| بابک مهدیزاده – بهروز مهدیزاده |
ساحل‌ها
گیلان یک استان ساحلی است پس جای تعجب ندارد که بیشترین حجم تخریب را در حوزه ساحل‌ها داشته باشد. از غرب استان که ساحل آستارا قرار دارد تا شرق آن‌که ساحل چابکسر قرار دارد مورد هجوم زمین‌خواران و ساحل‌خواران قرار گرفته است. بهره‌برداری و آلودگی‌های نفتی، پسامندهای کشاورزی و بهره‌برداری‌های غیرمجاز شن و ماسه ساحل آستارا را در معرض تهدید قرار داده است. نیمه کاره ماندن ساخت یکی از موج‌شکن‌ها در اسکله آستارا نیز موجب فشار شدید آب دریا به اطراف منطقه و در نتیجه از بين رفتن تالاب بين‌المللي «آق» و ايجاد خسارت به اراضي كشاورزي، اماكن مسكوني و تأسيساتی منطقه شده است.» در سواحل چمخاله شهرستان لنگرود و سواحل حسن‌رود از توابع شهرستان انزلی نیز می‌توان تخریب‌ها را مشاهده کرد. دست‌اندازی به این اراضی ملی به قدری بوده که اعتراض برخی از اهالی این مناطق را به همراه داشته است. به‌عنوان مثال مردم روستای چپرپر زمان منطقه حسن‌رود نسبت به تخریب ساحل و احداث شهرک‌های مسکونی برای عده‌ای از کارمندان دولت با تجمع در منطقه تخریب شده اعتراض خود را به دست‌اندرکاران و مسئولان نشان دادند. البته به گفته داود زارع مدیر اداره منابع طبیعی استان گیلان، این زمینها به‌طور قانونی به بنیاد مسکن واگذار شده بود تا بخشی از آن به خود اهالی واگذار شود و بخشی هم به کارمندان دولت و هیچ تصرفی صورت نگرفته است.
در مورد ساحل چمخاله لنگرود ظاهرا تخریب‌کننده هتل ستاره دریا بود که معلوم نیست صاحبان این هتل از چه قدرتی برخوردار هستند که موفق به ساخت غیرقانونی این سازه در ساحل شدند و در مورد ساحل چپرپرزمان، تخریب‌کننده به گفته مدیرحفاظت از اراضی سازمان منابع طبیعی گیلان، بنیاد مسکن بوده و ابعاد تخریب هم 50 هکتار. منطقه‌ای که پوشش درخت کاج داشته و اینک زیر چرخ بولدوزرها مدفون شده است. در خود انزلی نیز قسمت زیادی از ساحل گمرک انزلی توسط این سازمان و بنادر کشتیرانی به بهانه گسترش گمرک و بندر تخریب شده است و آن‌هایی که سال‌های سال می‌توانستند دریا را از پنجره خانه‌هایشان ببینند اینک جز جرثقیل و ساختمان‌های بدمنظره و خاکی که بر دریا پاشیده شد نمی‌بینند.
سدها
یکی از خطرناک‌ترین پروژه‌های بزرگ توسعه‌ای استان برای محیط‌زیست سد شفارود است. سدی که با مقاومت سازمان محیط‌زیست مواجه شده است اما حامیان زیادی در گیلان دارد. از استاندار گرفته تا نماینده مردم فومن و شفت و وزارت نیرو و شرکت‌های چوب‌سازی که با قطع درختان این منطقه منتفع میشوند. این سد که در دولت گذشته بودجه گرفته بود و جدیدا هم بودجه‌ای میلیاردی از فاینانس یک شرکت چینی نصیبش شده قرار است آب کشاورزی منطقه را تأمین کند و همچنین به تولید انرژی برق آبی به میزان 70 گیگاوات بپردازد، اما به گفته مسولان محیط‌زیست کشور و استان این سد فجایع زیست محیطی به بار خواهدآورد. یکی از اثرات تخریبی احداث سد شفارود نابودی بیش از صد هکتار از جنگلهای هیرکانی است. همچنین این سد در منطقه‌ای قرار است احداث شود که آن منطقه یعنی رضوانشهر به تالش یکی از پرباران‌ترین مناطق کشور هستند و جنگلهای آن به دلیل نقش ذاتی که در جذب آب و ذخیره آن دارند می‌تواند به‌عنوان جانشین خوبی برای این سد در نظر گرفته شود. به گفته کارشناسان محیط‌زیست اگر درختان این منطقه قطع شود علاوه بر این‌که به بروز سیلاب در منطقه کمک می‌شود، باعث افزایش فرسایش و لغزش‌های متعدد در منطقه می‌شود. اما موضوع به همین جا ختم نمی‌شود. در مسیر احداث این سد که بر مسیر رودخانه شفارود قرار گرفته است، روستاهای متعددی وجود دارد که در صورت آبگیری سد این روستاها به زیر آب می‌روند. بنابراین اهالی آن منطقه که به شدت به زادگاه خود از لحاظ امرار معاش وابسته هستند، مجبور میشوند که به شهرهای نزدیک مهاجرت کنند که با وجود پایین بودن فرصت‌های شغلی نسبت به مهارتی که دارند یک فاجعه انسانی دیگر بروز خواهد کرد.
در گیلان سدهای دیگری هم در انتظار ساخت هستند یا ساخته شده‌اند و منتظر آغاز به کار هستند اما هیچکدامشان به اندازه سد شفارود محل بحث و اختلاف نبوده‌اند. سد شهر بیجار و پلرود و خالصان و عزیزکیان و خرمنگاه از دیگر سدهایی هستند که ساختشان انتقاد فعالان محیط‌زیست را دربرداشته است.
