حمیدرضا عظیمی خبرنگار گروه طرح نو

آتش زبانه می‌کشد. هیاهویی به راه می‌افتد. دانش‌آموزان از هر طرف به بیرون از مدرسه می‌گریزند. در میانه معرکه، چهره‌هایی سیاه که از ترس، یا از نشستن دوده‌های حاصل از سوختن مواد پلاستیکی بر چهره‌هایشان، سیاه‌تر به‌نظر می‌رسند، شتابزده و بیمناک خود را از لابه‌لای دود و آتش بیرون می‌کشند. بویی شبیه کباب سوخته هم به مشام می‌رسد. می‌گویند تعدادی از دانش‌آموزان، در آتش‌گیر افتاده و سوخته‌اند! ...
این تصویری است که از چند‌سال پیش، در نقاط مختلف «نیجریه» به‌ویژه در مناطق شمالی آن، دیده شده و گفته می‌شود عاملان آن، گروهی به نام «بوکوحرام» هستند که از ‌سال 2001 میلادی تأسیس شده و درگیری‌های خود را از 2002 با نیروهای دولتی آغاز کرده‌اند.
نیجریه کشور سیاهان و خرده فرهنگ‌های قبیله‌ای، حالا از چیزی رنج می‌برد که بیشتر کارشناسان عامل آن را «فقر» می‌دانند؛ فقری که گریبانگیر مردم کوچه و بازار این کشور ثروتمند شده و به‌رغم این‌که منابع طبیعی در این کشور، محیط مناسبی را برای برخی فعالیت‌های اقتصادی فراهم کرده است اما فقر (به‌رغم گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول از رشد اقتصادی نیجریه) روز به روز، بخش بیشتری از بزرگترین جامعه سیه‌چرده‌ها را در کام خود فرو می‌برد.
اینجا نیجریه‌ است؛ کشور نفت‌خیز. ثروت زیادی دارد اما جغرافیای آن را، رنج پوشانده است. مردمانش زمانی زیر یوغ استعمار بودند اما از روزی که روی استقلال را دیدند، انگار روی دیگر زندگی، خود را به آنها نشان داد. جنگ‌ داخلی، دعواهای فرقه‌ای و قبیله‌ای...، این‌جا سرزمین جنگ است. فقر در آن ریشه دوانده؛ نه! این‌جا فقر، حکمرانی می‌کند.
مرز سیاهان
نیجریه کشوری است واقع‌در آفریقا که از نظر جغرافیایی در نیمه‌غربی این قاره قرار دارد. پایتخت این کشور ابوجا و بزرگترین (مهم‌ترین) شهر آن لاگوس نام دارد ( ایالت لاگوس هم مهم‌ترین ایالت از 36 ایالت نیجریه به شمار می‌رود). بیشتر مردمان آن به زبان انگلیسی صحبت می‌کنند (زبان قبایل-250زبان- هم در میان مردمان بومی رواج دارد.) و به همین دلیل انگلیسی زبان رسمی آنهاست. دلیل تکلم مردمان نیجریه به زبان انگلیسی این است که نیجریه از سده 19، مستعمره بریتانیا بوده و در‌ سال 1960 میلادی به استقلال رسیده است. نیجریه با جمعیت173میلیون و 600 هزار نفر (که در پایان‌ سال 2013محاسبه شده است) پرجمعیت‌ترین کشور آفریقایی، هفتمین کشور پرجمعیت جهان، پرجمعیت‌ترین کشور جهان با اکثریت سیاهپوست است. جمعیت نیجریه، 2٫19درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است. البته در منابع فارسی ارقام متفاوتی را برای جمعیت این کشور (110میلیون، 148 میلیون، 150 و 170‌میلیون نفر) ذکر کرده‌اند که به‌نظر می‌رسد جمعیت این کشور در مقاطع مختلف باشد. از نظر تقسیم‌بندی جمعیتی، حدود 50‌درصد مردمانش مسلمان، 35‌درصد مسیحی و مابقی فرق دیگر (مهم‌ترین آنها روح‌گرایان) هستند.
