شیوا سعیدی- شهروند| درحال حاضر سوخت و قیمت آن نقش و سهم بالایی در اقتصاد کشورهای مختلف دارد. از آنجایی که سوخت بهخصوص بنزین بهعنوان یک کالای استراتژیک سهم قابل توجهی در سبد هزینه خانوارها دارد دولتها نیز برای کنترل تورم و جلوگیری از فشار بر معیشت شهروندان خود در قیمتگذاری این فرآورده استراتژیک دخالت میکنند بهطوری که هماکنون بسیاری از کشورها برای مصرف سوخت یارانه میپردازند که این یارانه علاوه بر نامتعادل کردن اقتصاد ملی این کشورها باعث رشد غیرمنطقی مصرف سوخت نیز میشود.
در همین زمینه صندوق بینالمللی پول نیز اخیرا درباره یارانههای مربوط به انرژی در سراسر جهان هشدار داده است. این بنیاد اقتصادی پیشبینی میکند مقدار یارانه سوخت تا پایان سال 2015 میلادی به 5.3هزار میلیارد دلار برسد و به این ترتیب از بودجهای که دولتهای جهان برای بهداشت و درمان هزینه میکنند، پیشی بگیرد. صندوق بینالمللی پول در گزارشی این یارانه را عاملی منفی در رشد اقتصادی کشورها معرفی کرد که تأثیر بدی روی کارآمدی اقتصاد دارد و درنهایت به ایجاد نابرابری اجتماعی و اقتصادی منجر میشود. این گزارش تخمین میزند یارانههای انرژی جهان در سالجاری بالغ بر 6.5درصد تولید ناخالص ملی جهان شود. براین اساس فقط یارانه سوخت چین و آمریکا در 2015 میلادی بالغ بر 3هزار میلیارد دلار میشود. در گزارش این سازمان آمده کل یارانه انرژیِ از 2011 میلادی تاکنون دوبرابر شده است. در ایران نیز سوخت و قیمتگذاری آن به یک معضل اقتصادی تبدیل شده است بهطوری که قانون هدفمندی یارانهها برای منطقی کردن قیمت حاملهای انرژی ازجمله بنزین تدوین و اجرایی شد تا فاصله و شکاف قیمتی میان سوخت داخلی با خارج از کشور را کاهش دهد. اکنون این پرسش مطرح است که قیمت بنزین در خارج از مرزهای ایران چقدر است؟ و چرا دولت قصد دارد این قیمتها را به هم نزدیک کند؟ به عبارت دیگر دولتهای مختلف چقدر برای مصرف بنزین به شهروندان خود یارانه میدهند؟ در همین زمینه در اواخر 2014 میلادی بلومبرگ تحقیقی را منتشر کرد که در آن نشان میدهد کدام کشورها چقدر به بنزین یارانه میدهند و به عبارت بهتر مردم چه مقدار از دستمزد روزانه و سالانه خود را صرف خرید سوخت میکنند.
یارانه سوخت 82میلیارد دلاری ایران در 2012
ایران با وجود منابع عظیم نفت و گاز تاکنون مجبور بوده بخشی از نیاز سوخت مصرفی خود را از طریق واردات تأمین کند. درواقع با وجود اینکه ایران در تولید سوخت مورد نیاز خود بهخصوص بنزین خودکفا نبوده طی سالهای گذشته دولت سوخت را با یارانه در اختیار مردم قرار داده است. این درحالی است که به گزارش آژانس بینالمللی انرژی در سال 2012،دولت ایران بالغ بر ۸۲میلیارد دلار یارانه پرداخت کرده است که این یارانه معادل یک دهم کل یارانه پرداختی در جهان بوده است. این درحالی است که در کشور قیمت هر گالن بنزین (معادل 4.5 لیتر) برحسب دلار 1.42 دلار است و بهطور متوسط هر ایرانی حدود 2.02درصد از درآمد سالانه خود را صرف خرید بنزین میکند.
ارايه بنزین ارزان به هر قیمت در مالزی
یارانههای سنگین سوخت در مالزی سبب شده این کشور بنزین ارزانی در اختیار مردم قرار دهد. قیمت هر لیتر بنزین در این کشور 2.48 دلار است و هرخانوار 2.48درصد از درآمد سالانه خود را صرف خرید بنزین میکند. اما بنزین ارزان نیز بهایی دارد، با وجود رشد قدرتمند اقتصادی موسسه اعتبارسنجی «فیچ ریتینگ»، نرخ اعتبار این کشور را در سال 2013 کاهش داد. درست پس از این امر« نجیب رازک» نخستوزیر مالزی از یارانه سوخت کاست و در ماه اکتبر نیز دوباره مقدار آن را کمتر کرد. هرچند بنزین در این کشور همیشه ارزان میماند، اما کاهش یارانههای سوخت سبب شده تورم دامنگیر اقتصاد مالزی شود. متوسط درآمد روزانه در این کشور 30 دلار است که 8.2درصد آن صرف خرید یک لیتر بنزین میشود.
