طرح نو- شادی خوشکار| خودشان را دوستداران کودک می‌دانند و نامشان الفباست. یک گروه داوطلبانه که در زمینه کودکان اطلاعرسانی میکند. خبرهایی از ایران، جهان و در حوزههایی چون سلامت، فرهنگ و هنر، جامعه، کودکان دارای معلولیت و... الفبا تازه کار خود را آغاز کرده است و میخواهد الفبای فعالیت برای کودکان و دوستدار کودک بودن را از بین انبوه خبرهایی که گاهی دیده نمیشوند بیرون بکشد و به یادمان بیاورد.
وقتی با رضا عبدی، سردبیر وبسایت الفبا
(alephba.org ) درباره ایده اولیهشان صحبت میکنم، از نیازی میگوید که در حوزه کودک و با مخاطب بزرگسال در زمینه خبری و تحلیلی وجود دارد. آنها میخواهند قدمی برای جبران این خلأ بردارند: «عموم نشریات کودک، مخاطبشان همین رده سنی هستند و معمولا هم در حوزههای غیرخبری فعالیت میکنند. ما به همراهی کسانی که دغدغه کار خبری درباره کودکان اما برای مخاطب بزرگسال دارند فکر کردیم که بهتر است در این زمینه کار رسانهای کنیم. پیش از شروع کار به نیت مقایسه خواستیم تجربههای مشابه خارجی را بررسی کنیم اما در زبانهای غیرفارسی چنین نمونهای خیلی اندک بود. البته در رسانههای معتبر خارجی بخش مفصل و مجزایی برای کودک و نوجوان وجود دارد ولی ما در خبرگزاریهایمان غیراز خبرگزاری کتاب بخش مجزا و سرویس مستقلی درباره کودکان ندیدیم. بنابراین نمونهای به‌عنوان الگو نداشتیم و دست به تجربه و خطا زدیم. موضوعاتی که فکر میکردیم بیشتر در آنها رویداد اتفاق میافتد مانند فرهنگ و هنر، کودکان دارای معلولیت، سلامت و آموزش را در زمینه کاریمان قرار دادیم. سپس به این نتیجه رسیدیم بخشی که در آن مسائل زیادی داریم کودکان مهاجر هستند و چون اغلب زبانشان فارسی است بخشی هم برای افغانستان درنظر گرفتیم و به این ترتیب الفبا شد سایتی برای کودکان فارسی زبان.»
الفبا علاوه بر فعالیت خبری، در بخش تحلیلی هم فعالیت میکند. پروندههایی درباره موضوعاتی چون حقوق کودکان، کودکان کار و خیابان، کودکان و جنگ، کودکان و جنسیت و کودکان و فلسفه در کنار اخباری در همه این حوزهها به الفبا کمک میکند تا در مورد مسائل و نکاتی که دغدغه دارد در قالب گزارش آموزش دهد یا با انعکاس خبری مخاطبان را به آن موضوعات حساس کند: «بیشتر منظور ما آموزشهایی است که عموم رسانهها در موردشان سکوت کردهاند مانند تربیتپذیری فرهنگی و آموزشهای شهروندی. در عین این‌که ما صلاح نمیدانستیم که وارد بیان مستقیم نکات تربیت فرزند شویم به این نتیجه رسیدیم که شکلهای متفاوت تربیتی را از نظر فرهنگی و اجتماعی به والدین نشان دهیم تا خودشان تصمیم‌گیرنده باشند. پس از این‌که رویکرد و مخاطبمان مشخص شد فراخوان دادیم کسانی که دغدغه کار برای کودکان دارند به این پروژه بپیوندند. کسانی که آمادگی خود را اعلام کردند عموما تجربه روزنامهنگاری حرفهای نداشتند اما در NGOها تجربه کار با کودکان و دغدغه کار در حوزه کودکان را داشتند. تصمیم گرفتیم به آنها به شکل کارگاهی آموزش کار روزنامهنگاری دهیم تا ضمن کار، آموزشهایی بگیرند که مطالب درست و نزدیک به استانداردهای حرفهای را منتشر کنیم. مسأله مهم دیگر برای ما این است که نه خود و نه مخاطب را وارد اخبار هیجانی سیاسی نکنیم و وارد منازعات سیاسی نشویم. اما مسائلی مثل کودکان کار و خیابان، فرزندخواندگی، حقوق شهروندی کودکان، سلامت کودکان و سیاستهای حوزه آموزش، مسائلی سیاسی هستند که ما در آنها حد میانه را میگیریم. یعنی درعین این‌که نظر رسمی دولت را ملاک قرار میدهیم، انتقاد خودمان را هم به‌عنوان یک نظر مطرح میکنیم تا رویکرد شفافی داشته باشیم.»
