منصور یحیوی مدرس دانشگاه
مسئولیت‌پذیری، مفهومی است که در ارتباط با زندگی فردی و اجتماعی تعریف می‌شود. انسان به دلیل نوع ارتباطاتش، در برابر آنچه در زندگی فردی و اجتماع پیرامونش رخ می‌دهد، مسئولیت دارد. این نوع مسئولیت و وظیفه‌مداری از ارتباط با خالق تا ارتباطات خانوادگی و اجتماعی را دربرمی‌گیرد. پذیرش چنین وظیفه‌ای همان بحثی است که از آن با عنوان مسئولیت‌پذیری یاد می‌کنیم. آن‌طور که کار‌شناسان امر معتقدند، رشد و کمال انسان چه از لحاظ روحی و فردی و چه از لحاظ اجتماعی به مسئولیت‌پذیری او ارتباط دارد؛ زیرا اهتمام افراد نسبت به اداره و مدیریت امور و واکنش مسئولانه نسبت به پدیده‌های پیرامون خویش، رشد اخلاقی و انسانی را دربرخواهد داشت و به لحاظ افزایش رفاه اجتماعی و تسکین روانی افراد جامعه فوق‌العاده تأثیرگذار خواهد بود.
مسئولیت ازجمله مفاهیمی است که همواره درباره انسان گفته می‌شود، به محض این‌که از انسان و رفتارش سخن گفته شود پای این مفهوم نیز به میان می‌آید. هر فردی که در محیط خویش، صرف‌نظر از نوع محیط، زندگی می‌کند، ناگزیر به نحوی با این مفهوم سروکار دارد. گاه نسبت به خانواده‌اش و زمانی به جامعه و در همه احوال مسئول رفتار خود است. انسان حتی نسبت به حیوانات و محیط‌زیست نیز مسئول است. بی‌توجهی به این مفهوم به گونه‌ای انسان را دچار خودخواهی کرده و پیوند خویش را در رابطه با عناصر و عواملی که به نحوی در سرنوشتش موثرند، سست می‌کند. مسئولیت‌پذیری، امروزه به‌عنوان یک کلید واژه مهم در رشته‌های علوم‌انسانی ازجمله علوم دینی، مدیریت، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و... به کار رفته و هر یک از جنبه‌ای خاص بدان می‌پردازند.
رشد و پیشرفت هر جامعه‌ای در گرو انسان‌های مسئولیت‌پذیر است. اشخاص مسئولیت‌پذیر پاسخگو هستند و به علت پاسخگو بودن قابل اعتمادترند. در این صورت است که جامعه نیز مسئولیت‌های بزرگتری به این افراد می‌دهد. به عبارت دیگر، سرنوشت افراد جامعه به دست این افراد خواهد بود. افراد اگر نسبت به جامعه خود احساس وظیفه کنند، عاملی مهم در پیشرفت اجتماع خواهند بود و می‌توانند به تقویت سطح روابط، برطرف کردن مشکلات،
برآورده کردن حوائج و نیازمندی‌ها و... اقدام کنند. همچنین مسئولیت‌پذیری باعث آرامش روانی و امنیتی جامعه شده و مانع ازهم‌گسیختگی، تفرقه و اختلاف در اجتماع خواهد شد. اگر هر فردی صرفا نفع شخصی خویش را در نظر بگیرد و دنبال خواسته‌های خود برود و به محدودیت‌های موجود توجه نکند، مشکلات بسیاری برای خود و دیگران به وجود خواهد آورد.
براساس آنچه ملاحظه شد، انسان از مناظر مختلف، دارای ارتباط با غیرخود است این ارتباط هرچه که باشد، مسئولیت ایجاد می‌کند و وظیفه‌ای برعهده فرد قرار می‌دهد. از این حیث پرداختن به موضوع مسئولیت‌پذیری اولین گامی است که باید برای ورود به دنیای فردی و اجتماعی، برداشت.
در روزهایی که می‌گذرد، محیط‌زیست، آلودگی هوا، ترافیک و... ازجمله معضلاتی است که مردم را با خود درگیر کرده است. این معضلات به این دلیل که دارای گستره‌ای بزرگ هستند، نمی‌توانند به تنهایی توسط دولت، حل شوند. مسئولیت محیط‌زیست، و دیگر معضلات به دلیل نوع ارتباطی که هرکدام از ما با آن داریم، برعهده شهروندان نیز هست. به همین دلیل به نظر می‌رسد اگر در برنامه‌ای مدون، مشارکت شهروندان برای حضور در مدیریت حل معضلات اینچنینی، طرح‌ریزی شود، چه بسا معضلاتی که حل آنها به وقت و هزینه زیادی نیاز دارد با دغدغه کمتری، حل شوند اما مهم‌ترین بحثی که باقی می‌ماند این است که شهروندان در مقابل حل این معضلات چقدر احساس مسئولیت می‌کنند؟