بخشعلی قنبری هیأت علمی دانشگاه آزاد

در قسمت پیش، بخشی از آثار ایمان، گفته شد. در این بخش، به ادامه بحث می‌پردازیم. یکی دیگر از آثاری که از نظر مولانا به دنبال ایمان، می‌آید، «تبدل» است. مولانا می‌گوید، ایمان عامل تبدل است؛ یعنی دوزخ برای انسان مومن، به بهشت مبدل می‌شود.
به عبارت دیگر، هرجا که مومن حضور پیدا می‌کند، آن‌جا بهشت می‌شود. این امر، هم دنیوی است، هم اخروی. از نظرگاه مولوی، حتی در همین دنیا، مومنان در جایی قرار نمی‌گیرند، مگر آن‌که آن‌جا را به بهشت تبدیل می‌کنند. لذا از نگاه او، زمانی که انسان مومنی وارد جمعی بشود که آن جمع، در تخاصم و تنازع با یکدیگر باشند، به واسطه حضور این مومن، آن تخاصم و تنازع به آرامش و به تعبیری، به بهشت مبدل می‌شود؛
مؤمنان در حشر گویند‌ای ملک
 نی که دوزخ بود راه مشترک
مؤمن و کافر برو یابد گذار
 ما ندیدیم اندرین ره دود و نار
نک بهشت و بارگاه آمنی
 پس کجا بود آن گذرگاه دنی
مولانا در این‌جا به حدیثی استناد می‌کند و می‌گوید، نقل شده است که انسان‌ها زمانی که محشور می‌شوند، از روی پلی رد می‌شوند که این پل روی جهنم کشیده شده است. طبق این حدیث، مؤمنان زمانی‌که از روی پل رد می‌شوند و به دروازه بهشت می‌رسند، از ملک سوال می‌پرسند که مگر گفته نشده بود که پل صراط از روی جهنم می‌گذرد؟ ما که دود و آتشی ندیدیم! آن وقت، ملک در جواب آنها می‌گوید بله، جهنم وجود داشت، اما به واسطه حضور شما، جهنم، تبدل وجودی پیدا کرد؛
پس ملک گوید که آن روضه خضر
که فلان جا دیده‌اید اندر گذر
دوزخ آن بود و سیاستگاه سخت
 بر شما شد باغ و بستان و درخت
اثر دیگری که جلال‌الدین محمد در مورد آثار ایمان مطرح می‌کند که در مورد آخرت است. می‌گوید ایمان مومنان، آتش جهنم را خاموش می‌کند. می‌گوید در این دنیا، هر انسانی بتواند آتش دعوا و جنگی را خاموش کند، آن انسان، مومن است. از این جهت اساسا «مؤمنان، از آن جهت که مؤمن هستند، آتش خاموش‌کن هستند، نه آتش‌بیار». مؤمن اهل دعوا و جنگ نیست. بنابراین، هر جای جهان، جنگی وجود دارد، آغاز ‌کننده جنگ، کفار هستند. مؤمنان هرگز جنگ را آغاز نمی‌کنند، بلکه آتش جنگ را خاموش می‌کنند. مؤمن، آرامش را به ارمغان می‌آورد؛
تو مثال دوزخی او مؤمنست
 کشتن آتش به مؤمن ممکنست
می‌گوید کشتن آتش با ایمان صورت می‌گیرد. یعنی اگر ایمانی به وجود بیاید، آتش خصومت و نزاع و دشمنی، از بین می‌رود؛
مصطفی فرمود از گفت جحیم
کو به مومن لابه‌گر گردد ز بیم
«جحیم» به معنای جهنم است. در این بیت، مولوی می‌گوید اثر مؤمن آن‌قدر زیاد است که آتش جهنم به عنایت مؤمن، گریه ‌و ‌زاری می‌کند و از مؤمن می‌خواهد که زود بگذرد؛
گویدش بگذر ز من‌ای شاه زود
 هین که نورت سوز نارم را ربود
پس هلاک نار، نور مؤمنست
 زانک بی ضد دفع ضد لا یمکنست
در بیت بعد هم می‌گوید جهنم را با ایمان می‌توان از بین برد. چراکه نور مؤمن، ضدنار یا آتش جهنم است و دفع هر چیزی، با ضد آن ممکن است.