آزاده صالحی| نمایشگاه کتاب، روزهای پایانی برگزاری خود را در مصلای پایتخت می‌گذراند. نمایشگاهی که اگرچه به بیست‌وهشتمین دوره رسیده ولی مشکلات کمی و کیفی آن به‌زعم ناشران و اهالی قلم همچنان به قوت خود باقی است. در این میان ناشران کودک و نوجوان وضع بدتری دارند، آن‌قدر که حتی از تکرار دوباره مشکلات‌شان نیز خسته به نظر می‌رسند. غرفه‌های آنان امسال در زیر چادرها و با فاصله‌ای زیاد از شبستان برپا شده است. به اینها خالی بودن غرفه‌ها از مخاطبان و فروش اندک را نیز باید اضافه کرد که باعث شده تا رکودی که سال‌هاست در حوزه ادبیات کودک و نوجوان وجود دارد، به نمایشگاه کتاب نیز کشانده شود.
سفره تألیف حقیر است
رضا جولایی نویسنده و مدیر انتشارات «جویا» درباره دلایل افت مخاطب در سالن کودک و نوجوان نظر خودش را دارد. او می‌گوید: «اصلی‌ترین دلیل این مسأله این است که به آن شکلی که باید، روی مقوله مطالعه، فرهنگ‌سازی و کار بنیادینی صورت نگرفته است. گرایش به مطالعه باید از دوران کودکی در فرد نهادینه شود و اگر اشتیاق و عادت به کتابخوانی از کودکی در فرد شکل نگیرد، نمی‌توان انتظار داشت که او در 30سالگی به کتاب خواندن علاقه‌مند شود. حالا بماند که مشکلات اقتصادی نیز باعث شده تا همان معدود افرادی هم که به خرید کتاب گرایش دارند، علاقه خود را در این وادی محدود کنند و به رفع دیگر نیازهای روزمره‌شان بپردازند.»
با نویسنده اثر «برکه‌های باد»، مسأله هجوم نابرابر کتاب‌های ترجمه در مقایسه با آثار تألیفی را مطرح می‌کنم، مسأله‌ای که درحال حاضر، یکی از آسیب‌های حوزه نشر هم در حیطه آثار بزرگسال و هم کودک و نوجوان به شمار می‌رود. او در پاسخ به این مسأله می‌گوید: «واقعیت این است که تألیف، سفره حقیری دارد و طبعا نمی‌تواند پاسخگوی تعداد زیادی باشد. از اینها گذشته، انتشار یک اثر تألیفی به آن شکلی که باید برای ناشر، درآمد و بازگشت سرمایه به‌همراه ندارد. روی این اصل، ناشر ترجیح می‌دهد به سمت چاپ کتاب‌های ترجمه برود. ضمن این‌که ما از معدود کشورهایی هستیم که به قانون کپی‌رایت نپیوسته‌ایم و این امر دست ناشران را برای انتشار آثار ترجمه، باز می‌گذارد. حالا بماند که نداشتن کپی‌رایت، درحال حاضر گریبان ناشران را هم گرفته و می‌بینیم اغلب کتاب‌ها در سایت‌های اینترنتی موجود است.»
نامه‌های فیلیکس همچنان می‌فروشد
انتشارات «زعفران» هم از دیگر ناشرانی است که امسال در نمایشگاه کتاب به عرضه تعداد قابل توجهی از کتاب‌های خود پرداخته است. «نرگس فیلُم» مسئول غرفه این انتشارات از مجموعه کتاب «نامه‌های فیلیکس» با ترجمه محبوبه نجف‌خانی به‌عنوان یکی از پرطرفدارترین آثار این نشر یاد می‌کند و می‌گوید: «ما برخلاف دیگر ناشرانی که در سالن کودک و نوجوان نمایشگاه از افت مخاطب و فروش گله می‌کنند با رکود مواجه نبوده‌ایم و می‌توان گفت کتاب‌های ما از رونق خوبی نزد مخاطبان برخوردار بوده‌اند؛ البته ما نیز با وسواس و باریک‌بینی به انتخاب این آثار می‌پردازیم و سعی می‌کنیم مجموعه‌های باکیفیتی را برای این طیف انتخاب کنیم، ضمن این‌که کتاب‌های ما در این دوره از نمایشگاه از تخفیف 40درصدی نیز برخوردارند.»
الان وقت خواندن کتاب نیست
بخشی از سالن کودک و نوجوان با ازدحام جمعی از دانش‌آموزان دختر یک مدرسه منطقه18 مواجه شده است. مربی سعی می‌کند بچه‌ها را در یک مسیر هدایت کند. به سمت او می‌روم و می‌پرسم چه نوع کتاب‌هایی را در این سالن برای کودکان بیشتر مفید می‌داند؟ پاسخ او به این سوال هم جالب است: «به نظرم بچه‌ها باید فقط روی کتاب‌های کمک‌آموزشی و درسی متمرکز باشند. الان وقت خواندن کتاب داستان و رمان نیست.» به یاد صحبت برخی از نویسندگان کودک و نوجوان می‌افتم که در گفت‌وگویی به این نکته اشاره می‌کردند که نوجوانان امروز، فردا به جوانانی مبدل می‌شوند که بدون خواندن رمان و داستان هرگز نمی‌توانند مهارت‌های اجتماعی و درست زندگی کردن را بیاموزند.
