حسام مهدوی- شهروند| در سال‌های نه‌چندان دور بخش کشاورزی از مزیت‌های اقتصادی ایران به حساب می‌آمد. درواقع وجود طبیعت چهارفصل و امکان کشاورزی در نقاط مختلف یک مزیت ویژه برای اقتصاد ایران محسوب می‌شد. علاوه بر این وجود منابع طبیعی متنوع این امکان را می‌داد تا در سایه توجه بیشتر به صنعت و تولید کشور با استفاده از مزیت نیروی انسانی به سمت توسعه گام برداریم اما اکنون با توجه به کمبود شدید آب، ایران عملا یکی از مهم‌ترین مزیت‌های اقتصادی خود را از دست داده است. از سوی دیگر کاهش قیمت نفت نیز که مهم‌ترین منبع درآمدی ما به شمار می‌رفت مزیت اقتصادی ایران را در جهت رشد سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌های خارجی به شدت تحت‌الشعاع قرار داده است. «شهروند» برای بررسی تحول در مزیت‌های اقتصادی ایران و آثار آن گفت‌وگویی با دکتر «لطفعلی بخشی» اقتصاددان و استاد دانشگاه انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
اقتصاد ایران در حال حاضر چه مزیت‌هایی دارد؟
اقتصاد ایران یک زمانی مزیت‌های زیادی داشت، اما اکنون به‌دلیل کمبود آب این مزیت‌ها تغییر کرده یا به عبارت بهتر مزیت‌های اقتصادی ایران از بین‌رفته است. پیش از این در کشاورزی یا صنایعی مانند فولاد مزیت داشتیم، اما کم‌آبی کشاورزی را به شدت تحت‌تأثیر قرار داده و صنایعی مانند فولاد را که در پروسه تولید به آب وابسته هستند با مشکلات اساسی مواجه کرده است. درواقع به دلیل کم‌آبی صنایعی که نیاز به آب دارند نباید داخل فلات ایران باشند و هرقدر این صنایع نزدیک به منابع آبی احداث شوند بهتر است.
چرا در این خصوص هنوز احساس خطر نکرده‌ایم؟
نه دولت از این موضوع دستپاچه شده و نه مردم اقدامی در جهت صرفه‌جویی انجام داده‌اند، البته موضوع کم‌آبی در رسانه‌ها نیز انعکاس مناسبی نیافت و این موضوع نیز باعث شد تا مردم چندان احساس خطر نکنند. این موضوع و مشکل نیازمند اصلاح الگوی مصرف است و در زمینه کشاورزی و صنعت باید الگوی مصرف تغییرات اساسی پیدا کند. در حال حاضر صنایع مختلف در جهان به سمتی رفته‌اند که با مصرف کمتر آب تولید می‌کنند، اما این‌گونه شیوه‌ها هنوز در ایران جا نیفتاده و عملی نشده است. اگر این روال ادامه داشته باشد، تابستان سال آینده یک شگفت‌زدگی بزرگ درخصوص کم‌آبی خواهیم داشت.
فکر می‌کنید چرا در این سال‌ها اقدامی جدی از سوی هیچ دولتی برای رفع این مشکل اندیشیده نشده است؟
این موضوع هم هزینه دارد و هم زمان‌بر است و به همین دلیل دولت‌ها کمتر مایل به این هستند که این شیوه‌ها را به‌کار بگیرند.
برخی بر این باورند که عمده مصرف آب در بخش صنعتی و کشاورزی انجام می‌شود و آب شرب با حدود 7درصد از مصرف در کشور تأثیر چندانی در کمبود آب ندارد. نظر شما دراین‌باره چیست؟
البته این موضوع زیاد شنیده می‌شود و برخی بر این باور هستند، اما نکته مهم این است آبی که مورد مصرف شهری قرار می‌گیرد بهترین آب است و با صرف هزینه به مرحله شرب رسیده اما آب مورد مصرف کشاورزی این‌گونه نیست.