یارانه 68درصدی در امارات
از زمان کشف نفت در امارات متحده عربی در دهه 1960 میلادی، این کشور از یک جزیره فقیرنشین به سکونتگاه افرادی ثروتمند تبدیل شده و همزمان استانداردهای زندگی در آن نیز بالاتر رفته است. در این کشور مرفه قیمت یک گالن بنزین 1.77 دلار است و هر فرد 0.63درصد از درآمد سالانه خود را صرف خرید این کالا میکند.تلاش برای تنوع بخشی به اقتصاد این کشور درسالهای اخیر از میزان وابستگی به نفت وگاز 25درصد کاسته است. امارات متحده عربی هشتمین تولیدکننده بزرگ نفت در دنیاست و از 2010 میلادی حدود 68درصد قیمت بنزین در این کشور با یارانه محاسبه میشود. این کشور با وجود ثروت نفتی خود هنوز هم یک واردکننده بنزین است زیرا فاقد ظرفیت پالایشگاهی است. متوسط درآمد روزانه مردم این کشور 123 دلار است و هر فرد باید 1.5درصد آن را صرف خرید یک گالن بنزین کند.
قطع یارانه سوخت در مصر
پرجمعیتترین کشور جهان عرب اکنون به دنبال ایجاد ثبات پس از فروپاشی دولت «مرسی» است. «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهوری جدید این کشور با قطع یارانه سوخت (که برای اقتصاد این کشور باری گران به حساب میآمد)، تحسین کارشناسان اقتصادی سراسر جهان را برانگیخت. طی شش ماهه دوم 2014 این کشور شاهد سریعترین رشد قیمت بنزین یعنی 36درصد بوده است. البته این رشد سریع از بعضی جهات بسیار خوب است. این درحالی است که در این کشور بهای یک گالن بنزین 1.38 دلار است و هر فرد باید 1.10درصد درآمد سالانه یا 15.06درصد از دستمزد روزانه خود را برای خرید آن صرف کند.این کشور دارای چهارمین بنزین ارزان دنیا و البته نرخ بسیار بالای مصرف سوخت است. با توجه به متوسط دستمزد روزانه 9.14 دلاری در مصر مردم این کشور 15درصد درآمد روزانه خود را برای خرید یک گالن بنزین صرف میکنند.
گرانترین بنزین دنیا در نروژ
این کشور حوزه اسکاندیناوی هیچ یارانهای برای سوخت در نظر نگرفته و از سود فروش نفت خود برای خدمات ملی مانند تحصیلات رایگان دانشگاهی و پسانداز برای بهبود زیربنای اقتصادی استفاده میکند. نروژ گرانترین بنزین جهان را به مردم کشورش میفروشد. بهای یک گالن بنزین در نروژ 9.26 دلار است و هر شهروند نروژی 0.66درصد از درآمد سالانه خود را صرف خرید این فرآورده نفتی میکند. بهای بالای بنزین در نروژ سبب شده این کشور برای سازندگان خودروهای الکتریکی به بازاری رویایی تبدیل شود. از آنجا که نروژ دومین کشور از لحاظ سطح درآمد در دنیا محسوب میشود، مردم این کشور بهای بالای سوخت یا خودروهای الکتریکی را به سادگی قبول میکنند. متوسط روزانه درآمد نروژیها 272دلار است و 3.4درصد از درآمد روزانه خود را برای خرید یک گالن بنزین هزینه میکنند.
افزایش درآمد دولت ترکیه از طریق مالیات سوخت
ترکیه کشور زغالسنگ به حساب میآید. این کشور بیش از 14میلیارد تن ذخایر زغالسنگ در اختیار دارد و جزو 10 کشور نخست با ذخایر عظیم این سوخت محسوب میشود. در سالهای اخیر ترکیه پایه درآمدی خود را از طریق مالیات برمصرف مانند مالیات سوخت افزایش داده است. مالیات بر بنزین این کشور یکی از بالاترین مالیاتهای جهان به شمار میرود. بهای بنزین در ترکیه 8.44 دلار به ازای هر گالن است و هر شهروند ترک 0.69درصد از درآمد سالانه خود را برای آن صرف میکند. همچنین متوسط درآمد روزانه مردم این کشور 29 دلار است و باید 29درصد از آن را به خرید یک گالن بنزین اختصاص دهند.