وضع کتاب از سال قحطی بهتر است
زهره حیدرشاهی مسئول غرفه انتشارات «توکا» است. او درباره کیفیت سالن ناشران کودک و نوجوان چنین نظر می‌دهد: «متاسفانه امسال با ریزش مخاطب مواجه بوده‌ایم و طبعا وقتی مخاطبان به آن شکلی که باید به نمایشگاه کتاب نیایند، نمی‌توان انتظار داشت تا فروش خوبی داشته باشیم. نمی‌دانم باید روند فروش کتاب را امسال با چه سالی مقایسه کنم، ولی برخی از دوستان در این روزها به مزاح به این نکته اشاره می‌کنند که وضع کتاب امسال نسبت به سال «قحطی» بهتر بوده است ولی باعث تاسف است که میزان فروش کتاب در سالن کودک و نوجوان کاهش یافته و موجب دلسردی ناشران شده است. از اینها گذشته، با وجود سپری شدن7روز از شروع نمایشگاه کتاب، هنوز تعدادی از نویسندگان کودک ونوجوان، بن کتاب دریافت نکرده‌اند، طبیعی است که این مسأله موجب شده تا اهالی قلم حضور کمرنگ‌تری برخلاف سال‌های گذشته در نمایشگاه کتاب داشته باشند.»
به گفته مسئول غرفه انتشارات «توکا»، داستان‌های ترسناک از آثار مورد علاقه نوجوانان پسر و کتاب‌های علمی ازجمله کتاب‌هایی هستند که با اقبال بیشتری نزد نوجوانان دختر برخوردار می‌شوند. ضمن این‌که اگر انتخاب خرید کتاب برای بچه‌ها به عهده والدین گذاشته شود آنها ترجیح می‌دهند بیشتر به خرید کتاب‌های آموزشی و هوش بپردازند تا شعر و داستان.
باز هم می‌گویند کتاب گران است
«زهره فرضی» مسئول غرفه انتشارات تیمورزاده هم از خلوت بودن سالن کودک و نوجوان گله می‌کند: «به نظر می‌رسد اصولا نمایشگاه کتاب در روزهای تعطیل با استقبال بیشتری از سوی مردم مواجه می‌شود. او می‌گوید: با وجود آن‌که کتاب‌های ما دارای 22درصد تخفیف هستند؛ اما بازهم مردم می‌گویند کتاب گران است! مخاطبان ما درکنار کتاب‌های کاغذی، دیگر انواع کتاب مثل کتاب‌های پارچه‌ای، فومی، کتاب‌های قابل شست‌وشو، کتاب‌هایی با جلد سخت و... را از ما طلب می‌کنند، به‌طوری که می‌توان گفت، مجموعه کتاب‌هایی که در قالب فومی و با موضوع آموزش مشاغل ارایه شده‌اند، توانسته‌اند با استقبال خوبی نزد مخاطبان به‌ویژه نوجوانان روبه‌رو شوند. »
مردم کتاب را از زندگی خود حذف کرده‌اند
ناهید صفری مسئول غرفه انتشارات «جان جهان» است. او هم مثل سایر دست‌اندرکاران سالن ناشران کودک و نوجوان، بازدید و فروش را بد ارزیابی می‌کند و می‌گوید: آمار بازدیدکنندگان در بخش کودک و نوجوان پایین است، درواقع اصلا انتظار نداشتیم که امسال سالن کودک و نوجوان تا این اندازه خلوت و بی‌رنگ‌ورو باشد. حالا شاید خلوت بودن نمایشگاه به این خاطر است که بچه‌ها برای امتحانات آماده می‌شوند یا این‌که به آن شکلی که باید برای نمایشگاه کتاب، خاصه بخش کودک و نوجوان اطلاع‌رسانی خوبی صورت نگرفته است. هرچه هست، می‌توان به این نکته پی برد که مردم کتاب را از زندگی خود حذف کرده‌اند تا دیگر هزینه‌های سنگین خود را جبران کنند. آنها به تلافی نداشتن قدرت خرید کتاب به اینترنت پناه می‌برند تا اطلاعات و اصولا آنچه می‌خواهند را از طریق دنیای مجازی به دست بیاورند.
قیمت‌های مقطوع هم مخاطب ندارند
غرفه بعدی که در انتهای سالن کودک و نوجوان به چشم می‌خورد، غرفه انتشارات «محراب قلم» است. محسن امینیان یکی از مسئولان این غرفه است که درباره ارزیابی خود از روزهای نمایشگاه کتاب می‌گوید: «با وجود آن‌که امسال اغلب کتاب‌هایمان را با کاغذ گلاسه منتشر کرده‌ایم و این کتاب‌ها به لحاظ بصری و تصویری جذابیت دارند ولی باز هم به آن شکلی که باید خریداری وجود ندارد.حتی قیمت‌هایی که برای کتاب‌هایمان در نظر گرفته‌ایم به نسبت سال گذشته تفاوت چندانی نداشته است اما این مسأله هم تغییری در نگرش مخاطبان ایجاد نکرده و آنها به سختی برای خریدن کتاب برای بچه‌هایشان پول می‌دهند. این‌طور به نظرمی‌رسد که مشکلات حوزه نشر در خریداران کتاب‌ها اثر نامطلوبی داشته و مردم روزبه‌روز بیشتر از کتاب و کتابخوانی فاصله می‌گیرند.»