محمدمهدی نجفی‌خواه  کارشناس ارشد انسان‌شناسی

فروردین‌ماه امسال صحنه برتری گفتمان دیپلماتیک در عرصه سیاسی و بین‌المللی بود. هرچند روزهای آغازین ‌سال همراه با تعطیلاتی طولانی و موقعیتی برای پرداختن به مسائل شخصی است، اما تعطیلات نوروز امسال همراه با هیجان مباحث دیپلماتیک مرتبط با موضوع انرژی هسته‌ای ایران بود. دیپلمات‌های 6 کشور مطرح جهان همراه با تیم دیپلماتیک ایران روزهای متوالی پیرامون یک موضوع خاص به گفت‌وگو پرداختند و ماحصل آن بیانیه‌ای بود که می‌تواند سرآغاز فصل نوینی در روابط بین‌المللی ایران باشد. در روزهای برقراری مذاکرات جامعه بیش از پیش درگیر مسائل سیاسی شده و پیگیر مذاکرات سیاسی بود. این اتفاق توان دستگاه دیپلماسی را در حل مشکلات جامعه نمایان کرد.
باتوجه به آنچه گفته شد می‌توان پیشنهاد داد از این توان دیپلماتیک در راستای رسیدگی به مشکلات و مسائل محیط‌زیستی نیز استفاده شود. بسیاری از مشکلات و بحران‌های محیط‌زیستی ایران با همسایگان اشتراک دارد و در برخی موارد برخی از بحران‌های محیط‌زیستی در کشورهای همسایه، شهروندان ایرانی را نیز مورد آسیب قرار می‌دهد، البته در مواردی عکس این قضیه و آسیب رساندن به همسایگان‌مان نیز محل بحث است. برای مثال می‌توان به آلودگی هوای استان‌های غربی کشور و افزایش سطح ریزگردها در هوای شهرهای استان‌هایی مثل خوزستان اشاره کرد. براساس آنچه گفته شده و افکار عمومی نیز با آن آشنا هستند بخشی از عوامل بروز ریزگردها از کشورهای همسایه است. محیط‌زیست و به تبع آن بحران‌های محیط‌زیستی مرزهای جغرافیایی را نمی‌شناسد و اگر منطقه‌ای دچار بحران شود، مناطق همجوار و نزدیک به آن نیز دچار بحران‌هایی خواهند شد.
برقراری همکاری بین‌المللی با کشورهای همسایه می‌تواند شرایطی را فراهم کند که طی آن ابعاد مختلف بحران‌های محیط‌زیستی با همکاری بین کشورها بررسی و برای رفع آن برنامه‌ریزی شود. علاوه‌بر همسایگان ایران دیگر کشورها که در زمینه‌های محیط‌زیستی تخصص دارند می‌توانند ایران را در رفع بحران‌های محیط‌زیستی‌اش یاری کنند. برقراری این همکاری نیازمند کمک دستگاه دیپلماسی به سازمان محیط‌زیست است. همکاری دستگاه دیپلماسی و نهاد رسمی محیط‌زیست می‌تواند شرایط بهتری را برای بهبود وضع محیط زیستی و مقابله با بحران‌های محیط‌زیستی به‌وجود آورد.
یکی دیگر از مسائلی که باتوجه به مشترک بودن حداقل 5 حوضه آبریز مشترک و رودخانه‌های مشترک ایران با همسایه‌های خود مطرح است، رسیدن به شرایطی متوازن برای بهره‌وری از منابع آبی و پایدار ماندن آب‌های سطحی است. در مورد مسائل آب و بحران‌های وابسته به آن، ایران باید با همسایه‌های خود در مورد احیای برخی از منابع آبی داخلی و برخی از منابع که با همکاری‌ همسایه‌ها می‌توانند احیا شود، به توافق برسد.
بحران آب یکی از جدی‌ترین بحران‌هایی است که امنیت کشورهای خاورمیانه را تهدید می‌کند. کشورهای منطقه خاورمیانه با توجه به این‌که در منطقه‌ای نسبتا گرم و خشک واقع شده‌اند باید تلاش کنند تا در مورد مسأله آب به توافقی منطقه‌ای دست یابند. اگر گفت‌وگو پیرامون مسأله آب بین دولت‌های منطقه شکل بگیرد قوام بخش صلح و آشتی بین ملت‌ها خواهد شد ولی اگر رقابت مخرب محیط‌زیست و استفاده بی‌رویه از منابع آب همچنان ادامه پیدا کند، متاسفانه در آینده‌ای نه چندان دور شاهد نزاع‌هایی بر سر دسترسی به منابع آبی خواهیم بود.
دستگاه دیپلماسی کشور باید تلاش کند ایران به معاهدات بین‌المللی محیط‌زیستی بپیوندد و شرایط برای حفاظت از محیط‌زیست بیشتر فراهم شود. در کنار این دیپلمات‌های ایرانی باید در روابط بین‌الملل خود دقت کنند که ایران نباید با کشورهایی که اهمیت چندانی برای محیط‌زیست قایل نیستند رابطه دوستانه‌ای داشته باشد و دولت ایران باید خود را موظف کند علاوه‌بر این‌که حفاظت از محیط‌زیست را برای خود امری واجب می‌داند بلکه سایر کشورها را نیز به حفاظت از محیط‌زیست دعوت کند.
دکتر محمدجواد ظریف و دستگاه دیپلماسی کشور در مذاکرات هسته‌ای سوییس نشان دادند ، علاوه‌بر آن‌که با توانایی خود قادر هستند مشکلات پیچیده بین‌المللی را حل کنند بلکه توانایی‌هایی دارند که می‌توان از آنها برای حفاظت از محیط‌زیست ایران و مشارکت در حل بحران‌های محیط‌زیستی استفاده کرد. الگوی توسعه نامتوازن و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی محیط‌زیست جهانی را با بحرانی جدی مواجه کرده است که می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک کشورها را مجاب به حفاظت از محیط‌زیست کرد.