| حمیدرضا طهماسبی پور | دبیر گروه اقتصادی |
صنعت کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی، در دنیای دیروز، امروز و فردا یک تعریف واحد دارد و آن هم مترادف بودن با توسعه تجارت است. از دیرباز این صنعت پر اهمیت بوده و با وجود ایجاد روش‌های مدرن و متفاوت، هنوز چیزی از جایگاه حیاتی این صنعت کاسته نشده است. با رشد فن‌آوری و تکنولوژی، کشتی‌های مدرن باربری و بنادر مدرن زیرساخت‌های رشد این حوزه را فراهم کرد تا این صنعت بیشتر از قبل اهمیت یابد. از این‌رو در ایران هم طی دهه‌های اخیر توجه ویژه‌ای به توسعه این حوزه شد اما تشدید تحریم‌های غرب علیه اقتصاد ایران همچون آب‌یخی بر این توسعه آوار شد و یکی از آثار خود را در بخش حمل‌ونقل دریایی ایران نشان داد. در کنار نزول وضع بخش حمل‌ونقل دریایی در جهان، این موضوع عاملی شد تا آسیب‌های جدی به توسعه بخش دریایی ایران وارد شود. کشتیرانی ملی ایران یا همان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان پرچمدار حمل‌ونقل تجاری دریایی ایران هم در این سال‌ها پیشانی مواجهه با محدودیت‌های جدی بود (درتمام ابعاد). حالا با زمزمه‌های برداشته شدن تحریم‌ها، یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که انتظار لغو تحریم‌ها را می‌کشد، بخش تجاری و ناوگان ملی دریایی ایران است که برای بازگشت به روزهای اوج خود باید برنامه‌محور باشد. بر همین اساس برای بررسی وضع موجود این حوزه و برنامه‌های آینده، با محمدحسین داجمر مدیرعامل گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران گفت‌و‌گویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
درباره شروع تحريم‌ها و آثارش در فعاليت‌هايتان مي‌خواستم بپرسم. مهمترين آثار تحريم‌ها چه بود؟
همان‌طور كه اطلاع داريد كشتيراني جمهوري اسلامي ايران از سپتامبر 2008 توسط دفتر كنترل سرمايه‌هاي خارجي وزارت خزانه‌داري آمريكا (OFAC) و پس از آن در نوامبر 2008 توسط اتحاديه اروپا و موازي با اين تحريم‌ها طي قطعنامه شماره ١803 مورخ سوم مارس 2008 و قطعنامه شماره 1929 مورخ نهم ژوئن 2010 توسط شوراي امنيت سازمان ملل متحد تحت تحريم قرار گرفته كه از تحريم‌هاي بيمه‌اي تا تحريم‌هاي مرتبط با امنيت و ايمني ناوگان و دريانوردان را دربر داشته است. تحريم‌هاي ديگري نيز از سوي ساير كشورهاي هم‌پيمان آمريكا عليه ناوگان تجاري ملي اعمال گرديده كه ازجمله آنها مي‌توان به تحريم‌هاي يكجانبه كانادا، استراليا، ژاپن و كره جنوبي اشاره داشت.
در اين راستا حتي به‌رغم دستيابي به توافقي اولیه درباره برنامه هسته‌ای ایران در 24 نوامبر 2013 و تمديد هفت‌ماهه آن و همچنين صدور بيانيه مشترك كه عدم صدور تحريم‌هاي جديد جزو مفاد توافق اوليه است، در آخرين اقدام خصمانه متاسفانه شاهد هستيم كه اتحاديه اروپا بعد از صدور حكم ابطال تحريم‌هاي اعمالي اين اتحاديه عليه يك‌سري از شركت‌هاي كشتيراني وابسته، بعد از انقضاي مهلت قانوني تجديدنظرخواهي و قطعيت رأي، مجدداً بنا به دلايل نامشخص اقدام به تحريم کرده است كه بيش از پيش بر استيصال اتحاديه اروپا در اين زمينه و ماهيت سياسي تحريم‌هاي اعمالي صحه مي‌گذارد. دامنه تحريم‌هاي اعمالي و محدوديت‌هاي ايجاد شده عليه فعاليت‌هاي كشتيراني جمهوري اسلامي ايران بسيار وسيع و در نوع خود بي‌سابقه بوده است اما اگر بگوييم مهمترين آثار تحريم‌ها در بعد منفي به خطر افتادن ايمني و امنيت ناوگان و دريانوردان بوده است، سخن به گزاف نگفته‌ايم.
