آقای سانچارکی در چند وقت گذشته گزارش‌هایی از ایجاد کمپ‌هایی در افغانستان و ترغیب بازگشت مهاجران غیرقانونی به این کمپ‌ها به گوش می‌رسد. البته از طرف دیگر، گفته می‌شود که این کمپ‌ها استانداردهای لازم را ندارند. آیا این کمپ‌ها درحال حاضر در شرایطی هستند که بتوان مهاجران افغان را به بازگشت به کشورشان ترغیب کرد و ایران می‌تواند این امید را به افغان‌های حاضر در ایران بدهد؟
متاسفانه هنوز برای ساخت این کمپ‌ها که البته ما به آنها شهرک می‌گوییم، مشکلات زیادی داریم. به‌هرحال در میان مسئولان دولت جدید این علاقه‌مندی وجود دارد که مهاجران به افغانستان بازگردند اما این مسأله با چند موضوع دیگر پیوند دارد. این‌که در افغانستان کار و اشتغال، اقتصاد، سرپناه، مدرسه، مسائل بهداشتی و مسائل مختلفی مطرح است که مهاجر با شرایط رفاهی و امکاناتی که در جمهوری اسلامی ایران دارد وقتی به افغانستان برمی‌گردد اگر امکانات اولیه برایش میسر نباشد آن زمان سرخورده و ناامید می‌شود و باز تصمیم به بازگشت می‌گیرد. مسائل امنیتی در افغانستان یک موضوع جدی است که باید در این زمینه هم کار کنیم تا بتوانیم مهاجران را به بازگشت به افغانستان ترغیب کنیم.
دقیقا ساخت این شهرک‌ها با چه مشکلاتی روبه‌رو شده است؟
دولت افغانستان تلاش دارد شهرک‌هایی را برای بازگشت مهاجران احداث کند تا به هر اندازه امکانات میسر شد تلاشی صورت گیرد که مهاجرین جذب شوند اما متاسفانه مناطق یا اراضی که اختصاص به شهرک‌سازی برای مهاجرین دارد تنها اختصاص زمین بوده که این زمین‌ها هنوز ساخته نشده و فاقد امکانات اولیه چون مکتب و مدرسه، کلینیک بهداشتی و... است. از طرف دیگر مسائل حادی که در افغانستان جریان دارد چون امنیت و پیچیدگی‌های سیاسی این فرصت را از مسئولان سلب کرده که بتوانند این شهرک‌ها را بسازند و برای بازگشت مهاجران مجهز کنند.
همان‌طور که می‌دانید پاکستان هم مانند ایران، ميزبان تعداد زیادی از هموطنان شماست، آیا با این کشور درباره بازگرداندن مهاجران افغان که در این کشورند، رایزنی انجام شده و برنامه‌ای دراین‌باره وجود دارد؟
در حال حاضر یک‌میلیون و 500هزار مهاجر ثبت شده و یک‌میلیون و 300هزار مهاجر افغان غیرثبت شده در پاکستان حضور دارند. در چند وقت گذشته پاکستان به ما دراین‌باره فشار آورده که مهاجران غیرقانونی را از این کشور اخراج می‌کند. اخیرا مذاکراتی دراین‌باره صورت گرفت و تصمیم گرفته شد که این مهاجران غیرقانونی در پاکستان ثبت شوند و بعد از آن شش تا هفت ماه به ما فرصت دادند تا دراین‌باره یک راه‌حل نهایی پیدا کنیم چرا که تعداد زیادی از مهاجرانی که اقامت دارند، مدت اقامتشان به پایان می‌رسد و این هم یک مشکل جدی برای ما است. ما درحال حاضر می‌خواهیم مسئولان پاکستان را راضی کنیم تا فشار دراین‌باره را کم کنند چون هنوز افغانستان شرایط بازگشتن این تعداد زیاد مهاجر را ندارد.
