مهدی بهلولی*| «آیا لایحه نظام رتبه‌‌بندی معلمان باعث ارتقای کیفیت نظام آموزش و پرورش کشور خواهد شد؟ آیا اجرای این طرح در کشور، افزایش رضایت شغلی و حرفه‌ای فرهنگیان را به دنبال خواهد داشت؟» این دو پرسش، موضوع نخستین برنامه «مناظره» صداوسیما در‌سال ۹۴ است که فردا ۲۸ فروردین ساعت   16:30 از شبکه یک سیما پخش خواهد شد. لایحه رتبه‌بندی معلمان، نزد کسانی که رخدادهای جهانی آموزش و پرورش را پی می‌گیرند، برنامه ناآشنایی نیست. رتبه‌بندی معلمان و روح چیره بر آن، با نام و عنوان‌های گوناگون و با اندازه‌ای متفاوت، سال‌هاست که در برخی کشورهای جهان به اجرا درآمده است. در این لایحه قرار است براساس امتیازهایی که آموزگاران به دست می‌آورند- از آن میان مدرک تحصیلی، کتاب‌ها و مقاله‌ها و پژوهش‌هایی که منتشر می‌کنند- حقوق‌های گوناگون دریافت کنند. این برنامه بیشتر، در آن نوع از مدیریت آموزشی مطرح می‌شود که اولویت کار خود را بر ایجاد رقابت در آموزش و پرورش، به‌ویژه میان آموزگاران، قرار می‌دهد. رتبه‌بندی معلمان، به‌ویژه تأکید بر آن و در اولویت گذاشتنش، بیشتر نزد سیاست‌گذاران آموزشی و مدیرانی گیرایی دارد که راه بهسازی آموزش و پرورش را در خصوصی‌سازی یا پولی‌سازی آموزش و پرورش و گسترش برنامه‌های آن می‌دانند. این لایحه را می‌بایست در گستره وسیع‌تری دید، گستره‌ای که در آن، برای نمونه، طرح واگذاری مدرسه‌های دولتی به بخش خصوصی و خرید صندلی‌های خالی مدرسه‌های پولی نیز مطرح است.  اما مسأله مهم این است که پژوهش‌های جهانی نشان نمی‌دهند که بتوان با این رویکرد به پیشرفت آموزشی راستین رسید. یکی از واپسین کتاب‌های آموزشی مهمی که در آمریکا و در‌سال ۲۰۱۴ منتشر شده کتاب «پنجاه افسانه و دروغی که مدرسه‌های دولتی آمریکا را تهدید می‌کنند» نام دارد. عنوان افسانه دهم کتاب این است:  «حقوق امتیازی آموزگار، عملکرد دانش‌آموز را بهبود می‌بخشد». در توضیح این افسانه آمده:  «همه این استدلال این است که حقوق امتیازی یا‌‌ همان meritpay یا پرداخت حقوق براساس امتیاز، شیوه خوبی است برای افزایش عملکرد آموزگار... در صورتی که اندازه‌گیری کارآیی آموزگار، بسیار دشوار است و هیچ پیمانه ساده‌ای، کارآمدانه، نمی‌تواند این اندازه‌گیری را انجام دهد. هیچ گواهی در دست نیست که حقوق امتیازی، با عملکرد بهبود یافته دانش‌آموز، در پیوند باشد اما شواهد نیرومندی وجود دارد که پایه‌گذاری دستمزد آموزگاران بر بنیاد عملکرد دانش‌آموزان خلاف‌زا و از نظر اخلاقی نادرست است. حقوق امتیازی، اغلب، آموزگاران و مدرسه‌ها را بر بنیاد عامل‌های اجتماعی – اقتصادی مجازات می‌کند که آنان بر کنترلشان هیچ نقشی ندارند.»  این طرح در شرایط کنونی ایران و دستمزدهای سخت زیر خط فرهنگیان، نمی‌تواند به ایجاد انگیزه آنان کمکی کند.  بیشتر فرهنگیان به دنبال دریافت حقوقی دست کم برابر خط فقر هستند و نه این‌که با انجام رقابت در میان خود، به اندک افزایش حقوقی دست یابند.
* آموزگار و کنشگر صنفی