وقتی وارد فضای الفبا میشوید با گرافیکی جذاب مواجه میشوید که نسبت به استانداردهای یک کار داوطلبانه نمره قابل‌قبولی دارد. آنها علاوه بر محتوا به شکل هم بیتوجه نبودهاند. عبدی درباره انتخاب زبان مناسب برای الفبا میگوید: «الفبا از نظر زبانی، زبان شسته‌رفته و رسمالخطی ویژه را انتخاب کرده است که چندان پیچیده و ژورنالیستی نیست تا مخاطب بتواند راحتتر با آن ارتباط برقرار کند. زبان الفبا جزیی از زبان مخاطب ما است. آن طوریکه مخاطب صحبت میکند و مینویسد. احترام به زبان سالم و درست از ویژگیهای الفباست. همه نویسندگان ما سعی میکنند از فارسی ساده و سالم استفاده کنند.»
در زیر عنوانهای مطالب الفبا به نامهای تازهای درباره کودکان برمیخوریم. سخن گفتن از محیط‌زیست، نهادهای مدنی، فضای مجازی و آموزش حریم خصوصی در یک رسانه خبری درباره کودکان تجربههایی تازه هستند. آنها در این بخشها نیز مانند بخشهای دیگر اخبار نقاط مختلف دنیا را در کنار اخبار ایران منتشر میکنند و از وضع کودکان سراسر دنیا گزارش میدهند: «در برخی از مسائل کودک و نوجوان مثل محیط‌زیست و کودکان دارای معلولیت، در ایران ضعف منابع تألیفی داریم و منبع فارسی کم است. با توجه به این مسأله یک تقسیمبندی انجام دادیم که 50درصد از مطالب غیرفارسی استفاده کنیم و 50درصد مطالب را خودمان تهیه کنیم و بنویسیم. با توجه به این‌که مطالب ترجمه ممکن است چندان با فرهنگ ما همخوانی نداشته باشند، این مطالب را باز ترجمه میکنیم. به نوعی تالیف- ترجمه مناسب با شرایط فرهنگی ایران است.»
عبدی میگوید: «کار ما کار داوطلبانه روزنامهنگاری و صرفا هم اطلاعرسانی است. مسائل مالی باعث شد که به سمت نشریه کاغذی نرویم. چون از شکل غیرانتفاعی خارج میشود و برای مخاطب هم بار مالی ایجاد میکند.» اما تأکید میکند که یکی از امیدهایشان بازتاب کارهایشان در نشریات کاغذی است. اگرچه نشریات مجازی امکان آرشیو بهتری دارند و دسترسیشان برای مخاطب بهتر است اما انعکاس کارهای الفبا در نشریات کاغذی میتواند آنها را در انتقال ایدههایشان برای زندگی بهتر کودکان به مخاطبان این نشریات هم یاری دهد.
برای ما که به داشتن نمره ضعیف در کار گروهی مشهوریم، کار گروهی از نوع داوطلبانهاش تردیدبرانگیز است. یا آنطور که عبدی میگوید چالش‌برانگیز است. حالا با تجربه الفبا روبهروییم که دارد کار خبری را با همه مشکلات و استرسهایش به صورت داوطلبانه انجام میدهد. تجربه اعضای این گروه تا قبل از الفبا از فعالیتهای گروهی داوطلبانه چندان خوشایند نبود و آنها برای اجتناب از مشکلات فعالیتهای داوطلبانه جلسات زیادی گذاشتند: «قبل از این‌که الفبا را راهاندازی کنیم جلسات زیادی درباره آسیبشناسی فعالیتهای داوطلبانه به‌خصوص در فضای مجازی گذاشتیم. نمونه زیادی در دسترس‌مان نبود و خودمان هم تجربه نکرده بودیم که چه اتفاقی امکان دارد بیفتد که برای ما تبدیل به چالش شود. اتفاقات را ریز کردیم و دنبال راهکار برایشان بودیم. مهمترین چالش، تصمیمگیری بود که بنا را بر رأیگیری گذاشتیم. یک مسأله دیگر در فعالیت داوطلبانه نقد درون گروهی است. من از همه اعضا خواستم که از زاویه دید خودشان فعالیتهای گروه را مدام نقد کنند، زیرا این مسأله باعث حفظ انرژی گروه و مانعی برای از هم پاشیدن آن است. در بحثهایی هم که پیش میآید سه اصل را تعریف کردیم: به نظرات دیگران احترام بگذاریم، نتیجه بحثها بهترشدن فعالیت گروه باشد و هدف غاییمان نفعی باشد که به کودکان میرسد. با در نظر گرفتن این سه نکته به بحث میپردازیم. بحث دیگر این است که ما به خودمان یاد دادیم که نقدهای دیگران را به‌عنوان یک فرصت ببینیم و با آغوش باز بپذیریم، زیرا این نقدها نشان از اهمیت و وقتی دارد که مخاطب برای ما میگذارد.»