فکر می‌کنید چه راهکاری برای رفع این مشکل باید اتخاذ شود؟
راهکاری که در این خصوص به نظر می‌رسد این است که سراغ بازیافت آب برویم. در بسیاری از کشورها به سمت بازیافت آب از کارخانجات و صنایع رفته‌اند. باید این سیستم در ایران راه‌اندازی شود تا بتوانیم با آب بازیافتی و برگشت آن به چرخه تولید مجدد از آن استفاده کنیم. این موضوع علاوه بر رفع مشکل کمبود آب باعث ایجاد اشتغال نیز خواهد شد.
اقتصاد ایران در حال حاضر چه مزیت‌هایی برای سرمایه‌گذار خارجی دارد؟
موضوع سرمایه‌گذاری خارجی و جذب آن بحثی نیست که به راحتی انجام شود و زیرساخت‌های مختلفی دارد. یکی از مهم‌ترین بسترهای لازم برای این کار تعامل گسترده با جهان و روابط بین‌المللی است. در شرایطی که ما تحریم هستیم صحبت از جذب سرمایه‌گذاری خارجی تا حدود زیادی بیهوده است. اولین راه برای ایجاد سرمایه‌گذاری خارجی وجود بانک و داشتن ارتباط بانکی بین‌المللی است. در حالی که بانک‌های ما به‌دلیل تحریم، امکان انتقال پول ندارند. این اولین مشکل در راه ایجاد ارتباط و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. با توجه به این شرایط امنیت در سرمایه‌گذاری وجود ندارد و در شرایطی که حتی سرمایه‌گذار داخلی هم با مشکل مواجه است سرمایه‌گذار خارجی با چه تضمینی از امنیت سرمایه‌گذاری وارد کشور شود.
امنیت سرمایه‌گذاری چگونه تضمین می‌شود؟
امنیت سرمایه‌گذاری با ثبات قوانین معنی پیدا می‌کند. وقتی قوانین اقتصادی پی‌درپی تغییر می‌یابد نمی‌توان از امنیت سرمایه‌گذاری صحبت کرد. ما بانکی با مشخصه قوانین بین‌المللی نداریم تا با توجه به سازوکار آن اقدام به جذب سرمایه‌گذاری کنیم.
آیا انتقال کارخانجات بزرگ کشور از فلات مرکزی به سمت مناطق پرآب چاره‌ای برای رفع این مشکل محسوب می‌شود؟
اکنون دو کارخانه بزرگ صنعتی و فولادی در اصفهان داریم که با مشکل عدیده کم‌آبی مواجه هستند. خیلی از دشت‌های فلات مرکزی ایران با مشکل بی‌آبی روبه‌رو هستند. آب کارون نیز کم شده و کارخانه‌های خوزستان نیز با همین مشکل دست به گریبان هستند. آب خلیج‌فارس نیز شور است و به درد مصارف کشاورزی یا صنعتی نمی‌خورد. دولت باید با استفاده از شیوه‌های نوین تصفیه یا شیرین‌سازی آب در این زمینه اقدام اساسی انجام دهد. اما این روش نیز هزینه‌بر است و در شرایطی که دولت با مشکل جدی کمبود منابع مالی دست‌وپنجه نرم می‌کند نمی‌توان انتظار چندانی در این خصوص داشت.
بازیافت آب راه مناسبی برای رفع کمبود آب است
هزینه و زمان، دولت‌ها را از اتخاذ شیوه نوین برای مصرف آب بازداشته است
تفاوت آب شرب و کشاورزی هزینه تصفیه آن است
هیچ مزیتی برای جذب سرمایه خارجی نداریم
تحریم‌ها امکان سرمایه‌گذاری خارجی را از بین برده است
امنیت سرمایه‌گذاری با ثبات قوانین معنی پیدا می‌کند
وقتی بانک‌های ما امکان انتقال پول را ندارند صحبت از سرمایه‌گذاری بیهوده است