احمدرضا دالوند
ای زلف تو رنگ شبق / عشق‌ات به قلبم تق‌تتق / ای نازنینک دلبرم / مهتاج من، تاج سرم / شهری برایت می‌خرم ...
( محمدعلی سپانلو)
لابد منظور شاعر تهرانی، شهری آراسته به چنارهای فراوان، آسمان آبی و دورنمای دماوند و چشم‌انداز پاک کوه‌های ضلع شمالی شهر می‌باید باشد. سیدمحمدعلی جمالزاده، بیش از هشتاد سال پیش در مقاله‌ای با عنوان «طهران» در روزنامه کاوه می‌نویسد: «آغاز اهمیت شهر طهران را باید از آغامحمدخان قاجار دانست که از سنه 1202طهران را پایتخت خود قرار داد» اما ناصر نجمی در کتاب «دارالخلافه تهران»، سال
1200 هجری قمری را آغاز پایتخت شدن تهران می‌داند. در حالی که، «ح.م.زاوش» در کتاب «تهران در گذرگاه تاریخ ایران»، آغاز پایتختی تهران را مقارن با
1211هجری قمری ذکر می‌کند. از طرفی، فرهنگ معین بدون ذکر مأخذ، سال پایتختی تهران را 1210ذکر کرده است. به نظر می‌رسد مشکل در تطبیق سال‌های هجری قمری با هجری شمسی و میلادی است، که موجب مسامحه و اشتباه شده است. اما اغلب صاحب‌نظران در سال 1200 هجری قمری وحدت نظر دارند. ازجمله محمدحسن اعتماد‌السلطنه در کتاب «مرآت البلدان» که معتبر‌ترین سند تاریخی درباره تهران است؛ سال 1200 هجری قمری مورد تأیید قرار گرفته است. نویسنده مرآت البلدان با صراحت و با ذکر روز و ماه آورده است: «در روز یکشنبه یازدهم شهر جمادی‌الاولی هزار و دویست هجری که روز نوروز بود، آغا محمدخان قاجار در تهران جلوس نموده، سکه زدند و ... از آن وقت این شهر را دارالخلافه خواندند و پایتخت سلسله قاجار گردید». با استناد به مرآت‌البلدان، تهران در همان سال 1200 هجری قمری، یعنی سال جلوس آغامحمدخان به عنوان پایتخت و دارالخلافه تعیین شده است و در سال‌های 1209 یا به روایتی 1210 و حتی 1211 فقط مراسم تاج‌گذاری برگزار شده و نامی از اعلام مجدد پایتختی تهران به میان نیامده است. دکتر حسین کریمان نیز در کتابش، «تهران در گذشته و حال» سال 1200 را تأیید کرده است. دکتر کریمان با استناد به مطالب مندرج در مرآت‌البلدان و همچنین با استناد به ملحقات «روضه‌الصفا»، این سال را تأیید می‌کند. احمد بیرشک در سال 1364 و در کتاب «گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله» آورده است: «اگر سال 1200هجری قمری را به عنوان سال پایتختی تهران بپذیریم، دویستمین سال پایتختی آن براساس سال شمسی – 365 روز- مصادف با نوروز 1364 هجری شمسی و 1405 هجری قمری است». که با این استدلال، نوروز 1394 مصادف با دویست‌وسی امین سال پایتختی تهران است. لازم به ذکر است در کتاب معتبر «گاهنامه تطبیقی سه‌هزار ساله» شادروان احمد بیرشک، به روش علمی و ریاضی دقیق، جداول تطبیقی تاریخ‌های هجری قمری، شمسی، میلادی و حتی تا انطباق روزها و ایام هفته نیز در جداول تنظیم شده است. بر این اساس، سال 1200 هجری قمری برابر است با 1164 هجری شمسی و مطابق است با 1785 میلادی. دکتر بیرشک می‌نویسد: «سال 1364 مطابق با 1985 میلادی، دویستمین سال پایتختی تهران است و سال 1368 را به استناد آنچه که موسسه تحقیقاتی CNRSو انجمن ایران‌شناسی فرانسه، به غلط دویستمین سال پایتختی تهران اعلام کرده بودند، اشتباه محض است». به عبارت دقیق‌تر، تهران در سال 1364 یک پایتخت دویست‌ساله، در سال 1368 یک پایتخت دویست‌وچهارساله و در سال 1394 یک پایتخت دویست و سی ساله است.