پیشبردن یک کار خبری نیاز به افرادی دارد که مدام در حوزه فعالیتشان به روز باشند. الفبا با این‌که بهطور کلی اخبار مربوط به کودکان را رصد کرده و پوشش میدهد اما به دلیل گستره موضوعاتی که تعریف کرده و مسائل اجتماعی، فرهنگی، علمی و سلامت را در بر میگیرد تنها با چند نفر محدود و بدون برنامهریزی به نتیجه نمیرسد. برنامهریزی و تقسیم وظایف آنها تا این‌جا توانسته است نتیجه مطلوبی داشته باشد. به گفته سردبیر الفبا تمام وظایف بین اعضا تعریف و تقسیم شده است: «ما یک گروه نویسنده، مترجم، ویراستار و طراح داریم که بین خودمان برنامهریزی کردهایم و کار الفبا از هر کدام روزی دو تا سه ساعت وقت میگیرد. تحریریه الفبا، براساس وقت، دغدغه و علاقهمندیشان تقویمی تدوین کردهاند که براساس آن، مشخص است که در ماه یا هفته چند مطلب میتوانیم منتشر کنیم.» او تأکید میکند که هرچه اعضای چنین کار داوطلبانهای بیشتر باشند، امکان برنامهریزی فراهمتر است: «میزان فعالیت داوطلبانه به تعداد اعضای داوطلب بستگی دارد. بنابراین ما از افزایش نیروهایمان و حضور افراد علاقهمند به فعالیت فرهنگی و خبری با افتخار استقبال میکنیم. مسأله افزایش نیروی داوطلب در تقسیم کار و انرژی خیلی کمک میکند. چالشی که همیشه پیش روی ما است این است که با کاهش انرژی، اشتیاق اولیه کمکم به سردی برود. درواقع این یکی از بارزترین چالشهای نهادهایی است که کار داوطلبانه میکنند. همه ما نیاز داریم تجدید انرژی کنیم و این با افزایش نیروی داوطلب اتفاق میافتد.»
الفبا میخواهد در زمینه مسائل آموزشی، اجتماعی و فرهنگی کودک و نوجوان اطلاعرسانی کند. آخرین جمله رضا عبدی به‌عنوان عضوی از الفبا شاید به نظر خیلی کلی برسد اما نشان از هدفی انساندوستانه در فعالیتهای مدنی دارد. امید به روزگار بهتر برای کودکان. او میگوید: «اگر بپذیریم فعالیت این نهادها تأثیر بسزایی در بهبود وضع کودکان دارد، اطلاعرسانی ما هم کمک به بهبود این تأثیر است؛ بهبود یا ترمیم نگرش ما به کودکان و نوجوانان. هدف اول ما بهبود وضع آنهاست. ما وضع موجود و فاصلهاش با نقطه مطلوب را مطرح میکنیم و این دستاندرکاران و مسئولان هستند که باید انتخاب کنند که اولویت و نیاز اساسی در حوزه کودکان چیست. ما همه داریم کار داوطلبانه میکنیم با امید به این‌که روزگار کودکی در ایران روزگار بهتری باشد.»
من از همه اعضا خواستم که از زاویه دید خودشان فعالیتهای گروه را مدام نقد کنند، زیرا این مسأله باعث حفظ انرژی گروه و مانعی برای از هم پاشیدن آن است. در بحثهایی هم که پیش میآید سه اصل را تعریف کردیم: به نظرات دیگران احترام بگذاریم، نتیجه بحثها بهترشدن فعالیت گروه باشد و هدف غاییمان نفعی باشد که به کودکان میرسد. با در نظر گرفتن این سه نکته به بحث میپردازیم. بحث دیگر این است که ما به خودمان یاد دادیم که نقدهای دیگران را به‌عنوان یک فرصت ببینیم و با آغوش باز بپذیریم، زیرا این نقدها نشان از اهمیت و وقتی دارد که مخاطب برای ما میگذارد.