اخیرا دراین‌باره با ایران به توافق رسیده‌اید. جزییات این توافق چیست؟
وضعیت ایران با پاکستان کمی متفاوت است. چون شرایط در ایران کمی بهتر است. اولا وضع مهاجران در ایران به صورتی نیست که آنها فقط در مکان‌های خاصی باشند بلکه مهاجران در ساختارهای اجتماعی ایران تنیده شده و زندگی می‌کنند. خوشبختانه تبعیض هم چندان درباره آنها وجود ندارد. در ملاقاتی که در سفر اخیر رئیس‌جمهوری ما با آقای روحانی داشتند، او قول داد که اولین گام، ثبت شدن مهاجران غیرقانونی باشد و این نوید خوبی برای مردم افغان است چون حضورشان در ایران قانونمند خواهد شد.
آقای سانچارکی می‌دانید که سالانه تعداد زیادی از مهاجران افغان به صورت غیرقانونی و از طریق مرزها وارد ایران می‌شوند و در این راه گاهی برایشان حوادثی اتفاق می‌افتد. مثلا همین چند روز پیش در چهار تصادف در محورهای مختلف، 24 نفر از هموطنان شما کشته شدند. خیلی مواقع برای تشخیص هویت این افراد مشکلاتی وجود دارد و حتی گاهی جنازه‌های آنها به افغانستان برنمی گردد. شما فکر می‌کنید که برای این موضوع باید چه راهی پیدا کرد؟
متاسفانه این یک مشکل مشترک برای افغانستان و ایران درباره مهاجرانی است که به‌طور غیرقانونی از مرزها به ایران می‌آیند. حکومت وحدت ملی وعده‌هایی درباره کارآفرینی و اشتغالزایی به مردم داده است تا جلوی این مهاجرت‌ها گرفته شود. ما می‌دانیم که دلیل اصلی رفتن افغان‌ها به ایران و کشورهای اروپایی، مشکلات اقتصادی است و بنابراین با بهتر کردن شرایط اقتصادی می‌توان از تعداد این مهاجرت‌ها کم کرد.
البته نمی‌توان نقش مشکلات امنیتی را هم نادیده گرفت.
به‌هرحال امنیت، اقتصاد، سرمایه‌گذاری، تولید و... به هم گره خورده است. وقتی کشور دچار مشکلات امنیتی می‌شود، سرمایه‌گذار کار نمی‌کند و... افغانستان درحال حاضر شرایط نامناسبی دارد؛ ما هر روز درگیر انفجار و اقدامات افراطی‌گرایانه هستیم که مجال را از مسئولان دولت سلب کرده است. ولی این اراده وجود دارد که با تکمیل کابینه دولت افغانستان، طرح‌هایی که دولت دراین‌باره دارد اجرا شود و یک تا دو‌میلیون شغل برای مردم افغانستان
ایجاد شود.
فکر می‌کنید نقش سفارت افغانستان برای شناساندن فرصت‌های شغلی جدید در افغانستان به مهاجران چیست و اصلا تا به حال دراین‌باره فعالیتی داشته است؟
تا حدودی دراین‌باره اطلاع‌رسانی شده ولی سفارت به صورت گسترده و دقیق این کار را انجام نداده است. ما امیدواریم که دراین‌باره کار اساسی صورت بگیرد تا همه افغان‌هایی که دارای تخصص، تحصیلات عالی و مهارت‌های شغلی‌هستند به افغانستان برگردند و خدمت کنند.
این وعده‌ها البته برای بهتر کردن وضع اقتصادی افغانستان اولین‌بار نیست که داده می‌شود ولی عملا در سال‌های گذشته این اتفاق نیفتاده و جلوی مهاجرت افغان‌ها به ایران و پاکستان گرفته نشده است.
این موضوع به این دلیل است که به‌هرحال ناامنی‌ها، خشونت‌ها و مسائل مختلف در افغانستان وجود داشته است و تا زمانی که ما نتوانیم این خشونت‌ها را مهار کنیم، این مسائل متاسفانه وجود خواهد داشت.
می‌دانید که در سال‌های گذشته حدود 3میلیون افغان به صورت قانونی و غیرقانونی وارد ایران شده‌اند. آیا آماری وجود دارد که در این سال‌ها چه تعداد از این مهاجران به افغانستان برگشته‌اند؟
ما آمار دقیقی نداریم ولی فکر می‌کنم 500هزار نفر به افغانستان برگشته‌اند که البته تعدادی از آنها دوباره مهاجرت کرده‌اند. چون برگشته‌اند و خودشان و فرزندانشان نتوانسته‌اند به دلیل ناامنی و دیگر مسایل با شرایط افغانستان سازگار شوند و به همین دلیل از راه‌های مختلف دوباره به ایران برگشته‌اند.
