آرمین منتظری
ارتش بشار اسد کنترل بیشتر نواحی شرقی این کشور را از دست داده و این نواحی یا در دستان داعش است تا شورشیان مسلح. اگر اوضاع به همین منوال پیش برود و با توجه به حمایت بیشتر قطر و ترکیه از نیروهای شورشی، به احتمال زیاد کنترل شمال سوریه نیز به کلی از دستان ارتش سوریه خارج خواهد شد. سوال این است که در چنین شرایطی ایران و روسیه به‌عنوان حامیان همیشگی سوریه و بشار اسد، چه خواهند کرد و چه می‌‌توانند بکنند؟
در شمال سوریه شورشیان مسلح کنترل همه مناطق به غیراز حلب را در دست دارند. علاوه بر این در درعا و قنیطره نیز شورشیان مسلح به سمت دمشق درحال پیشروی هستند. اوضاع در حمص و حما نیز برای ارتش سوریه خوب نیست. درعین حال داعش در بیابان‌های شرقی سوریه می‌تازد و حملاتی را از کریدور شرقی حمص و حما تدارک می‌بیند. البته هنوز نمی‌توان گفت که نیروهای ارتش سوریه در محاصره قرار گرفته‌اند اما به وضوح می‌توان مشاهده کرد که نیروهای بشار اسد در وضع تدافعی هستند و احتمال سقوط شمال سوریه نیز وجود دارد. به نظر می‌رسد روند شدت یافتن حملات نیروهای مسلح مخالف بشار اسد در سوریه ریشه در 3 عامل دارد که عبارتند از: افزایش حمایت‌های خارجی طی ماه‌های گذشته، جلب توجه فعالیت داعش در منطقه و غفلت از شورشیان مسلح سوری و درنهایت توافق گروه‌های مسلح سوری برای کنار گذاشتن اختلافات ایدئولوژیک و تمرکز بر مبارزه با بشار اسد.
در چنین شرایطی بشار اسد هیچ چاره‌ای جز درخواست کمک از متحدان خارجی‌اش ندارد و در شرایط فعلی ایران و روسیه تنها متحدان خارجی اسد هستند که حاضرند به او کمک کنند. ایران همواره اعلام کرده است که از ارایه هر کمکی به دولت بشار اسد دریغ نمی‌کند. براساس استراتژی منطقه‌ای ایران، کمک به بشار اسد در مبارزه با گروه‌های تروریستی در سوریه، کاملا در راستای منافع ملی تعریف می‌شود. البته ایران اعلام کرده است که حضورش در سوریه تنها در حد ارایه خدمات مستشاری است نه اعزام نیروی نظامی. کمک دیگری که ایران می‌تواند به بشار اسد بکند، درخواست از حزب‌الله لبنان برای کمک‌رسانی به ارتش سوریه است. اخیرا نیز سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان در سخنانی شدید‌اللحن اعلام کرد که احتمال دارد علیه تروریست‌های تکفیری اعلام بسیج عمومی کند.
این روزها نیز فعالیت‌های جبهه‌النصره در عرسال، پای حزب‌الله را به درگیری‌ها باز کرده است. البته پیشتر نیز حزب‌الله لبنان در مقاطع بحرانی به کمک دولت سوریه آمده بود و حتی سیدحسن نصرالله خود اعلام کرده بود که اگر حزب‌الله وارد جنگ با تکفیری‌هاي سوریه نمی‌شد امروز تکفیری‌ها در لبنان مشغول فعالیت بودند. بنابراین آنچه واضح است این است که ایران از تمامی ظرفیت و نفوذ خود برای کمک به بشار اسد استفاده خواهد کرد.
در آن سو اما روسیه به اندازه ایران برای کمک به بشار اسد مصمم نیست. طی روزهای گذشته نشانه‌هایی مبنی بر تغییر موضع روسیه در قبال دولت سوریه دیده شده و این نشانه‌ها این امکان را تقویت کرده است که مسکو از مواضع قبلی خود در قبال بشار اسد، عقب‌نشینی یا این‌که حمایت نظامی از دولت سوریه را محدود‌تر کند. یکی از حمایت‌هایی که روسیه از دولت بشار اسد می‌کند، تأمین قطعات یدکی مورد نیاز نیروی هوایی سوریه است. به نظر می‌رسد که کرملین به این نتیجه رسیده است که نبرد بشار اسد با شورشیان مسلح سوریه، نبردی مغلوبه خواهد بود و زمان آن فرارسیده است که مسکو به تدریج از بشار اسد فاصله بگیرد.
برای مثال روزنامه الشرق‌الاوسط هفته گذشته از قول منابع خود نوشت که روس‌ها بیش از 100 دیپلمات ارشد و مقام رسمی را که خیلی از آنها در دمشق کار می‌کردند و در تهیه استراتژی‌های جنگی مشارکت داشتند، از سوریه خارج کرده است. البته همه اینها کاملا به این معنا نیست که روس‌ها قصد برداشتن حمایت خود از دولت سوریه را دارند چراکه روس‌ها در این خصوص هنوز از گزینه‌های جایگزین برخوردار نیستند. اما به هیچ عنوان نباید آن‌قدر ساده‌انگار بود كه احتمال استفاده روسیه از سوریه به‌عنوان اهرمی در روابط با آمریکا را رد کرد. در این خصوص در روزهای آینده بیشتر خواهم نوشت.