نیجریه به‌طور رسمی جمهوری فدرال نیجریه خوانده می‌شود. واحد پول این کشور «نایرا» است. اگر قرار باشد برابری ارزی نایرا  را با ارزهای معتبر بین‌المللی بسنجیم، هر 185 نایرا یک یورو و هر 115 نایرا یک دلار است. نیجریه از نظر منابع نفتی، دهمین کشور و در میان صادرکنندگان نفت، هشتمین کشور است. نیجریه بزرگترین تولید‌کننده نفت آفریقا است.
وضع اجتماعی
آفریقا قاره‌ای است که در مقایسه با سایر نقاط دنیا، کشورهای کمتر توسعه‌یافته بیشتری را در خود جای داده است. معروف شده این قاره، قاره‌ای ثروتمند است که هست، اما به دلیل نوع برنامه‌ریزی‌هایی که دولتمردان آفریقایی انجام داده‌اند و نوع حکومت‌هایی که در این منطقه، حاکم بوده است، مردمانی فقیر دارد.
نیجریه هم بنا به داده‌های آماری، از این وضع، مستثنی نیست. نیجریه با اکثریت مسلمان، کشور قبیله‌های مختلف است. در مطلبی که «موسسه مطالعاتی و تحقیقاتی آفران» درباره نیجریه منتشر کرده، تعداد قبایل موجود در این کشور، 250 قبیله اعلام شده است. ‌هائوسا، فولاني، ايگبو، يوروبا، كانوري بزرگترین و مهم‌ترین قبایلی است که در مناطق مختلف نیجریه سکنی دارند. همین عامل نیجریه را برای وجود اختلاف و جنگ‌های قبیله‌ای مستعد ساخته است. در جنگ‌های قبیله‌ای، به‌طور مستمر تعدادی از شهروندان این کشور کشته یا مجروح شده‌اند. «ایرنا» در گزارشی که شهریور گذشته منتشر کرد، از درگیری قبیله‌ای و کشته شدن چند تن از شهروندان نیجریایی خبر داد. مطابق این گزارش، در جنگی که سپتامبر گذشته، بین افراد قبیله «فولانی» و «ایگون» در ایالت «ناساراوا» واقع در مرکز نیجریه رخ داد، 60 نفر کشته شدند. آوریل 2014 نیز بین افراد قبیله «فولانی» با گروهی از قبیله «هائوسا» درگیری سختی در گرفت که 27 کشته از خود بر جای گذاشت. تنوع فراوان قومی و قبیله‌ای (قبیله محور جامعه نیجریه است) طی چند‌سال گذشته درگیری‌های زیادی را به وجود آورده‌ که حاصل آن مرگ تعداد زیادی از شهروندان این کشور است.
در تحقیقی که در ‌سال 1391 با عنوان «ثبت احوال در نیجریه» توسط «ابوالفضل نصیری» و «جمشید رمضی» انجام شد، آمده است: نیجریه 50‌میلیون و 130‌هزار نفر نیروی کار دارد که از این میزان، 70‌درصد آنها در بخش کشاورزی مشغول به کار بوده‌اند. از منظر رفاه، نیجریه جزو کشورهای کمتر توسعه یافته است و 70‌درصد از مردم آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند. این درحالی است که 90‌درصد مردم نیجریه سرانه درآمدی کمتر از 2 دلار در روز دارند.
در‌ سال 2010، میانگین سنی جمعیت نیجریه 18٫7‌سال بود. امید به زندگی برای زنان 48٫5 و برای مردان 47٫15‌سال محاسبه شد. 5٫4‌درصد از مردم نیجریه به بیماری ایدز مبتلا هستند. تب زرد و مالاریا از دیگر بیماری‌های شایع در این کشور است.
