|  شیده لالمی |  

زلزله 3/4 ریشتری بیخ گوش تهران و زیر پای قله دماوند ساعت 4 صبح روز گذشته ترس و وحشت را در شهرستان دماوند و روستاهای پیرامونی آن حاکم کرد. زمین زیر پای آنها نه یک بار که بارها لرزید. لرزه‌نگارها از ساعت 4 صبح تا 2 بعدازظهر دیروز نام دماوند را پشت‌سر هم ثبت کردند: یک بار، دو بار... هشت بار. این لرزه‌ها و تکان‌ها حالا دیگر همه را نگران کرده؛ همه آنهایی را که می‌پرسند تکرار زمین‌لرزه‌های اطراف تهران مقدمه آتشفشانِ این قله پیر است یا مقدمه‌ای برای زلزله بزرگ تهران؟ کارشناسان زمین‌شناسی می‌گویند هیچ پاسخ قطعی وجود ندارد اما با وضع فعلی منطقه دماوند باید تجهیزات جدیدی در آن‌جا نصب و مطالعات تازه‌ای آغاز شود.  بزرگترین زمین‌لرزه‌ای که دیروز در منطقه دماوند ثبت شده ساعت ۴ و ۲۵ دقیقه و ۵۷ ثانیه سحرگاه دیروز رخ داد و دستگاه‌های لرزه‌نگاری ژئوفیزیک دانشگاه تهران مختصات این زلزله را در عمق 8 کیلومتری زمین، 95/35 درجه عرض شمالی و 30/52 درجه طول شرقی ثبت کردند.  دماوند اما ساعاتی پس از زمین‌لرزه هفت بار دیگر هم لرزید در ساعت‌های 4:40 و 43: 4، 50: 4، 56: 4، 32: 7، 47: 8 و 10: 14.  نخستین زمین‌لرزه دماوند که بزرگترین آنها هم بود به گفته مسئولان با وجود این‌که زلزله بزرگی از نظر مقیاس محسوب می‌شود اما تلفات جانی و مالی نداشته است.  این موضوع را هم فرماندار دماوند و هم دیگر مسئولان مدیریت بحران تأیید کردند. «حسین درخشان»، سخنگوی سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر هم از اعزام سه تیم امدادی به محل حادثه در منطقه «گزنک» خبر داد و در نخستین گزارشی که از این زمین‌لرزه اعلام کرد گفت که این منطقه کوهستانی بوده و تعداد کمی از افراد در این محدوده‌ای که زلزله رخ داده زندگی می‌کردند و زلزله موجب رعب و وحشت اهالی این منطقه شده و بسیاری از آنها ادامه شب را بیرون از خانه‌هایشان سپری کردند. علاوه بر او «مرتضی اکبرپور»، معاون آمادگی و مقابله سازمان مدیریت بحران کشور هم در گزارشی اعلام کرد این زلزله هیچ خسارت مالی و جانی در پی نداشته است. در نخستین ساعات پس از حادثه، «مهدی زارع»، دانشیار پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله کانون زلزله گفت که احتمال می‌دهد گسل لار منشأ این زلزله بوده باشد. او گفت: «این زلزله با بزرگای 2/4 در مقیاس ریشتر در منطقه دماوند رخ داده که داری شتاب قابل توجهی بوده است. گسل لار در دره لار قرار دارد و بخشی از آن از زیر آتشفشان دماوند عبور کرده است و به نظر می‌‌رسد گسل لار موجب این زمین‌لرزه شده است.»
«زارع» با تأکید بر این‌که زلزله امروز دماوند مربوط به آتشفشان دماوند نبوده است، ادامه داد: «بررسی‌ها نشان می‌دهد که در صورت فعال شدن آتشفشان‌ها ریتم زلزله‌ها تغییر می‌یابد به این ترتیب که اگر به‌عنوان مثال در سال، 100 زلزله رخ می‌دهد با فعال شدن آتشفشان این ریتم 7برابر می‌شود. اگر در منطقه آتشفشانی در مدت 6 ماه 100 رخداد زلزله با بزرگای 2 تا 3 داشته باشیم و در صورت انفجار در قله آتشفشانی این تعداد به 600 تا 700 زلزله می‌رسد از این رو ثبت یک زلزله تکنوتیکی با بزرگای 3/4 ریشتر به خودی خود نمی‌تواند مقدمه انفجار قله باشد. البته  زلزله امروز دماوند مربوط به زلزله آتشفشانی نبوده است و به دلیل انفجارات آتشفشانی اتفاق نیفتاده است ولی در جایی رخ داده که نزدیک آتشفشان دماوند است و در زون آتشفشانی دماوند اتفاق افتاده و پهنه فعالی است.»
