مهرداد کریمی پژوهشگر و مدرس
فضاي مجازي، دنياي بي‌مرز نشانه‌هاست. جز اين نيز انتظاري نمي‌توان داشت. در عرصه‌اي كه بسيار فراتر از مرزهاي جغرافيايي و فرهنگي و زباني كاركرد دارد، بهترين زبان مشترك، استفاده از نشانه‌هايي است كه مفاهيم گوناگون انساني يا احساسي را به شكل ديداري، شنيداري يا گاهي نوشتاري، منتقل مي‌كنند. وسعت استفاده از اين نشانه‌ها نيز آن چنان رو به افزايش است كه مي‌توان آن را ابزار ارتباطي جايگزين در آينده نه‌چندان دور دانست. اما دنياي نشانه‌ها، تنها به اين كاركرد محدود نمي‌شود. بخش مهمي از مفهوم متن‌ها و محتواهايي كه در فضاي مجازي شكل مي‌گيرند و ارایه مي‌شوند، جزیي از اين وسعت پهناور به شمار مي‌آيند. با وجود شتاب شگفت‌انگيزي كه در نوشدن مطالب و تغيير و تنوع مضامين منتشر شده در فضاي مجازي وجود دارد، باز هم آن چه هويت يافته‌تر، تعريف شده‌تر يا ملموس‌تر است، قابليت ماندگاري و اثرگذاري بيشتري دارد. فعاليت‌هاي داوطلبانه نيز از اين امر مستثني نيستند. كاري كه فضاي مجازي براي فعاليت‌هاي داوطلبانه انجام مي‌دهد، ايجاد بستري وسيع با سرعت بالاي گسترش مطالب در ميان مخاطباني پرشمار است. اما يافتن روش و زباني كه اين طيف متنوع و انبوه را در جهت هدفي عالي به انجام فعاليت‌هاي داوطلبانه تشويق و ترغيب كند، خلاقيت و هنري است كه نياز به بهره‌بردن از تجربيات انجام يافته پيشين، آموزش و تلاش موثر دارد؛ و البته كه آموختن و تلاش‌كردن، لازمه هر دوسوي اين ارتباط است، يعني هم ترويج‌كنندگان و مبلغان فعاليت داوطلبي؛ و هم مخاطبان آنها، بيش و پيش از هر چيز، بايد داوطلب آموختن باشند.
تفسير اشتباه يا بيش از حد سليقه‌اي درباره نشانه‌ها، قصد و نيت كاربران را به بيراهه مي‌كشاند و انگيزه‌اي نزد مخاطبان پديد نمي‌آورد. ويژگي‌هاي فضاي مجازي به‌گونه‌اي است كه ايجاد حس مسئوليت‌پذيري و تعهد و تحرك جمعي (گروهي) از طريق آن، به منظور انجام امور و كارهاي داوطلبانه را بسيار دشوار مي‌كند. اما دامنه نفوذ آن نيز، چنان است كه چشم‌پوشي از به كار بردنش را، ممكن مي‌نماياند.
گوشه‌اي از آن چه كه مي‌تواند به‌عنوان چاره و راه‌حل پيشنهاد شود، عبارت است از:
- تنظيم و انتشار مطلب و محتوا، متناسب و براساس نوع زمينه موجود در فضاي مجازي (مانند تارنماهاي تعاملي، ابزارك‌ها يا نرم‌افزارهاي كاربردي قابل اجرا در وسايل ارتباطي هوشمند)
- تأكيد بر انتشار محتواهايي كه در جهت آموزش روش‌هاي مناسب استفاده از فضاي مجازي كاربرد دارند. (شامل تجربه‌هاي مختلف، نمونه‌هاي موفق و الگوهاي تصويري يا نوشتاري)
- تشويق مخاطبان به مشاركت در بسط و انتشار محتواهاي ياد شده در موارد بالا با شيوه‌هاي موثر و گوناگون
- تركيب متن‌هاي رسانه‌اي با محتواهاي فضاي مجازي به نحوي كه تكميل كننده يا تقويت كننده اثر يكديگر باشند.
- ارایه گزارش‌هاي مصور و پياپي در فضاي مجازي از فعاليت‌هاي داوطلبانه انجام گرفته، به نحوي كه مشوق مخاطبان به مشاركت در برنامه‌هاي مشابه باشند.
- تنظيم راه‌هاي ارتباط با مخاطبان به‌منظور گردآوردن پيشنهادها و تلاش در جهت عملي‌كردن پيشنهادهاي مفيد و قابل اجرا
- جهت بخشي به موضوع‌هاي داوطلبانه و ادامه تبليغ درباره آنها تا حصول نتايج آشكار و ملموس.
- سرانجام، تلاش در جهت آموزش گسترده، ادامه‌دار و موثر شيوه‌هاي استفاده از نشانه‌ها و كاركرد آنها در فضاي مجازي به نحوي كه ضمن رعايت اصول اخلاقي، ارزش‌هاي انساني و حريم‌هاي اجتماعي، اثربخشي دامنه‌دار و پايدارتري نيز براي مقاصد ارزشمند داوطلبانه حاصل شود.