حاکمیت در نیجریه
حکومت در نیجریه، جمهوری فدرال است. رئیس‌جمهوری در این کشور مانند ایران، رئیس دولت هم هست که با رأی مردم و برای مدت چهار سال(حداکثر دو دوره) انتخاب می‌شود. نیجریه دو مجلس به نام‌های «شورای ملی» و «خانه نمایندگان» دارد که کار قانونگذاری را برعهده دارند. «شورای ملی» 109 و «خانه نمایندگان» 360 کرسی دارد و نمایندگانش را مردم برای دوره‌ای چهار ساله انتخاب می‌کنند. سن قانونی در این کشور 18‌سال است. اولین انتخابات آزاد در این کشور در‌ سال 1999 و آخرین انتخابات این کشور در 28 مارس 2015( 8 فروردین 1394) برگزار شد. در انتخابات ریاست‌جمهوری ‌سال 2015، «گودلاک جاناتان» (رئیس‌جمهوری از ‌سال 2011 تا 2014) و «محمد
بوهاری» نامزد مخالفان دولت به رقابت پرداختند که «محمد بوهاری» رئیس‌جمهوری این کشور را در مبارزات  انتخاباتی شکست داد.
زخم روی چهره نیجریه
 غرب آفریقا مجموعه‌ای از کشورهای کمتر توسعه‌یافته را در خود جای داده است. نیجریه هم یکی از این کشورهاست که به‌رغم برخورداری از منابع سرشار طبیعی و محیط مناسب برای گسترش کشاورزی(آب و هوایی استوایی، رطوبت فراوان و میانگین دمای 32 درجه) وضع اقتصاد خانوار نابسامانی دارد.
با وجود گزارش‌هایی که بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول از رونق اقتصادی سال‌های گذشته نیجریه داده‌اند باز هم فقر در نیجریه رایج است. طبق اعلام اداره ملی آمار نیجریه، ‌سال 2009 تا 2010 تقریبا دو سوم از جمعیت در «فقر مطلق» زندگی می‌کردند، یعنی نیازهای اصلی آنها (مانند غذا، آب شرب سالم و جان‌پناه) تأمین نمی‌شده است. در شمال این کشور وضع بدتر است؛ ایالت «جیگاوا» بالاترین میزان فقر را دارد که معادل 88.5‌درصد و در «سوکوتو» این رقم 86‌درصد است.
«گاردین»، چاپ نیجریه ‌سال گذشته در گزارشی با تأکید بر فقر رایج در نیجریه از قول رئیس «شورای ملی» این کشور نوشت: با وجود آن‌که کشور دارای ثروت‌های زیادی ازجمله نفت است، اما میلیون‌ها نفر از فقر، ناامنی و بیماری رنج می‌برند و دلیل آن نبود بازخواست و نظارت بر کارهای دستگاه‌های دولتی است.
نیجریه از سال‌ها پیش کانون اختلافات و جنگ‌های مختلف است. پس از ‌سال 1960 که این کشور استقلال خود را از بریتانیا اعلام کرد، تحرکاتی آغاز شد که بخشی از نیجریه را از این کشور جدا کند. درنهایت مجلس مشورتی ایالت شرقی نیجریه، جدایی منطقه نفت‌خیز «بیافرا» را از کشور نیجریه تصویب کرد، این مصوبه «آشتی ملی» را در این کشور که اندکی بعد از استقلال مطرح شده بود، به چالش کشید. جنگ داخلی نیجریه آغاز شد و تا ‌سال 1970به طول انجامید. در اثر این جنگ حدود 3‌میلیون نفر بر اثر   فقر و گرسنگی مردند.
در جریان انتخابات ‌سال 2011 میلادی که به پیروزی «گودلاک جاناتان» منجر شد بین طرفداران این نامزد مسیحی و طرفداران «محمد بوحاری» (بوهاری) نامزد رقیب که مسلمان بود، درگیری‌های سختی درگرفت. خبرگزاری فرانسه در گزارشی به قلم «مایکل اسمیت» (برای تحلیل منشأ این خشونت‌ها) نوشت:   به گفته تحلیلگران، منشأ خشونت‌های جدید که در نیجریه، بین مسیحیان و مسلمانان ادامه یافته، دین نیست بلکه فقری است که ملت این کشور بزرگ نفت‌خیز آفریقایی را در برگرفته است.
