| ماه‌چهره تهرانی | روزنامه نگار |
شهر آباد و سرسبز سلماس در هفدهم اردیبهشت 1309 خورشیدی به زلزله‌ای دهشتناک دچار شد. این زلزله، همه شهر و آبادی‌های پیرامون را ویران کرد. شهری با پیشینه‌ای از عصر حجر و با آثار باستانی و اسلامی، زیر و رو و به خرابه‌ای غم‌بار تبدیل شد. سلماس زلزله‌زده، دیگر قابل سکونت نبود. تصویرهایی که از این زلزله به جای مانده است گواهی می‌دهد هیچ بنای سقف‌داری از آن زلزله به سلامت بیرون نیامده است.
یک روز پیش از زلزله مهیب سلماس، زلزله‌ای رخ داد که میزان آن را نزدیک به
6 درجه در مقیاس ریشتر دانسته‌اند. آن زلزله در ساعت 10 صبح روی داد و به خرابی چند دکان و خانه و مرگ 15 نفر انجامید. مردم، بخشی از شهر را خالی کردند. روستاهای هفتوان، کوچه‌میش و کلشان نیز تخریب شدند. گفته شده است که در روستای هفتوان چند خانه به کلی ویران شده و یک زن و کودک زیر خروار آوار ماندند. در 2 روستای کوچه‌میش و کلشان اما همه خانه‌ها فروریخت و چند نفر کشته شدند. در روستاهای دورتر از مرکز زلزله، دیوارها ترک خورد و به مردم کم‌تر آسیب رسید. این زلزله درواقع مقدمه زلزله بزرگ هفدهم اردیبهشت و هشداری به مردم سلماس بود تا خود را به جاهایی امن برسانند و تا آن‌جا که می‌توانند از خانه‌های سست و جاهای سرپوشیده و ناامن فاصله بگیرند.
تدابیر فرمانده پادگان سلماس یاری‌رسان مردم شد
فرمانده سربازخانه سلماس در این روز، نقش مهم برعهده گرفت. وی با هشدار به مردم درباره نخوابیدن آنها زیر سقف خانه‌ها، همچنین سربازخانه را به حالت آماده‌باش درآورد و بیرون از دیوارهای پادگان
نگهداشت. این سربازان در 17 اردیبهشت برای نجات مردم کمک‌هایی تحسین‌برانگیز انجام دادند. زلزله 17 اردیبهشت در ساعت 7:03 رخ داد. 15 ساعت پس از آن، در نیمه‌شب زلزله‌ای دیگر با قدرتی مهیب، شهر سلماس را به کلی ویران ساخت. شهر به ویرانه‌ای تبدیل شد. از دست دادن جان و فرزندان و مال و خانمان ،چهره شهر را مصیبت‌زده و غمناک کرد. آنچه از تصویرهای آن روزگار بر جای مانده است، از تنهایی و غم کسانی حکایت دارد که از زلزله جان به در برده، روی ویرانه‌ها ایستاده و به لنز دوربین عکاسان نگریسته‌اند. سروده‌ای از شاعری گمنام به جای مانده که گویای روشنی از پیشینه تاریخی سخت سلماس است و روزگاری را حکایت می‌کند که زلزله، سایه استیصال و رنج را بر سر مردم گسترانید و آنان را تا مدت‌ها رها نکرد. «سلماس دگر باره شد از زلزله ويران/ يارب چه رموزي است در اين گوشه ايران ... هر تير بلا مي‌جهد از قوس طبيعت/ اول هدفش مي‌شود اين خطه
ويران ... آيا مگر اين نقطه فتاده است به بيرون ... يك مرتبه از دايره رحمت يزدان».
کمک‌های دیگر برای زلزله‌زدگان سلماس از راه می‌رسد
نیروهای دولتی و غیردولتی با انتشار خبر زلزله، برای یاری رساندن به مردم سلماس راهی شدند. بیمارستانی موقت توسط ماموران دولتی در خوی برپا شد تا از بیماران و مجروحان زلزله مراقبت شود. مدیریت بیمارستان برعهده مدیر سجل احوال شهر گذاشته شد. خانه‌ها و دکان‌هایی در بیرون دیلمقان، برای کمک به اهالی زلزله‌زده سلماس برپا شد. خانه‌هایی موقت، پیرامون شهر خوی، برای نجات‌یافتگان از زلزله سلماس ساخته شد تا برای روزگار سخت و تلخ آنان سرپناهی باشد.
شهر سلماس جدید در یک کیلومتری دیلمقان جان می‌گیرد
پس از آن‌که وضع مردم تا اندازه‌ای عادی شد، شهر جدید در یک کیلومتری منطقه‌ای با نام دیلمقان، مکان کنونی سلماس با نقشه شهرسازی و مهندسی و به شکل شطرنجی توسط مهندس اسداله خاورزمین طرح‌ریزی شد. هر یک از اهالی مصیبت‌دیده شهر سلماس، تکه‌زمینی گرفتند تا در آن خانه بسازند. نجات‌یافتگان از زلزله بدین ترتیب با همه ناخوشی‌ها و خاطرات تلخ از دست دادن کسان‌شان، زندگی دوباره را در شهر جدید سلماس آغاز کردند؛ شهری با ساختمان‌های تازه که اندکی می‌توانست خاطره زلزله را از ذهن ساکنانش بزداید.
این زلزله تا آن اندازه دهشتناک بود که سال 1930 میلادی در تاریخ زلزله‌شناسی به نام زلزله سلماس نام‌گذاری شده است.
2هزار و 500 تا 4هزار نفر در این زلزله کشته شدند. دامنه زلزله تا مرز ترکیه را نیز لرزاند. امروزه از ویرانه‌های سلماس قدیم جز بقایای یک مسجد و سنگ‌های منشوری ستون‌هایش، چیزی به جای نمانده است. سازمان میراث فرهنگی اکنون از این بقایا محافظت می‌کند و از آن به‌عنوان یادمانی از زلزله ویرانگر برای عبرت‌آموزی آیندگان، تلاش برای جلوگیری از آسیب‌های دیگر زلزله‌های احتمالی و رعایت اصول مهندسی در ایجاد ساختمان‌ها یاد می‌شود.