شهروند| 108 کتیبه تاریخی چغامیش که 50‌سال پیش موسسه شرق‌شناسی شیکاگو از ایران به امانت گرفته بود، به ایران بازگردانده شدند.
مسافران تاریخی جغامیش که‌ سال 1349 ایران را به مقصد آمریکا ترک کرده بودند بامداد چهارشنبه دوم اردیبهشت به تهران بازگشتند. ‌سال 1316 ایران و موسسه شرق‌شناسی شیکاگو حفاری‌های مشترکی را در منطقه چغامیش در دزفول آغاز کردند در نتیجه این حفاری‌ها 264 شيء تاریخی کشف شد که در آن زمان با موافقت ایران برای مطالعات بیشتر در اختیار این موسسه قرار گرفت اگرچه در سال‌های بعد و پیش از پیروزی انقلاب این موسسه تعدادی از اشیای تاریخی به دست آمده از چغامیش را به ایران بازگرداند. واقعیت این است که موسسه شیکاگو باید سال‌ها پیش از این نسبت به بازگرداندن این آثار اقدام می‌کرد اما با تغییر و تحولات سیاسی در ایران عملا فرآیند بازپس‌گیری این آثار به تأخیر افتاد و درنهایت با مقاومت موسسه شیکاگو و در شرایطی که در نتیجه حوادث سیاسی پس از انقلاب و قطع روابط ایران و آمریکا، دولت ایران اوایل دهه 60 با طرح شکایت در مجامع قضایی بین‌المللی ازجمله دادگاه لاهه بازپس‌گیری این آثار را دنبال کرد.
‌در نهایت پس از کشمکش‌های فراوان ایران به‌عنوان مالک اصلی اشیاي چغامیش شناخته شد و با رأی دادگاه‌ها و مجامع قضایی که بررسی این پرونده را در دستور کار داشتند، ادعای ایران برای بازگرداندن اشیا و دریافت غرامت مورد پذیرش قرار گرفت. در سال‌های بعد دانشگاه شیکاگو اعلام کرد این اشیا را به ایران باز می‌گرداند. تحقق این وعده اما تا دیروز به طول انجامید و سرانجام با حضور «گیل استاین»، مدیر موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگوی آمریکا این آثار در فرودگاه امام خمینی(ره) به مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تحویل داده شد. «محمد حسن طالبیان»، معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پس از این‌که این مجموعه را از رئیس موسسه شرق‌شناسی شیکاگو تحویل گرفت، گفت که بازپس‌گیری این اشیا نتیجه دیپلماسی تدبیر و امید است.
به گفته او، این 108 شیء تاریخی در مجموعه‌ای 264 قطعه‌ای، 50‌سال قبل به رسم امانت به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو با شروط حفظ سلامت، بازگشت آنها و نیز استفاده برای صرف کارهای علمی داده شده بود. چنانکه طالبیان می‌‎گوید، این اشیا متعلق به چغامیش هستند که یکی از محوطه‌های مهم ایران و جهان از نظر تاریخی به شمار می‌رود و مهم‌ترین و کلیدی‌ترین سایت پیش از شوش در کنار رودخانه دز بوده است. در 8‌هزار‌سال قبل در این مکان ما شاهد خانه‌هایی پیشرفته با خشت بودیم و اشیایی مانند خیش شِنی، پوپک‌های گلی و ژتون‌های سفالی از مدیریت اقتصادی پیشرفته در آنجا وجود داشته است. اشیای بازگردانده شده به ایران، قطعاتی ساده از گل و فلز هستند که ارزش آنها علمی و در جهت فهم تاریخ تمدن در ایران است. به گفته طالبیان این اشیا به موزه ملی فرستاده می‌شود و در آینده نزدیک در همین موزه به نمایش گذاشته می‌شوند.
تپه چغامیش که در دزفول واقع شده شهری از دوران پیش از اختراع خط است و قدمت آن به حدود 34 قرن پیش از میلاد می‌رسد. چغامیش نخستین منطقه ایران است که خط و کتاب، در آنجا پیدا شده است. چغامیش در پناه کوه زاگرس و حاشیه شمالی شوش و 40 کیلومتری جنوب شرقی دزفول، تپه‌های میان رودخانه دز و کارون از یک تپه بزرگ و نسبتاً مرتفع و چند تپه کوچک تشکیل شده‌اند. این تپه‌ها روزگاری پوشیده از کوزه شکسته‌های فراوانی بود که پس از نخستین مطالعه و بررسی روشن شد از عهد پیش از خط باقی‌مانده‌اند. این منطقه در جلگه‌ای که آبادی‌های شاه‌آباد در شمال، شلگهی در غرب، کهنک در شمال شرقی و دولتی و جلیعه در جنوب آن واقع‌اند و در میان دشتی وسیع و در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی دزفول قرار دارد.
هلن کانتور درباره کاوشهای چغامیش در موزه ایران باستان و در ‌سال ۱۳۵۱ سخنرانی‌ای با عنوان «شهری در سپیده دم تاریخ» ایراد کرده و در آن به این مطلب اشاره کرده است:
«در این تپه این واقعیت نهفته است که از هفتمین هزاره پیش از عصر جدید تا شکوفایی کامل تمدن شوش فرهنگ‌هایی در این منطقه بی‌وقفه جانشین یکدیگر بوده‌اند. از قاعده تا رأس این تپه ۱۵ لایه روی هم قرار گرفته است. بر خاک زرین آثاری از فرهنگ و تمدن و مدنیت در ۹‌هزار‌سال پیش به چشم می‌خورد این انسان‌ها چگونه می‌زیسته‌اند؟ درباره اینان نمی‌توان گفت عیلامی بوده‌اند. مردم این شهر کوچک ۷‌هزار‌سال قبل از میلاد از کشاورزی و دامپروری گذران می‌کردند.»
در میان اشیای مکشوفه از چغامیش که در جریان حفاری‌های مشترک ایران و موسسه شرق‌شناسی شیکاگو انجام شده بود، قدیمی‌ترین سند دریانوردی را که ریشه فرهنگی آن به ۶‌هزار‌سال قبل از میلاد برمی‌گردد کشف شده است. این مهر گلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد. در این کشتی یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته و اسیران زانوزده در جلوی او دیده می‌شوند. همچنین در این مهر یک گاو نر و یک پرچم هلالی شکل هم دیده می‌شوند.
گویاترین کشفیات در چغامیش اثر مهرهای استوانه‌ای است. این مهرها قطعات سنگی بودند که روی آنها تصاویری حک شده بود که با این وسیله روی ظروف و غیره علامت‌گذاری می‌کردند.
یکی از این مهرها پادشاهی را نشان می‌دهد که از جنگ برمی‌گردد که در قایقی نشسته و عده‌ای اسیر، دست بسته جلوی پاهای او افتاده‌اند. در یک دست فرمانده، گرز و در دست دیگرش ریسمانی است که با آن اسیران را نگاه داشته است. در این کشتی تصویر دریانوردی به چشم می‌خورد که یکی از آنها روی دماغه کشتی نشسته و شيء‌اي شبیه علامت یا پرچمی را در دست دارد.