«کلمان انوانکو» مدیر موسسه تحقیقاتی «مرکز دفاع حقوقی و سیاست‌» نیز همان زمان به خبرگزاری فرانسه اعلام کرد: فکر می‌کنم بزرگترین مشکل فقر است که به شکلی آشکارتر در شمال در مقایسه با جنوب نیجریه دیده می‌شود. علت خشونت‌های پس از انتخابات ناامیدی و سرخوردگی برخی از نیجریه‌ای‌ها است که تسلایی برای خود مشاهده نمی‌کنند. انتساب منشأ مذهبی به این شورش‌ها تفسیری نادرست است.
از ‌سال ۲۰۰۲ نیز در شمال این کشور درگیری مسلحانه، میان اسلام‌گرایان بوکوحرام (قبیله ایگبو) با نیروهای دولتی جریان داشته‌است؛ گروه مسلح بوکوحرام خواستار تعطیلی تمامی مدارس نوین و تحمیل قوانین شریعت بر تمامی ۳۶ ایالت نیجریه است. بسیاری از کارشناسان، فعالیت‌ها و یارگیری بوکوحرام و گسترش فعالیت‌های این گروه را هم ریشه در فقری می‌دانند که در سراسر نیجریه، رواج دارد.
نیجریه قرن 21، هنوز هم نیجریه است. فقر دامن خود را بر بخش‌های مختلف این کشور ثروتمند، گسترانیده است. مردمان این سرزمین، درآمدی ناچیز دارند. درآمدی که کفاف هزینه‌های روزمره زندگی را نمی‌دهد. گرسنگی در نیجریه، اپیدمی جامعه معاصر است.
نیجریه عضو اوپک و سازمان تجارت جهانی است. نفت و گاز ۳۵‌درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. ۷۰‌درصد مخارج دولت   و ۹5درصد درآمدهای ارزی نیجریه، از صادرات نفت تأمین می‌شود. بنزین و محصولات مشابه ۹۰‌درصد از درآمد کشور را از محل صادرات به خود اختصاص می‌دهد. نیجریه ثروتمند است اما مردمانی فقیر دارد.  در نیجریه تنها 4/1‌ درصد از کودکان ۱۲ تا ۲۳ ماهه، واکسن‌های اصلی را دریافت می‌کنند. در 9 ایالت شمالی این کشور، میزان واکسیناسیون کمتر از ۱۵‌درصد است. 35‌درصد مردمان این کشور باسواد هستند. نیجریه کشوری در غرب آفریقای سیاه است. مردمانش چهره‌ای سیاه اما روزگاری سیاه‌تر دارند. این‌جا نیجریه‌است. این‌جا فقر، جنگ می‌آورد!

 نیجریه عضو اوپک و سازمان تجارت جهانی است. نفت و گاز ۳۵‌درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. ۷۰‌درصد مخارج دولت از این محل تأمین و ۹5درصد درآمدهای ارزی نیجریه، از صادرات نفت تأمین می‌شود. بنزین و محصولات مشابه ۹۰‌درصد از درآمد کشور را از محل صادرات به خود اختصاص می‌دهد. نیجریه ثروتمند است اما مردمانی فقیر دارد.  در نیجریه تنها 4/1‌ درصد از کودکان ۱۲ تا ۲۳ ماهه، واکسن‌های اصلی را دریافت می‌کنند. در 9 ایالت شمالی این کشور، میزان واکسیناسیون کمتر از ۱۵‌درصد است. 35‌درصد مردمان این کشور باسواد هستند. نیجریه کشوری در غرب آفریقای سیاه است. مردمانش چهره‌ای سیاه اما روزگاری سیاه‌تر دارند. این‌جا نیجریه‌است. این‌جا فقر، جنگ می‌آورد!

 در تحقیقی که در ‌سال 1391 با عنوان «ثبت احوال در نیجریه» توسط «ابوالفضل نصیری» و «جمشید رمضی» انجام شد، آمده است: نیجریه 50‌میلیون و 130‌هزار نفر نیروی کار دارد که از این میزان، 70‌درصد آنها در بخش کشاورزی مشغول به کار بوده‌اند. از منظر رفاه، نیجریه جزو کشورهای کمتر توسعه یافته است و 70‌درصد از مردم آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند.