شیوا سعیدی- شهروند| روز سه‌شنبه نخستین نشست خبری وزیر نفت در ‌سال 1394 برگزار شد. در این نشست بیژن زنگنه به بسیاری از موضوعات مربوط به حوزه بین‌المللی نفت ایران اشاره کرد. هرچند این اظهارات مانند انتشار بیانیه لوزان به نوسان قیمت نفت منجر نشد اما به گمانه‌زنی رسانه‌های خارجی درباره آینده بازار نفت دامن زد.  
میان سخنان وزیر نفت ایران نکته‌ای که بیش از همه توجه رسانه‌های غربی را به خود جلب کرد، تأکید او درباره لزوم کاهش 5‌درصدی تولیدات اوپک بود. در همین زمینه سایت خبری «سی‌ان‌بی‌سی» می‌نویسد: گزارش جدید سازمان اطلاعات انرژی نشان می‌دهد تقاضا برای نفت در‌ سال‌جاری بیش از حد تصور شده است. پیش‌بینی سازمان اطلاعات انرژی درباره «افزایش قابل توجه » تقاضا برای نفت در‌سال 2015 درحالی عنوان می‌شود که  ایران، یکی از اعضای اوپک خواهان کاهش سقف تولید این سازمان است. به نوشته این وب‌سایت خبری درحال حاضر بهای مبادله نفت کمی بیش از نصف  قیمت آن در ژوئن 2014 است. این امر به سودآوری شرکت‌ها و کشورهای تولید‌کننده این کالا لطمه می‌زند.
 در این میان با وجود کاهش قیمت، برخی تولیدکنندگان همچنان بر ذخایرشان افزوده‌اند و عربستان سعودی، به‌عنوان بزرگترین صادر‌کننده نفت همچنان عقیده دارد قیمت پایین نفت، تولید نفت شیل آمریکایی را پرهزینه‌تر و از لحاظ اقتصادی غیرقابل توجیه می‌کند. درهر حال عده‌ای دیگر از تولیدکنندگان  شاهد تاثیرات منفی قیمت نفت بر اقتصادشان هستند.
 بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران نیز در نشست خبری خود اعلام کرد، اوپک باید 5‌درصد از تولیدش بکاهد. این امر همزمان با  توافق درباره چارچوب برنامه هسته‌ای ایران اتفاق افتاده است و بیم آن می‌رود که با لغو تحریم‌ها بازار نفت اشباع شود. سازمان اطلاعات انرژی نیز با توجه به این احتمال هشدار می‌دهد در چنین حالتی باید پیش‌بینی‌ها درباره بهبود اوضاع نفت را دوباره بررسی کرد. این سازمان در گزارش خود می‌نویسد: پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای تهران نه‌تنها فرضیات قبلی درباره تولید نفت ایران را زیر سوال می‌برد بلکه از هم‌اکنون تولیدکنندگان را تشویق می‌کند ذخایر خود را بیفزایند و پیش از بازگشت ایران، سهم بازار خود را افزایش دهند.
براساس گزارش این سازمان، آب و هوای سردتر از میزان پیش‌بینی شده در سه ماهه اول ‌سال میلادی جاری به افزایش روند تقاضا کمک کرده است. با این وجود سازمان اطلاعات انرژی تخمین می‌زند در ‌سال جاری تقاضا برای نفت به 93.6‌میلیون بشکه در روز برسد. این میزان 90‌هزار بشکه بیش از پیش‌بینی قبلی است. این درحالی است که میزان ذخایر در ماه مارس با یک‌میلیون بشکه افزایش به 95.2‌میلیون بشکه در روز رسیده است و تولیدکنندگان اوپک شاهد بیشترین افزایش ماهانه طی 4‌سال اخیر هستند. در انتهای این گزارش آمده است: با گذشت ماه‌ها از فرآیند برقراری توازن دوباره بازار پس از فروپاشی قیمت نفت، این امید به‌وجود می‌آید که وضوح بیشتری در زمینه تاثیرات عرضه و تقاضا به وجود بیاید. با این وجود چشم‌انداز تاحدودی نامشخص است.
کاهش تولید روزانه   1.5‌میلیون بشکه نفت
روزنامه «وال استریت ژورنال»  نیز با اشاره به گفته وزیرنفت ایران  پیش‌بینی می‌کند که جلسه آتی اوپک در ماه ژوئن، خبرسازتر از قبل شود. این روزنامه می‌نویسد: از دسامبر گذشته تاکنون اوپک بیش از 30‌میلیون بشکه در روز تولید کرده است. در آن زمان اوپک تصمیم گرفت در مقابله با کاهش قیمت‌ها،  تولید را بکاهد. هرچند با وجود اعتراض ایران، عراق و ونزوئلا، اوپک به رهبری عربستان‌سعودی تصمیم گرفت تولید را بالا نگه‌دارد تا کشورها بتوانند از سهم بازار خود محافظت کنند. وال‌استریت ژورنال به نقل از زنگنه می‌نویسد: «حتی محافظه کارترین کشورهای اوپک نیز معتقد نیستند که تولید اوپک باید از 30‌میلیون بشکه در روز فراتر رود. ما معتقدیم حتی این میزان نیز باید 5‌درصد کاسته شود.»
کاهش 5‌درصدی مورد اشاره وزیر نفت ایران، روزانه یک و نیم‌میلیون بشکه نفت در روز می‌شود. این درحالی است که عربستان‌سعودی در اوایل ماه جاری اعلام کرد که تولید خود را کاهش نمی‌دهد. درماه مارس بزرگترین صادرکننده نفت جهان روزانه 10.3‌میلیون بشکه نفت در روز تولید کرد. درحال حاضر ایران آخرین کشوری است که خواهان کاهش تولید نفت است. در سوم آوریل بنیاد تولیدکنندگان نفت آفریقا که نماینده تولیدکنندگان نفت و گاز الجزیره، آنگولا و نیجریه است، نیز خواهان کاهش تولید نفت شد.
 عربستان‌سعودی و عبدالله سالم‌البدری، رئیس اوپک اعلام کرده‌اند در صورتی کاهش تولید اوپک را در نظر می‌گیرند که تولیدکنندگانی مانند روسیه و آمریکا از خرابکاری در بازار دست بردارند. در ادامه یادداشت وال‌استریت ژورنال آمده است: «دبیرکل اوپک در بولتن این سازمان که دوشنبه گذشته منتشر شد، نوشت: هنگامی‌که سخن از ذخایر نفت به میان می‌آید، تمایل کشورهای غیرعضو عدم همکاری با اوپک بدون درنظر گرفتن عواقب است... در گذشته اوپک بار تضمین ثبات بازار نفت را به تنهایی بردوش می‌کشید... شاید اکنون زمان آن رسیده که این بار میان کشورها تقسیم شود.
عمان خواهان کاهش 5‌درصدی تولید
با این وجود به‌نظر می‌رسد ایران در این تصمیم تنها نیست. همزمان با نخستین برنامه خبری وزیر نفت ایران در‌ سال جدید شمسی، روزنامه اماراتی «نشنال» از قول وزیر نفت عمان  می‌نویسد: اوپک باید تولیدش را بکاهد. «محمد الرومی» وزیر نفت عمان در نشست خبری که در مسقط برگزار شد، گفت: اوپک با حفظ سهم خود از فروش جهانی نفت آن هم در بحبوحه اشباع ذخایر مرتکب اشتباه می‌شود. او در ادامه افزود: تصور می‌کنم آنهایی که به سهم خود از بازار بسنده می‌کنند و حاضرند درآمدشان نصف شود، اشتباه می‌کنند. من ترجیح می‌دهم تولید نفت کشور را 5تا10‌درصد بکاهم درعوض درآمدم را 100‌درصد افزایش دهم تا دوبرابر شود.
اظهارنظر «الرومی» مشابه سخنان «سمیر کمال» نماینده لیبی در اوپک است. «کمال» در 9 آوریل اعلام کرد که اوپک باید تولیدات خود را بکاهد تا خود را با تاثیرات احتمالی لغو تحریم‌های ایران  منطبق کند. در شبه‌جزیره عربستان، عمان بزرگترین تولید‌کننده منطقه‌ای محسوب می‌شود که هنوز عضو اوپک نشده است. به‌گفته وزیر نفت عمان اوپک باید با تولیدکنندگان غیرعضو درباره بررسی کاهش تولید دیدار کند. این درحالی است که به گفته وزیر نفت ایران جو حاکم بر اوپک نسبت به ماه‌های قبل تغییر کرده است و از میان اعضا 10 کشور با کاهش سقف تولید مخالفند و تنها دو کشورهمچنان کاهش میزان تولید موافقند. به اعتقاد زنگنه زمان اثبات کرد که سیاست اوپک و عربستان برای بالابردن سقف تولید بی‌اثر بوده است.
در هر حال اجلاس آتی اوپک قبل از رایزنی ایران و 6 قدرت بزرگ برای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها انجام می‌شود. لغو تحریم‌ها مسیر ایران برای افزایش تولید و فروش محصولاتش را بیشتر می‌کند. از سوی دیگر عمان و ایران مشغول بررسی مسیری برای خط لوله گاز طبیعی هستند که سوخت ایرانی را به عمان صادر می‌کند. به‌گفته الرومی پس از تصمیم‌گیری درباره مسیر خط لوله، کشورها درباره ساخت آن و تعیین قیمت مذاکره خواهند کرد.

کاهش سودآوری شرکت‌ها انتخابی خود خواسته

علاوه‌براحتمال افزایش تولید نفت ایران، تولید نفت شیل یکی از موضوعاتی که هم‌اکنون توجه تحلیلگران را به خود جلب کرده، کاهش سودآوری شرکت‌های نفتی و تلاش آنان برای برقراری توازن میان بودجه و هزینه‌ها و دستیابی به سود در دوران رکود نفتی است. به عقیده برخی از کارشناسان، کاهش سود شرکت‌های نفتی طی 8 ماه گذشته فقط مربوط به تأثیر کاهش قیمت‌های نفت نیست، این امر نشانگر انتخابی استراتژیک است.
بررسی «رویترز» از فایل‌های شرکتی برخی از بزرگترین بازیگران صنعت نفت مانند «بی‌پی»، «شل» و «توتال» فرانسه نشان می‌دهد میزان وابستگی درآمد این شرکت‌ها به تغییر قیمت نفت طی سال‌های اخیر افزایش یافته است. این بدان معناست که درحال حاضر شرکت‌ها به ازای هر بشکه نفت دلار کمتری دریافت می‌کنند و حتی ممکن است درآمدشان به کمتر از 5‌سال گذشته سقوط کند.
البته برنامه اصلی این نبود. تصمیمات چند شرکت بزرگ نفتی که سبب شد از طریق قراردادهایی خاص، میزان ریسک‌پذیری آنها در برابر قیمت نفت بیشتر شود تا به این ترتیب بتوانند از افزایش قیمت نفت سود بیشتری ببرند. «سیمون هنری» مدیر ارشد مالی شرکت «شل»، بزرگترین گروه نفتی اروپا می‌گوید: به‌عبارت ساده حساسیت نسبت به قیمت نفت افزایش یافته و این انتخابی عمدی بوده است. ما تصور می‌کردیم قیمت بالاتر می‌رود و ما در برابر ریسک کمتری قرار خواهیم گرفت زیرا این قراردادها از ما حمایت می‌کردند.