شهروند| تالاب‌ها یکی پس از دیگری از نفس می‌افتند و آنها را آواره می‌کنند. آواره پیدا کردن زیستگاهی که اجازه اقامتی کوتاه مدت را به آنها بدهد و نیازهای زندگی چند ماهه را برای‌شان فراهم کند. زیستگاهی که در روزهای خشکسالی، پیدا کردنش از هر کاری سخت‌تر به نظر می‌رسد و پرندگان مهاجر را در به در تالابی کرده که نشانه‌های حیات در آن دیده شود.
هر ساله با رسیدن فصل‌های بهار و پاییز، هزاران‌هزار پرنده مهاجر راه تالاب‌های ایران را در پیش می‌گیرند تا روزهای کوچ را سپری کنند و بار دیگر به زیستگاه اصلی خود بازگردند، اما این پرندگان در کنار پرندگان بومی کشور، چند سالی می‌شود که سایه خشکسالی را بر سر خود می‌بینند، سایه‌ای که هر روز بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود و زندگی آنها را
تهدید می‌کند.
مهاجران، به‌دلیل بی‌رمقی تالاب‌ها و خشکسالی، زیستگاه موقتی خود را از دست می‌دهند و باید تالابی جدید پیدا کنند. پرندگان مهاجر با پیدا نکردن تالابی که هر ساله زمستان را در آن سپری کرده‌اند، خسته و ناتوان از کیلومترها پرواز، در مناطق مسکونی، خانه‌های شهری و روستایی فرود می‌آیند یا با موانعی همچون سیم‌های برق برخورد می‌کنند که باعث صدمه دیدگی آنها و حتی گرفتار شدن آنها به دست انسان‌ها می‌شوند.
در چنین شرایطی پرندگان بومی آبزی، زیستگاه خود را از دست می‌دهند و در برخی موارد گونه‌ای در منطقه‌ای از بین می‌رود و منقرض می‌شود.
در سال‌های اخیر، خشک شدن تالاب‌های کشور همچون تالاب‌های بزرگ و مشهور هامون و گاوخونی، در کنار خشک شدن تالاب‌هایی همچون کجی نهبندان و آق گل همدان، سرگردانی پرندگان مهاجر را به همراه داشته است.
استان همدان یکی از استان‌هایی است که درباره آوارگی مهمان‌های فصلی‌اش، خبرهای بسیاری به گوش می‌رسد. عادل عربی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان همدان چندی پیش در این‌باره به ایرنا گفته بود: «خشکسالی‌های اخیر موجب تغییر مسیر پرندگان مهاجر و آواره شدن آنها شده است. بیشتر پرندگان مهاجر کیلومترها مسیر را طی کرده تا در تالاب‌ها و مناطق بکر همدان فرود آیند و زمستان را در این مناطق سپری کرده یا زاد و ولد کنند. پیدا نکردن این مناطق و خستگی و ناتوانی آنها در پرواز موجب فرود آمدن این پرندگان در منازل مسکونی و برخورد آنها با موانعی همچون سیم برق هنگام پرواز در ارتفاع پایین می‌شود.»
او در توضیح این آوارگی با اشاره به این‌که در تالاب مصنوعی شیرین سو، 41 گونه پرنده شناسایی شده است، به «شهروند» می‌گوید: «به‌دلیل خشکسالی‌های چند سال اخیر در منطقه، بسیاری از رودخانه‌ها و برکه‌های استان خشک شده یا بی‌آب هستند. پرندگانی که سال‌های قبل در روند گذر و کوچ از همدان عبور می‌کردند در این برکه‌ها فرود آمده و اتراق کرده یا زمستان‌گذرانی می‌کردند. با این خشکسالی پرندگانی که هر سال در این مناطق فرود می‌آمدند، دچار یک نوع آوارگی شده‌اند. سرگردانند و استراحتگاه‌های خود را پیدا نمی‌کنند.»
از ابتدای اردیبهشت‌ماه تا نیمه اردیبهشت، تالاب‌ها و برکه‌های همدان میزبان پرندگان مهاجری است که از آسمان این استان کوچ کرده و در این تالاب‌ها اتراق می‌کنند. خشکسالی در سال‌های اخیر، تعداد این پرندگان مهاجر را کاهش داده و امسال هم به گفته مدیرکل محیط‌زیست استان همدان، «وضعیت آبی استان نسبت به سال‌های قبل بدتر شده و وضع تالاب‌ها هم بهتر از قبل نیست.» این تصویر از وضع آبی کشور و استانی که در دومین ماه بهار میزبان پرندگان مهاجر است، پیش‌بینی کاهش تعداد پرندگان مهاجر را با خود همراه کرده و این در حالی است که عربی این موضوع را نمی‌پذیرد و می‌گوید: « پایش‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که حضور پرندگان مهاجر در تالاب شیرین‌سو کاهشی از حیث تعداد نداشته اما برخی از پرندگان مهاجری که سال‌ها به این تالاب مهاجرت کرده‌اند، اکنون بومی تالاب شده‌اند و نگرانی ما این است که خشکسالی این زیستگاه را از بین ببرد.»