بیشترین سرانه دوچرخه و مالیات سوخت در هلند
مردم هلند بیشترین میزان مالیات بر سوخت را در اتحادیه اروپا میپردازند و البته سرانه مالکیت دوچرخه در هلند بیشترین میزان در جهان است. بهطوری که مسیرهای دوچرخهسواری، تونلها و علایم ترافیکی دوچرخهسواران در این کشور بسیار زیاد است. اما بخش الکتریسیته دراین کشور داستان دیگری است. چراکه هلند یکی از بزرگترین مصرفکننده سوخت فسیلی میان 29 کشور عضو آژانس بینالمللی انرژی است. متوسط درآمد روزانه مردم این کشور 143 دلار است و براین اساس باید 5.6درصد از درآمد روزانه خود را برای خرید یک گالن بنزین هزینه کنند. بهای بنزین در هلند به ازای هر گالن 8.07 دلار و شهروندان این کشور 1.35درصد از درآمد سالانه خود را به آن اختصاص میدهند.
قدیمیترین مالیاتبندی سوخت جهان در ژاپن
مالیات بر سوخت در ژاپن قدمتی دیرینه دارد. این مالیات به خودروسازان کشور کمک کرد زودتر از سایر کشورها به راهحلی برای کاهش مصرف سوخت خودروها بیندیشند. بهای بنزین در این کشور به ازای هر گالن 5.79 دلار است و هر ژاپنی 1.81درصد از درآمد سالانه خود را صرف خرید آن میکند.در این کشور ایستگاههایی برای شارژ بسیار سریع خودروهای الکتریکی ساخته شده و دایم درحال گسترش است. سال 2013 نیسان، تویوتا، هوندا و میتسوبیشی هزینه ساخت 12هزار ایستگاه شارژ جدید خودروهای الکتریکی را تقبل کردهاند. متوسط درآمد روزانه مردم این کشور 103 دلار است و هر ژاپنی حدود 5.6درصد از درآمد روزانه خود را به خرید یک گالن بنزین اختصاص میدهد.
برزیل و معضل بنزین همیشه گران
قیمت بنزین در اقصی نقاط جهان درحال کاهش است اما به نظر میرسد برزیل از این قاعده مستثنی باشد. در این کشور قیمت هر گالن بنزین 5.50 دلار است و هر برزیلی حدود 1.72درصد درآمد سالانه خود را صرف خرید بنزین میکند. «دیلما روسف» رئیسجمهوری این کشور درسال 2011 برای مهار تورم اقدام به کنترل قیمت سوخت کرد. اکنون همزمان با کاهش قیمت نفت و به تبع آن، قیمت سوخت، روسف تا حدودی از کنترل کاسته است و به این ترتیب قیمت بنزین 3درصد افزایش یافت.این شاید خبر خوبی برای «پتروبراس» بزرگترین شرکت نفتی برزیل باشد که به تازگی درگیر رسواییهای مالی کلان شده است. این شرکت به دلیل فروش سوخت به قیمتی کمتر از بهای بازار در دوره اول ریاستجمهوری روسف، اکنون 44میلیارد دلار خسارت عملیاتی به بار آورده است. متوسط درآمد روزانه مردم این کشور 30 دلار است و هر برزیلی باید 18درصد درآمد خود را برای خرید یک گالن بنزین اختصاص دهد.
یک گالن بنزین با سه چهارم دستمزد روزانه
چین با جمعیت 1.36میلیارد نفری دومین مصرفکننده بزرگ نفت جهان است. همزمان با رشد طبقه متوسط در این کشور، تعداد خودروها نیز 3 برابر شده و تا 2020 میلادی به 260میلیون خودرو خواهد رسید و با تعداد خودروهای آمریکا برابر خواهد شد. قیمت بنزین در این کشور 4.68 دلار است و چینیها باید 1.23درصد درآمد سالانه خود را صرف خرید سوخت کنند. چین قیمت خرده فروشی گازوییل و بنزین را شدیدا کنترل میکند تا بتواند تورم را مهار کند. با توجه به سطح کم دستمزدها، دسترسی به بنزین و سوخت در این کشور شرایط مناسبی ندارد، آن هم درحالیکه قیمت بنزین بسیار کمتر از متوسط جهانی است. متوسط درآمد روزانه مردم این کشور 21 دلار است و تقریبا هرشهروند چینی باید سهچهارم درآمد روزانهاش را برای خرید یک گالن بنزین صرف کند.