تحريم‌هاي كاملاً غيرانساني كه در اوج درماندگي غرب در برابر فعاليت‌هاي به‌حق كشتيراني جمهوري اسلامي ايران اعمال شد و حتي صداي اعتراض برخي از دست‌اندركاران ايمني و امنيت صنعت بين‌المللي كشتيراني در غرب را نيز درآورد اما ناگفته نماند كه تحريم‌ها آثار مثبتي نيز به همراه داشته است كه ازجمله مهمترين آنها به اختصار مي‌توان به شكل‌گيري كلوپ‌هاي پي‌اندآي داخلي و تقويت توانمندي موسسات رده‌بندي ايراني اشاره داشت.
حضور كشتيراني ملي در بنادر مطرح جهاني در گذشته و حال را مقايسه بفرماييد. تحريم چقدر تاثير گذاشت؟
با توجه به تحريم‌هاي اعمالي اتحاديه اروپا و آمريكا، در حال حاضر از تردد كشتي‌هاي ناوگان ملي به طور خاص در بنادر اتحاديه اروپا و آمريكا ممانعت مي‌شود اما همان‌طوري كه مي‌دانید صنعت كشتيراني، صنعتي بين‌المللي است و طبق قوانين و مقررات بين‌المللي هيچگونه منعي بر تردد كشتي‌هاي ناوگان ملي در آب‌هاي آزاد و همچنين بنادر ساير كشورها وجود ندارد كه ازجمله آنها مي‌توان به بنادر كشورهاي منطقه خاورميانه، كشورهاي آسيايي، آفريقايي و آمريكاي لاتين اشاره کرد. ناگفته پيداست كه تحريم‌هاي اعمالي محدوديت‌ها و دشواري‌هاي متعددي در اين زمينه به وجود آورده است و هزينه‌هاي ناخواسته‌اي را تحميل کرده است. با وجود اين، با تدابيري كه انديشيده شد، شرايط به وجود آمده مديريت شده است و همان‌طور كه از گزارش‌ها پيداست، كشتيراني جمهوري اسلامي ايران هماهنگ با صنعت كشتيراني جهان گام برمي‌دارد و همچنان در خدمت رشد و توسعه اقتصادي كشور قرار دارد.
پس از این دوران، شاهد توافق ژنو بودیم و این‌که هر روز خبری از تخفیف و تشدید تحریم‌ها، دقیقا چه رخ داد؟ آيا تغييري ايجاد شد؟
آن‌طور كه از مفاد توافق اوليه ژنو تحت عنوان «برنامه اقدام مشترك» برمي‌آيد، اقدامات داوطلبانه مندرج در توافقنامه ژنو از سوي غربي‌ها شامل رفع يا حتي تسهيل تحريم‌ها و محدوديت‌هاي اعمالي عليه كشتيراني و ساير بخش‌هاي صنعت حمل‌ونقل دريايي كشور نمي‌شود. موضوعي كه يقين داريم در توافق نهايي به‌طور جدي مورد توجه قرار گرفت تا يكي از زيرساخت‌هاي اصلي توسعه اقتصادي كشور از زير بار تنگناها و محدوديت‌هاي اعمالي درآيد. البته بايد اذعان داشت از مقطع امضاي توافقنامه ژنو، هيچگونه تحريم جديد اضافي و موثر عليه فعاليت‌هاي اين شركت اعمال نشده است كه از آن مي‌توان به‌عنوان نكته‌اي مثبت ياد كرد و تحريم‌هاي اعمالي جديد كه به آنها اشاره شد صرفاً تكرار تحريم‌هاي عمدتاً بلااثر قبلي بوده است. با اين حال، حصول توافق اوليه ژنو و متعاقباً صدور بيانيه مشترك توسط ايران و گروه 1+5 در لوزان سوييس، نه‌تنها سبب بهبود نسبي فضاي كسب و كار گرديده، بلكه باعث شده تا دستاوردهاي ناشي از اعمال تحريم‌ها به ثمر بنشيند و اين بخش‌ها بتوانند با
فراغ بال بيشتري نسبت به ارتقاي توانمند خود اقدام نمايند.
اخبار لغو احتمالي تحريم (از تيرماه) چه آثاري بر فعاليت كنوني شما داشت و تصوير شما از دورنماي لغو تحريم‌ها چيست؟
ذكر اين نكته خالي از لطف نيست كه اخيراً پس از توافق ژنو و صدور بيانيه مشترك در لوزان سوييس، شركاي قديمي كشتيراني جمهوري اسلامي ايران در بخش‌هاي مختلف براي از سرگيري همكاري‌ها مذاكراتي داشته‌اند و عمدتاً عنوان داشته‌اند در حال بررسي شرايط هستند تا به محض رفع يا تسهيل تحريم‌ها و بازشدن روزنه‌اي، دوباره همكاري نمايند، اما بايد توجه داشت كه در فرآيند بازگشت شركت‌هاي خارجي، دستاوردهاي ناشي از تحريم‌ها و محدوديت‌هاي اعمالي و پتانسيل‌هاي بالقوه‌اي كه در طول سال‌هاي اخير بالفعل شده‌اند و در حقيقت ثمرات تحريم محسوب مي‌شوند به منزله خط قرمزي هستند كه عبور از آنها ممكن نخواهد بود. آن‌طوركه از مفاد توافق موقت ژنو برمي‌آيد توافق جامع صورت نخواهد گرفت مگر آنكه بر سر همه‌چيز توافق شود و مسلماً لغو تحريم‌ها همزمان با آغاز اجراي توافق نهايي احتمالي از عناصر كليدي آن خواهد بود. بنابراين پيش‌بيني ما اين است كه به حول و قوه الهي و تلاش عزتمندانه تيم مذاكره‌كننده ايراني و با حمايت‌هاي مقام معظم رهبري و رياست محترم جمهوري، تحريم‌ها به زودي لغو شوند . در اين راستا، روند مذاكرات توسط تيم مديريتي اين شركت به دقت پیگیری می‌شود تا مطابق آن برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گیرد. اگرچه بايد اذعان داشت مدت زمانی طول خواهد کشید تا فضای کسب‌وکار برای كشتيراني جمهوري اسلامي ايران كاملاً عادی شده و به روال قبل از اعمال تحريم‌ها بازگردد.
آیا براي شرايط پساتحريم با شرکت‌های طرف قرارداد گذشته مذاكره‌اي داشته‌ايد؟
برای دوران پس از تحریم برنامه‌های مختلفی مدنظر داريم و منتظر هستیم تا توافق نهایی حاصل شود. بر همین اساس مطابق با آن برنامه‌های خود را به اجرا درخواهیم آورد. مذاكرات با فعالان صنعت كشتيراني از جمله شركاي قديمي نيز همان‌طوري كه اشاره شد در حد مقدماتي است و همه‌چيز منوط به حصول توافق نهايي است.
ادامه تحريم‌ها چه عواقبي براي كشتيراني ملي خواهد داشت؟ در مقابل، لغو تحريم چه نتيجه روشن و عملیاتي در عملكرد شما مي‌سازد؟
واقعيت اين است كه اخيرا تحريم‌هاي اعمالي عليه كشتيراني تقريباً به نقطه صفر رسيد. دیگر به جرأت مي‌توان گفت بخشي در اين صنعت نمانده كه ناوگان تجاري ملي از دسترسي به آن بازداشته نشده باشد. بنابراين به نظر نمي‌رسد ادامه تحريم‌ها تأثير آنچناني بر كسب و كار كشتيراني جمهوري اسلامي ايران داشته باشد. با اين حال، با لغو تحريم‌ها و محدوديت‌هاي اعمالي دسترسي به بازارهاي صنعت حمل‌ونقل دريايي جهاني چه از لحاظ جغرافيايي و چه از لحاظ نوع كسب و كار، تسهيل خواهد شد و كشتيراني جمهوري اسلامي ايران اين پتانسيل و آمادگي را دارد كه با مهياشدن شرايط، در سريع‌ترين زمان ممكن و برحسب صرفه وصلاح كشور، در گام اول سرويس‌هاي حمل‌ونقل دريايي خود به بنادر اصلي اروپايي را از سر بگيرد و درگام‌هاي بعدي نسبت به ايجاد سرويس‌هاي حمل‌ونقل دريايي به بنادر تجاري سراسر جهان اقدام نمايد كه حتي بنادر آمريكاي شمالي را نيز مي‌تواند در بر بگيرد.
