| نرگس روحانی | | کارشناس ارشد ارزیابی محیط‌زیست|
خلیج‌فارس به‌عنوان یک اکوسیستم منحصربه‌فرد و به‌عنوان یک آبراه حیاتی بین‌المللی مطرح است، آبراهی که علاوه بر آسیب‌های ناشی از تردد نفت کش‌ها و نیز استخراج نفت از فلات قاره، جنگ اول و دوم خلیج‌فارس و نیز به لحاظ رشد شهرنشینی، توسعه فعالیت‌های صنعتی و بهره‌برداری غیرمنطقی از منابع شدیدا زیر فشار قرار دارد. به‌طوری که این دریا به محل تخلیه حجم عظیمی از فاضلاب‌های شهری و صنعتی تبدیل
شده است.
خلیج‌فارس مانند دالانی است که بین 24 / 30 عرض شمالی و 48 / 50 طول شرقی واقع شده و مانند نگینی در جنوب کشورمان قرار دارد. گودی خلیج‌فارس نسبت به موقعیت آن فرق می‌کند این عمق در دهانه خلیج فارس 70 تا 90 متر و هر قدر به طرف بالای خلیج پیش رویم کمتر می‌شود و به مساحت 90 کیلومتری تا دهانه شط 30 متری می‌رسد. در صیدگاه‌های مروارید عمق
خلیج فارس کمتر از 36 متر است.
خلیج فارس پس از خلیج مکزیک و
خلیج هودنیس سومین خلیج بزرگ جهان به شمار می‌آید. خلیج‌فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود که حاصل پیوند دو رودخانه دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است، ختم می‌شود. کشورهای ایران، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات، قطر، بحرین در کناره خلیج فارس هستند.
بیش از 150 نوع ماهی متفاوت در خلیج‌فارس یافت می‌شود بیشتر آبزیان خلیج‌فارس بجز چند مورد که وارد آبهای کارون، بهمن‌شیر و اروند می‌شوند مابقی در آبهای شور زندگی کرده و در همانجا تخم‌ریزی و تولیدمثل می‌کنند. خلیج‌فارس یکی از بزرگترین پناهگاه‌های موجودات دریایی مانند مرجان‌ها، ماهی‌های زینتی کوچک، صدف‌ها، حلزون‌ها، اسفنج‌های دریایی، عروس دریایی، شقایق‌های دریایی، لاک‌پشت‌ها، دلفین‌ها، کوسه ماهی‌ها و بسیاری از موجودات دریایی دیگر می‌باشد.
متخصصان محیط‌زیست به‌دلیل نبود کارشناس و متخصص ویژه، هزینه‌های پژوهشی بالا و فقدان دانش کافی، گونه‌های مختلف جانوری پستانداران در خلیج‌فارس را در معرض خطر و آسیب می‌بینند.
در دهه‌های گذشته آلودگی محیط زیستی یکی از چالش‌های مهم در این پهنه آبی بوده است از آنجايی که 60درصد از ذخایر نفت جهان در خلیج‌فارس است. به‌طوری که حدود (730میلیارد شبکه ذخیره نفت اثبات‌شده و بیش از 70 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی را در خود جای داده است) ساخت سکوهای نفتی و مجتمع‌ها و پالایشگاه‌ها در اطراف خلیج‌فارس و ورود نفت، مواد شیمیايی و پساب به داخل آب از عوامل مهم این آلودگی هستند.
عبور سالانه بیش از 10هزار شناور از خلیج‌فارس و دریای عمان که 75درصد آنها به حمل‌ونقل نفت خام و محصولات نفتی مربوط است و در پی آن تخلیه مواد زايد مختلف مانند آب شستشوی موتور، فاضلاب، آب توازن کشتی و بسیاری موارد دیگر سبب بروز مداوم انواع آلودگی‌ها در منطقه می‌شود که اثرات قابل توجهی بر محیط‌زیست دارد.
طبق مطالعات انجام‌شده سالانه حدود 5/1میلیون تن نفت به خلیج‌فارس نشت می‌کند و به همین علت سازمان بین‌المللی دریا نوردی (IMO) این منطقه را در‌سال 2007 میلادی به‌عنوان منطقه ویژه دریایی اعلام کرد. طبق آمارها میزان آلودگی این منطقه بیشتر از حد متوسط بین‌المللی است از دیگر فعالیت‌ها که محیط‌زیست دریای خلیج‌فارس را تهدید می‌کند عبارتند از :
- تغییرات فیزیکی محیط‌زیست بر اثر زهکشی، احیاي زمین، فعالیت‌های معدنی و مهندسی که در سواحل به‌خصوص در سواحل کشورهای حاشیه خلیج‌فارس دیده می‌شود.
- آلودگی ناشی از پساب‌های صنعتی، استخراج نفت، فاضلاب‌های انسانی، کشاورزی، تخلیه زباله‌ها، سکوهای نفتی در سواحل آبهای ساحلی.
- صید بی‌رویه شیلات توسط کشتی‌های صیادی تجاری و شیوه‌های نامناسب صید آبزیان دریایی ( دکتر محسن رنجبر – مژگان ندیری 1387 )
-آلودگی ناشی از حمل‌ونقل بطوریکه
1 / 57درصد آلودگی نفتی مربوط به حمل‌ونقل نفتکش‌ها و 4/22درصد مربوط به بهره‌برداری دریاست (وزارت راه و ترابری 1369).
به دلیل حساسیت و آسیب‌پذیری شدید محیط‌زیست دریایی در مقابل آلاینده‌ها ازجمله آلاینده‌های نفتی و ضرورت تدبیر و ضوابط زیست محیطی، سازمان منطقه‌ای حفاظت از محیط‌زیست دریایی (راپمی) از سوی کشورهای منطقه خلیج‌فارس که از‌سال 1978 میلادی فعالیت خود را آغاز کرده است.
بنابراین لازم است که در زمینه تقابل با کشورهای آلوده‌کننده حاشیه خلیج‌فارس اقدامات جدی‌تری انجام دهد تا این سومین خلیج بزرگ دنیا به پالایندگی مناسب برسد.