کلا براساس اطلاعات شما ورود افغان‌ها به ایران در چند سال گذشته افزایش پیدا کرده یا کاهش؟
مسایل مختلف باعث شده که در یک‌سال اخیر روند مهاجرت‌ها سرعت پیدا کند و جمعیت بیشتری کشور را ترک کرده‌اند و دلیل آن هم ناامنی و انتخابات گذشته بوده است. ما می‌دانیم که در دو‌سال پیش این روند خیلی کند شده بود اما در یک‌سال اخیر با توجه به مشکلات انتخابات و... دوباره این روند افزایش پیدا کرده است.
شما از تغییر در فضای اجتماعی و اقتصادی افغانستان صحبت می‌کنید. فکر می‌کنید شرایط کنونی فرهنگی افغانستان هم آماده بازگشت مهاجران افغان باشد؟ مهاجرانی که ممکن است تعداد زیادی از آنها شرایط بهتری در کشورهایی که به آنها مهاجرت کرده‌اند، داشته باشند.
این حرف شما کاملا درست است؛ مثلا تعداد زیادی از جوانان افغانستان مراحل تحصیلی را در ایران پشت سر گذاشته‌اند. ما تعدادی از فارغ‌التحصیلان داخل ایران را داریم که الان به افغانستان برگشته و در رده‌ها و عرصه‌های مختلف چون وزارت، معاونت، نهادهای جامعه مدنی، در بخش‌های خصوصی، NGOها و نهادهای بین‌المللی مشغول به خدمت هستند. از طرف دیگر این مهاجران در ایران تولیدات فرهنگی زیادی داشته‌اند. این تولیدات بیشتر در زمینه‌های شعر و ادب، قصه، صنعت فیلم و فیلمسازی است و در افغانستان نیز توزیع و در اختیار مردم قرار می‌گیرد. البته این تولیدات در مقایسه با سایر کشورها بسیار چشمگیر است. فرهنگ یک مفهوم بسیار کلان است اما اگر مصادیق امورات فرهنگی را در نظر بگیریم در ظرف 14سال اخیر خوشبختانه ما در عرصه آموزش و پرورش، امور تربیتی، تحصیلات عالیه، جمع‌آوری آثار باستانی، بازسازی و تعمیر بناهای تاریخی و در عرصه رسانه‌ها خصوصا رسانه‌های دیجیتالی، چاپی، رادیو و تلویزیون شاهد یک تحول چشمگیر بودیم. از طرف دیگر، دولت وحدت ملی ملزم به اقدامات فرهنگی است و در این زمینه چند عامل برای دولت ضرورت دارد. اولین اقدام ضروری در بحث فراگیری آموزش و پرورش، گسترش فضاهای آموزشی است. به‌طوری که در بسیاری از مناطق افغانستان مخصوصا جنوب و در برخی مناطق شرق ناامنی باعث شده 100هزار نفر از تحصیل محروم بمانند و دلیل این مسأله هم ناامنی، خشونت، حاکمیت سنت بر محیط خانواده است که هنوز به فرزندان خودشان اجازه ادامه تحصیل نمی‌دهند.
نقش جامعه مدنی افغانستان را برای ایجاد انگیزه در مهاجران برای بازگشت به کشورشان چطور می‌بینید؟
امروزه در افغانستان ما قوت و حضور جامعه مدنی را می‌بینیم که بسیار تأثیرگذار است و در موارد مختلفی اگر خشونت یا قانون‌شکنی رخ بدهد جامعه مدنی حضور قوی و فعال دارد و این نتیجه تحولات فکری و فرهنگی در جامعه افغانستان است که این امر به سرعت رو به بالندگی و رشد و تکامل است. مولفه‌های وحدت ملی در افغانستان شکننده و آسیب‌پذیر است که باید تقویت شوند. ما امروز باید راه‌های نرم‌افزاری جلوگیری از واگرایی از شکاف و مسائل مختلفی که پیکره جامعه افغانستان را در بر گرفته تقویت کنیم.