«کجی نهبندان»، یکی دیگر از زیستگاه‌هایی است که دیگر رد و نشانی از تالاب ندارد و به دریاچه‌ای از نمک تبدیل شده است. این تالاب پیش از گسترده شدن خشکسالی، يک پديده در شرق کشور بود و زیستگاه زمستانی برخي پرندگان مهاجر ازجمله حواصيل، حواصيل ارغوانی، چنگر و خوتکا به حساب می‌آمد. اما این زیستگاه حال و روز خوبی ندارد، وسعتش روز به روز کاهش پیدا کرده است و دیگر زیستگاه امنی برای پرندگان مهاجر به حساب نمی‌آید. به گفته مدیرکل محیط‌زیست شهرستان نهبندان، «در زمستان گذشته تعداد پرندگان این تالاب به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرده بود و می‌توان گفت خشکسالی باعث آوارگی پرندگان مهاجر شده است.»
محمدکاظم شکرگزار با اشاره به این‌که هر ساله تالاب کجی نهبندان پذیرای شمار زیادی از پرندگان مهاجر بوده است، می‌گوید: «به علت خشکسالی، پرندگان کمتر در این منطقه حضور یافته و تالاب‌های دیگر را برای اتراق خود انتخاب می‌کنند.»
پیدا کردن تالابی که هنوز آثار حیات را در خود ببیند، آن هم در روزهایی که خشکسالی برای هیچ یک از تالاب‌های کشور حال و روز خوبی باقی نگذاشته، پرندگان مهاجر را به سمت تالاب‌هایی هدایت کرده است که در نزدیک دریا قرار دارند و فصل‌های مختلف سال وضع آبی مناسبی دارند و هنوز بحران خشکسالی آنها را از پای در نیاورده است. صادق صادقی‌زادگان، رئیس گروه پرندگان دفتر تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «موضوع خشک شدن تالاب‌ها در چنین شرایطی کاملا طبیعی است. پرندگان زمانی که تالاب‌ها خشک می‌شوند، مهاجرت کرده و زیستگاه دیگری را جایگزین می‌کنند. در روزهای خشکسالی، تالاب‌های ساحلی میزبان پرندگان مهاجر می‌شوند و آنها را در خود جای می‌دهند.»
او ادامه می‌دهد: «در سال‌های اخیر بسیاری از میهمانان دریاچه ارومیه راه تالاب‌هایی را در پیش گرفته‌اند که در نزدیکی دریای خزر و حتی دریای عمان قرار دارند. حتی ممکن است بسیاری از این پرندگان از کشور خارج شده باشند و زیستگاه‌هایی را در سایر کشورها برای خود پیدا کرده باشند.»
صادقی‌زادگان درباره تاثیری که این خشکسالی بر جمعیت پرندگان می‌گذارد، می‌گوید: «خشکسالی بر تمام زیستمندان اعم از خزندگان، ماهیان و ... تاثیر می‌گذارد. این در حالی است که در این شرایط پرندگان می‌توانند مکان‌های دیگری را برای زندگی انتخاب کنند، همانطوری که در تالاب گمیشان با افزایش جمعیت پرندگان روبه‌رو بودیم که نشان‌دهنده مهاجرت پرندگان به این تالاب به‌دلیل خشک شدن تالاب‌های دیگر بوده است. البته این به معنای بی‌تاثیری خشکسالی بر جمعیت پرندگان نیست. در چنین شرایطی جمعیت پرندگان آبزی همچون مرغابی، غاز، فلامینگو، درنا، لک لک و ... تحت تاثیر قرار می‌گیرد.»
او درباره این‌که پرندگان در این دوره خشکسالی چه تالاب‌هایی را بیشتر برای مهاجرت انتخاب کرده اند، می‌گوید: «چنانچه روی پرندگان
علامت گذاری کرده باشیم، می‌توانیم بگوییم که پرندگانی که از تالاب‌های خشک شده مهاجرت می‌کنند، به کدام تالاب‌ها می‌روند. اکنون که چنین امکانی را نداریم می‌گوییم که پرندگان به تالاب‌هایی مهاجرت کرده‌اند که آب دایمی دارند. همچون تالاب میانکاله که همواره پذیرای جمعیت زیادی از پرندگان است.» سال گذشته، با خشک شدن دوباره لب‌های هامون، مهاجران بسیاری که در این تالاب تخم‌گذاری کرده بودند، قربانیان خشکسالی شدند و پایان زندگی را در تالابی شاهد بودند که تنها چند ماه لب‌هایش‌تر شد و دوباره خشکید. حالا پرندگانی که هر ساله راهی طولانی را پشت‌سر می‌گذارند تا خود را به تالاب‌های ایران برسانند، آوارگان خشکسالی نام دارند. آوارگانی که سرنوشتشان دربه‌دری به دنبال تالابی است که هنوز نفس می‌کشد.