درباره عملكرد و سودآوري اين شركت در سال‌هاي اخير هم توضيح بدهيد. برنامه توسعه‌اي كشتيراني در منطقه و جهان با این شرایط چگونه خواهد بود؟
كشتيراني جمهوري اسلامي ايران در حال حاضر با دارابودن تعداد زيادي شناورهاي اقيانوس‌پيما از انواع مختلف فله‌بر، كانتينربر، حمل كالاي عمومي، چندمنظوره، نفتكش، رورو و مسافري و ... در مجموع با ظرفيت حمل بيش از پنج ميليون تن Dwt، بزرگترين ناوگان حمل محمولات خشك در منطقه محسوب مي‌شود. مطابق بيانيه ماموريت گروه كشتيراني جمهوري اسلامي ايران، حمل‌ونقل دريايي اصلي‌ترين فعاليت محسوب مي‌شود. همچنين تكميل و بهبود زنجيره تأمين حمل‌ونقل يكي از راهبردهاي اصلي است كه براي نيل به هدف حمل درب تا درب (Door-to-Door) پيگيري مي‌شود. در طول سال 93 به سبب ايجاد فضاي مثبت دركسب‌و‌كار و تجارت كشور، تا حدودي رونق در تجارت دريابرد كشور حاصل گرديد و در اين ميان گروه كشتيراني نيز با عملياتي‌کردن حداكثر توان و ظرفيت خود در ايفاي نقش خود به‌عنوان ناوگان تجاري ملي كشور، تلاش کرده است. به طوري كه به‌رغم ايجاد محدوديت‌هاي فزاينده از سوي كشورهاي غربي و استمرار ركود نسبي اقتصاد جهاني، گروه كشتيراني موفق شد در سال 93 حدود 33 ميليون تن-كرايه بار حمل نمايد كه بيش از 20درصد نسبت به سال قبل از آن رشد نشان مي‌دهد و اميدواريم با بهبود هر چه بيشتر فضاي كسب و كار، در سال 94 به دوران رونق سال‌هاي پيشين بازگشته و حتي‌الامكان برنامه‌هاي توسعه ناوگان پيگيري گردد.
با توجه به احتمال بازگشت به دوران اوج، سفارش ساخت كشتي در اين شركت چه وضعيتي دارد و مبحث توسعه ناوگان كنوني و برنامه ايجاد ظرفيت حمل اين شركت چه اهدافی را در نظر دارد؟
همان‌طوركه گفته شد روند مذاكرات توسط مديران ذيربط در كشتيراني به دقت پيگيري مي‌شود و در مواردي نيز حتي پيشنهادهايي درخصوص لزوم و حتي نحوه لغو تحريم‌هاي بخش كشتيراني كشور به مقامات مسئول ارایه گرديده است. گفتنی است كه در مقطع فعلي تمامي فعاليت‌هاي شركت با فرض ادامه تحريم‌ها و محدوديت‌هاي اعمالي، برنامه‌ريزي مي‌شود و بايد اذعان داشت كه حتي در صورت لغو تحريم‌ها، زماني طول خواهد كشيد تا فضاي كسب و كار براي اين شركت عادي شود اما از سوي ديگر، پيش‌بيني‌هايي از سناريوهاي محتمل و روند لغو احتمالي تحريم‌ها داريم و برنامه‌هايي متناسب با هر يك از سناريوهاي احتمالي مدنظر تدوين شد اما همان‌طور كه پيش‌تر نيز عنوان شد، تحريم‌ها و محدوديت‌هاي اعمالي دستاوردهاي ذي‌قيمتي براي صنعت كشتيراني كشور در زمينه خدمات وابسته كشتيراني به همراه داشته كه در صورت لغو تحريم‌ها نيز همچنان از آنها بهره‌برداري لازم صورت خواهد گرفت و چه‌بسا، با رفع برخي محدوديت‌ها، اهداف توسعه‌اي و ورود به بازارهاي بين‌المللي نيز در ارایه اين خدمات مدنظر باشد كه نيازمند تمهيدات حمايتي باشد.