 به گفته زارع در این رخداد باید بیشتر به اثرات تکنوتیکی زلزله امروز توجه کرد تا زلزله آتشفشانی: «این زلزله در 80کیلومتری شمال شرقی تهران در فرادیواره گسل‌های لار و مشا رخ داده است و از نظر فعالیت گسل‌های مرکز البرز به‌ویژه گسل‌های لار و مشا باید دقت و توجه بیشتری به فعالیت لرزه‌خیزی شود از سوی دیگر جمعیت زیادی در این منطقه ساکن هستند و گسل مشا نیز از 35 کیلومتری شمال شرق تهران عبور می‌کند.» با همه این حرف‌ها این‌که دلیل این زلزله فعال شدن گسل لار بوده تنها یک احتمال است و کارشناسان می‌گویند که به‌طور قطعی نمی‌توان گفت دلیل این زمین‌لرزه ناشی از فعالیت کدام گسل بوده است.  فراتر از همه اینها اما آنچه زلزله دیروز دماوند را در سرخط خبرها قرار داد نگرانی درباره احتمال وقوع دو حادثه دیگر بود: «فعال شدن آتشفشان دماوند» و «زلزله تهران».  آیا این زلزله از نوع زلزله‌های آتشفشانی و مقدمه‌ای برای فعال شدن آتشفشان دماوند است یا این‌که از زلزله عنقریب تهران خبر می‌دهد؟ به‌گفته  «زارع»، «با توجه به شواهد موجود چون چشمه‌های آب گرم و بخارهای منتشرشده از قله نشان می‌دهد که درحال حاضر آتشفشان دماوند فعال است ولی شاهدی مبنی بر این‌که این آتشفشان در مرحله انفجار است در دست نیست.» «احمد صادقی»، رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران هم دراین‌باره به «شهروند»، گفت: «این‌که این زلزله به دلیل فعال شدن گسل لار بوده یک گمانه‌زنی است و آنطور که من اطلاع دارم کارشناسان ژئوفیزیک دانشگاه تهران می‌گویند این زمین‌لرزه بر اثر فعال شدن یک گسل ناشناخته بوده است.» به گفته او «دماوند جزو مناطقی است که در آن هم گسل فعال است و هم آتشفشان وجود دارد و جایی که این دو درکنار هم قرار دارند می‌توانند محرک هم باشند و روی هم اثر بگذارند. آنچه مشخص است این‌که زلزله دیروز در اثر فعال شدن یکی از گسل‌های این منطقه بوده اما این‌که این زلزله تا چه اندازه ناشی از فعالیت‌های آتشفشان دماوند است یا چه میزان می‌تواند موجب فعال شدن آن بشود موضوعی است که نیاز به بررسی و مطالعات دارد به‌هرحال هر دو اینها می‌توانند به‌عنوان کاتالیزور برای هم عمل کنند یعنی گسل می‌تواند روی آتشفشان اثرگذار باشد و از سوی دیگر آتشفشان دماوند که فعال هم هست می‌تواند موجب فعال شدن گسل‌ها شود اما پاسخ دقیق این‌که اینها تا چه اندازه روی هم تاثیرگذارند نیازمند مطالعاتی است که الان در ایران انجام نمی‌شود و درواقع مرکزی نیست که چنین کاری انجام دهد.» رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران درباره تأثیر این زلزله بر گسل‌های تهران و زلزله احتمالی پایتخت گفت: «بحث زلزله تهران نگران‌کننده است و هر لحظه باید منتظر زلزله تهران باشیم.  به‌هرحال گسل‌های شهر تهران فعال است اما درباره این‌که این زلزله و پس‌لرزه‌ها می‌توانند پیش‌نشانگر باشند چون زلزله زیر 5 ریشتر بوده باید پس از رصد دقیق لرزه‌نگارها و شتاب‌نگارها  دراین‌باره نظر بدهیم.» به گفته او سازمان مدیریت بحران شهر تهران قصد دارد با توجه به وضع خاص منطقه دماوند مرکزی را برای پایش و هشدار دماوند فعال کند و با بررسی وضع آب‌های زیرزمینی و سنجش گازهای رادون امکان بررسی وضع دماوند فراهم شود. به گفته او پایش منطقه دماوند خارج از عهده یک سازمان یا مرکز پژوهشی است و باید در این زمینه مراکز پژوهشی و سازمان‌های زیادی درگیر شوند.
