پیرمحمد ملازهی کارشناس خاورمیانه

عربستان سعودی به مرحله‌ تازه‌ای رسیده‌ است و نسل اول پادشاهان سعودی که فرزندان ملک‌عبدالعزیز بودند وارد دوران کهنسالی شده‌اند. پس از مرگ ملک عبدالله نیز مشخص بود که انتخاب «مقرن بن عبدالعزیز» به‌عنوان ولیعهد عربستان با در نظر گرفتن سلیقه خاندان سلطنتی صورت گرفته‌است و حضور مقرن در مقام ولیعهد نیز موقتی خواهد بود. اما حالا به نظر می‌رسد نسل اول پادشاهان سعودی به سنی رسیده که آماده‌اند قدرت را به نسل بعدی خود واگذار کنند و احکام روز گذشته نخستین قدم در این راستا است. در حقیقت می‌توان گفت توافقی میان فرزندان ملک عبدالعزیز و نوادگان ملک عبدالعزیز صورت گرفته‌است. تا پیش از این ولیعهد عربستان از میان برادران پادشاه انتخاب می‌شد و این نخستین باری است که برادرزاده پادشاه به این مقام دست‌ می‌یابد. اهمیت این تغییر رویکرد از آن رو است که این انتصاب مطالبات نسل دوم را که به دنبال قدرت است تا حدی پاسخ خواهد داد. تحولاتی که در یمن پیش آمد و مسائل اخیر میان عربستان و ایران در اندیشه‌های نسل دوم خاندان سلطنتی ریشه دارد که مواضع سرسخت‌تری را نسبت به پدران خود اتخاذ کرده‌اند و نسل نخست این خاندان نیز تحت شرایط فعلی، ناچار به این انتقال قدرت رضایت داده‌است.
با این حال سیاست کلی عربستان‌سعودی در رابطه با ایران تفاوت چندانی نخواهد کرد، اما واقعیت این است که عربستان‌سعودی خط قرمزی را برای خود متصور شده‌است. عربستان بر این باور است که ایران به دنبال گسترش نفوذ خود در خاورمیانه است و یک جبهه شیعی را در کشور‌های عراق، سوریه و لبنان تشکیل داده‌است که به تازگی حوثی‌ها در یمن نیز به آن پیوسته‌اند و می‌توان شیعیان بحرین و حتی عربستان را نیز به این جمع افزود. برداشت حاکمان عربستان سعودی، چه در نسل اول و چه در نسل دوم این است که باید مانع گسترش این نفوذ شد چرا که آنها خود به دنبال تشکیل جبهه سنی متشکل از کشور‌های حوزه خلیج‌فارس و همچنین کشور‌هایی نظیر مصر، سوریه، پاکستان و ترکیه هستند. بنابراین به نظر نمی‌رسد در این‌خصوص تفاوتی میان این 2 نسل وجود داشته‌ باشد، آنها می‌کوشند تا مانع به قدرت رسیدن حوثی‌ها در یمن شوند و از تشکیل دولت شیعی هماهنگ با ایران در عراق جلوگیری می‌کنند. آنها همچنین خواستار پایان دوران حضور بشار اسد در صحنه سیاسی سوریه هستند و اقدامات حزب‌الله در لبنان نیز یکی دیگر از نگرانی‌های آل‌سعود محسوب می‌شود.
با بررسی رقابت ایدئولوژیک میان ایران و عربستان به نظر نمی‌رسد که نسل تازه حاکمان عربستان راه متفاوتی را نسبت به پدران خود پیش گیرند، هرچند که مجموعه اخیر جوان‌تر است و ممکن است سیاست‌ سخت‌تری را در قبال ایران اتخاذ کند، چرا که احساس می‌کند ایران درحال محاصره کردن عربستان‌سعودی است و این اتفاقی است که از نفوذ عربستان در منطقه می‌کاهد و موجب گسترش حوزه نفوذ ایران خواهد شد. این اتفاق همچنین جایگاه عربستان در جهان اسلام را متزلزل خواهد کرد و موقعیتی را که عربستان به جهت میزبانی از اماکن مقدس در میان اهل سنت دارد با تهدیدی جدی مواجه می‌کند. اما درنهایت تصور من این است که تغییرات در میان مقامات سعودی به همین‌جا محدود نمی‌شود و احتمالا پس از ملک سلمان قدرت به‌طورکلی به نسل دوم خاندان سعودی منتقل خواهد شد.