| ماه‌چهره تهرانی | روزنامه نگار |
شاه در تبریز و نذر و نیاز پیرزنان
این جنگ‌ها یکی از مصایبی بود که سرزمین ایران را درگیر خود ساخت و تبعاتی سخت و رنج‌آور در پی داشت. گرچه برخی از سرداران جنگ همچون شاهزاده عباس میرزا و نیروهای مردمی در پیکارها رشادت‌ها داشتند اما نداشتن وسایل مدرن نظامی، دخالت‌های انگلیسی‌ها و مواضع فرانسوی‌ها در برابر ایران، جریان نبردها را به سویی جز پیروزی ایران پیش برد. مردم تبریز جان و مال خود را در راه دین و دولت گذاشته بودند. تنها از خانواده سلطان حاجی علی لو، 9 پسر از بین رفته بودند. مفتون دنبلی در مآثر السلطانیه روایت می‌کند که حاجی علی‌لو چند تن از فرزندان و فرزندزادگان‌اش را برای جان‌نثاری نزد شاه آورده است. وضع مردم تبریز نامطلوب بود. آنها در بحبوحه جنگ پریشان‌خاطر شده بودند. از این‌رو با بیان کمبودها نزد شاهزاده عباس میرزا، از او کمک خواستند. این مردمان، در برابر، هرچه داشتند، خالصانه پیشکش کرده بودند. گفته می‌شود پیرزنان تبریز از درآمد چرخ‌ریسی خود به فقرا بخشیدند و برای سلامتی شاه که به‌گونه‌ای خواست پیروزی در جنگ‌ها بود، نذر کردند. نداری، آنها را از تلاش برای حفظ و حراست از خان‌ومان‌شان فارغ نکرده بود. مخارج جنگ‌ها نیز از سوی مردم دیگر شهرها و آبادی‌ها تامین می‌شد. روایت شده است که در مقطعی 300هزار تومان از هزینه جنگ‌ها که در آن زمان رقم بالایی بوده توسط مردم فراهم شده است. این درحالی است که با در نظر گرفتن سر باز زدن شاه از اختصاص پول برای جنگ‌ها و وارد آوردن فشارهای برخی از حکام قاجار بر مردم، شرایط سخت اجتماعی آن روزگار بهتر تصویر می‌شود و بذل و نذر داوطلبانه جان و مال را در چنین شرایطی، فداکاری و بخششی ستودنی می‌توان دانست.
جذب دل‌ها با زکات
دور دوم منازعات، با ابهامات مرزی قرارداد گلستان و مشکلات اجتماعی که برای مردم مسلمان منطقه قفقاز پیش آمده بود، آغاز شد. خبرهایی از وضع مردم مسلمان قفقاز و فشارهای روس‌ها در این منطقه بر مردم، به کربلا رسید. در این شهر سیدمحمد مجاهد از علمای بنام این عصر برای نجات مردم، فتوای جهاد صادر کرد تا شاه قاجار به حمایت از مردم مکلف شود. جنگاوران مردمی با پشتوانه حکم جهاد، به میدان نبرد وارد شدند. میرزای قمی از معروف‌ترین روحانیان این عصر، با فتوای جهاد، حتی زکات و دیگر وجوه شرعیه را در شرایط جنگی و بنا بر مصالح مسلمین، مختص جهاد دانست. او همچنین جایز دانست که به مردم غیرمسلمان ساکن مرزها برای حفاظت از سرزمین، زکات داده شود. حرارت نیروهای مردمی در این شرایط بیشتر شد. سخن روحانیان در جامعه مذهبی ایران نفوذی بیشتر از احکام فرمانروایان قاجار داشت. روایت رضاقلی خان هدایت موید این سخن است «در همه ایران، کار چنان شد که اگر حضرت خاقان صاحبقران بر رأی علما انکار کند، اهالی ایران، سلطانی برانگیزند و به مخالفت شاهنشاه ایران برخیزند». بر این اساس مردمی که حضور نیافتن در جبهه‌ها را پیروی از شیطان می‌دانستند به پیروزی‌هایی در جبهه‌های مختلف دست یافتند. این رخداد با حضور شاهزاده با تدبیر و دلیر یعنی عباس میرزا همراه بود. خیانت‌ها و حسادت‌هایی که بر او رفت اما جریان جنگ را تغییر داد. شکست ایرانیان در جبهه‌ها مقدمات انعقاد عهدنامه ترکمنچای را پدید آورد.
نذر سرداران ایروانی برای پیروزی
خنکای آب‌انباری در محله «راه ری» قزوین با تاریخچه‌ای کوتاه اما جالب توجه که دربردارد، یادآور دل‌های پرامید برای پیروزی در ستیزهای سخت ایران و روس است. در کشور کم‌آبی چون ایران، ساخت آب‌انبار با نیت‌های مختلف از مهم‌ترین اقدامات خیرخواهانه و عمرانی بوده که یاد بانی را تا مدت‌هایی دراز در دل‌ها برجای می‌گذاشته است. دو برادر به نام‌های محمدحسن خان ایروانی معروف به ساری اصلان و محمدحسین خان که به سردار ایروانی مشهور بود، درحالی‌که رشادت‌ها و دلیری‌هایی بسیار در صحنه پیکار با قوای روس از خود نشان داده بودند، در سال 1227 قمری نذر کردند پس از پیروزی، آب‌انباری در محله‌ا‌ی کم‌آب در قزوین بنا کنند. جنگ‌ها گرچه با شکست ایران پایان یافت، اما آنها چند سال پیش از آن یعنی در اواخر دوره نخست جنگ‌ها که پیروزی‌هایی در جبهه‌ها نصیب ایرانیان می‌شد، نذر خود را ادا کردند. آنها با ادای این نذر گویا دل خود را برای آینده‌ای از آنِ ایران، امید و آرامش می‌بخشیدند. آب‌انبار از زمان ساخت تا دهه‌های بعد بهره‌برداری می‌شد. بر دیواره‌های سنگی بنا امروزه تصاویر و خطوطی نقش بسته است که چهره شجاعانه و نیکوکار آن سرداران و آرمان پیروزی ایران در برابر نیروهای روس را به یاد می‌آورد.