ادامه زلزله‌ها
 روی آتشفشان دماوند  اثرگذار است
«امین عباسی»، دبیر انجمن ژئوفیزیک هم دیروز در پی زلزله‌هایی که دماوند را لرزانده گفت که اگرچه درحال حاضر نگرانی درباره فعال شدن آتشفشان دماوند وجود ندارد اما ادامه زلزله‌ها بر فعالیت این آتشفشان اثر خواهد داشت.  او به «باشگاه خبرنگاران جوان»، گفت: «با وجود این‌که زلزله در اطراف تهران رخ داده است هیچ‌کس جرأت بیان این امر را ندارد که بتواند با قاطعیت فعالیت آتشفشان دماوند را تأیید یا رد کند و این هم به دلیل این امر است که ایستگاه‌های لرزه‌نگاری به اندازه کافی در اطراف مخروط دماوند وجود ندارد. این امر بدیهی است که آتشفشان یا زلزله تولید می‌کند یا زلزله آتشفشان را تولید می‌کند ولی باید به این نکته توجه کرد که با یک زلزله نمی‌توان پیش‌بینی فعالیت آتشفشان را بیان کرد. البته تاکنون سابقه زلزله بالای 4 ریشتری در اطراف تهران نیز وجود داشته و آن هم در چند‌سال گذشته در شهرری بوده است. گسل تهران یک شاخه تیرکمانی دارد که اگر این زلزله‌های کوچک پشت‌سر هم رخ دهند با گسل تهران ارتباط پیدا  می‌کنند.»
 عکاشه: همه این زلزله‌ها نشانه است
زلزله دیروز دماوند اگرچه در نوع خودش زلزله بزرگی بوده و پس‌لرزه‌هایش تا عصر هم دماوند و روستاهای پیرامونی آن را لرزانده اما تنها زلزله نگران‌کننده پیرامون تهران در سال‌های اخیر نبوده است. پیشتر زمين‌لرزه‌ای با قدرت 7/4 ریشتر دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین را لرزانده بود. چند هفته قبل از آن زلزله‌های مشابهی در شمال ایران و نواحی دریای خزر رخ داده بود و زلزله‌های دیگری در سال‌های اخیر که به گفته «بهرام عکاشه»، کارشناسان زلزله درایران اگرچه در ظاهر ممکن است با هم مرتبط نباشند اما نکته‌ای مهم وجود دارد که این‌ زلزله‌ها را به هم ارتباط می‌‌دهد. او به «شهروند» می‌گوید: «این زلزله‌ها در اثر حرکت و شکستن صفحه زمین ایران است. کل منطقه، منظورم منطقه‌ صفحه ایران است، چه زاگرس و چه البرز، چه منطقه‌ ترکیه و چه منطقه ‌تاجیکستان و منطقه‌ ترکمنستان، همه تحت فشار بازشدن دریای احمر در حرکت شبه‌قاره‌ هند به سمت جنوب غرب هستند.» به گفته او هیچ‌کس بر مبنای هیچ ادعای علمی نمی‌تواند بگوید زلزله‌هایی که اطراف تهران می‌آید ازجمله همین زمین‌لرزه 3/4 ریشتری دیروز در دماوند آیا پیش‌لرزه‌ای برای زلزله تهران است یا این‌که این لرزه‌ها همان زلزله‌ای است که پیش‌بینی می‌شده در تهران بیاید  اما همه زلزله ها نشانه ای هستند از اینکه گسل ها فعالند. به گفته او«در منطقه دماوند گسل‌های زیادی وجود دارد. مهم‌ترین آن گسل «مشا»ست که از شمال شرق فیروزکوه شروع می‌شود،  به دماوند و بعد به مشا می‌رسد و از آن‌جا به سمت ارتفاعات شمال تهران و آبیک حرکت می‌کند. کل طول این گسل حدود 400 کیلومتر است ولی به قطعات مختلف تقسیم شده و این گسل توانمند است آنقدر که زلزله تا مرز 8 ریشتر به وجود بیاورد واین همین زلزله بزرگ تهران است که به تاخیر افتاده.» به گفته عکاشه در ایران 18 شبکه لرزه‌نگاری با 100 پایگاه وجود دارد که مجهزترین آنها مختص تهران است اما با وجود این علم زلزله‌شناسی قادر نیست مکان دقیق و عمق دقیق زلزله را تعیین کند. کانون زلزله یک منطقه نیست و درواقع یک صفحه زمین است که جابه جا می‌شود و می‌شکند. «عکاشه» حرف‌های دیگری هم زد: «ما تک‌گسل نداریم ما منطقه گسلی داریم و نمی‌توانیم بگوییم دقیقا کدام گسل بوده. در هیچ کجای دنیا تک‌گسل وجود ندارد و مجموعه‌ای وجود دارد که یکی اصلی و بقیه فرعی هستند به همین دلیل هم نمی‌توانیم بگوییم این زلزله به دلیل فعال شدن یک گسل بوده و روی گسل‌های دیگر تأثیر ندارد. گسل مشا فشم میلیون‌ها‌ سال فعال بوده و هست و خواهد بود. برای بررسی دقیق‌تر وضع گسل‌های منطقه دماوند باید شبکه لرزه‌نگاری در آن‌جا نصب کنیم و اساسا مطالعات ویژه‌ای درباره گسل‌های منطقه دماوند و آتشفشان این منطقه انجام شود. آتشفشانی که فعال است و تا میلیون‌ها‌ سال دیگر هم فعال خواهد بود و همه این زمین‌لرزه‌ها و حوادث مشابه نشانه‌هایی است که به ما می‌گوید باید به فکر تحقیقات باشیم.»