولوژی میشد، امروز جامعه کارآفرینان نوپا و کارآفرینان اجتماعی را نیز دربرگرفته است. در ایران، «استارت آپ ویکند» نمونهای از اینگونه رویدادهاست.