زباله‌ها
گیلان با آن‌که اسماً 31 مرکز دفن زباله دارد اما هیچکدامشان به‌طور صحیح زباله‌ها را دفن نمی‌کنند و روزانه یک کیلوگرم زباله به ازای هر گیلانی در استان تولید می‌شود که با وجود جمعیت 2میلیون و 400هزار نفری گیلان، همین مقدار هم زباله تولید می‌شود که دفعشان غیراصولی و غیربهداشتی است. همین دفع غیراصولی موجب تولید روزانه 700 تن شیرابه در طبیعت گیلان شده است که خود بنابه اظهارات معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان موجب افزایش آمار سرطان در گیلان شده است. وجود شهرک‌های صنعتی متعدد و کارخانه‌های مختلف در جای جای استان گیلان که زباله‌هایشان در مکان‌های مختلف تلنبار می‌شود صدمات جبران ناپذیری به محیط‌زیست استان وارد کرده است. اما بزرگترین نمونه غم‌انگیز تلنبار شدن زباله‌ها در جنگل سراوان در 16 کیلومتری رشت است که شرایط سختی را برای زندگی اهالی روستاهای اطراف به ارمغان آورده است. اما هنوز مسئولان استان نتوانسته‌اند فکری به حال معضل بزرگی کنند که گریبان محیط‌زیست استان را در جای جای خاک سرسبزش گرفته است.
تالاب‌ها
تالاب انزلی گل سرسبد گیلان است. برای نشان دادن نتیجه سال‌ها تخریب. از جاده‌سازی در کنار تالاب گرفته تا هجوم گیاه آزولا و پروژه‌های عمرانی و زمین خواری‌های کنار تالاب و جنگل‌تراشی‌ها در بالادست و رسوب‌های ایجاد شده و سرریز شدن فاضلاب بندرانزلی به تالاب همه و همه موجب کم عمق شدن و نابودی بخش وسیعی از تالاب بین‌المللی انزلی شده است. این خطر اکنون تالاب بوجاق را هم نشانه گرفته است. منطقه‌ای حفاظت شده که بیل‌های مکانیکی به جان جنگل توسکای ساحلی و تالاب پارک ملی شده است و مسببش هم اداره کل امور اقتصاد و دارایی استان بوده است که می‌خواست در دل این پارک حفاظت شده مجتمع فرهنگی، آموزشی و تفریحی برای دانشکده امور اقتصادی احداث کند. چند صباحی هم هست که صحبت از احداث یک بندر تجاری در اطراف این تالاب می‌شود که فعالان محیط‌زیست را مجبور کرده نسبت به نابودی قریب‌الوقوع این تالاب هشدار دهند و حتی در آستانه سفر رئیس‌جمهوری به گیلان به وی نامه بنویسند و خواستار توقف این طرح‌ها در تالاب بوجاق شوند. تالاب بعدی تالاب لاگون در بندرکیاشهر است که تغییر کاربری گسترده در بندرکیاشهر خطرات فراوانی را برای این تالاب به ارمغان آورده است.
رودخانه‌ها
دو رودخانه آلوده
و طرح شکست‌خورده جهانی
گفتن ندارد که آلوده‌ترین رودخانه‌های دنیا از دل یکی از سرسبزترین شهرهای ایران می‌گذرند. گوهررود و زرجوب سال‌های نه‌چندان دور مکانی مناسب برای ماهیگیری و حتی به قایق انداختن جهت مسافرت مردم رشت به شهرهای دیگر بود اما اکنون بعد از سال‌ها پذیرا شدن فاضلاب‌های خانگی و صنعتی و بیمارستانی تبدیل به مردابی گندیده و بدبو و کریه شده است که به جای ماهی در خود ده‌ها نوع باکتری و میکروب حمل می‌کند و همه را به دل دریای خزر می‌ریزد تا غذای ماهیان این دریا شود و حتی شنا را نیز در این دریا ممنوع کند. حتی پروژه فاضلاب بهداشتی رشت که زیر نظر بانک جهانی می‌بایست اجرا می‌شد هم به سرانجام نرسید و مقامات بانک جهانی آن‌قدر تعلل در کار ایرانی‌ها دیدند که وام‌های مرحله‌ای خود را قطع کردند و پروژه‌ای که می‌توانست در عرض چند سال مشکل فاضلاب رشت را حل کند، به فراموشی سپرده شد و تنها قرضی بزرگ ماند بر دوش رشتی‌ها. هنوز هم این طرح با هزینه میلیون‌ها دلار در هزارتوی پرپیچ و خم اختلاف مسئولان شهری گرفتار مانده است.
برداشت‌کنندگان شن و ماسه،
قاتل رودخانه‌ها
برداشت غیرقانونی شن و ماسه از بستر رودخانه‌های گیلان دیگر تبدیل به یک امر عادی شده است و حتی اعتراض ائمه جمعه و مقامات ارشد گیلان هم نتوانسته مانع این برداشت گسترده شود. از جنوب گیلان که رودخانه سفیدرود از کوه‌های گیلان مسیرش را به سمت دریای خزر سر می‌گیرد تا وجب به وجب این مسیر در شمال گیلان هر ساعت‌روز که سری به سواحل رودخانه‌ها بزنیم ماشین‌آلات سنگین را می‌بینیم که بی‌رویه مشغول برداشت شن و ماسه هستند و بعضی‌ها هم که کمی ترس سرشان می‌شود، شب‌ها به کار مشغول میشوند. حتی تهدیدات دادستان انزلی و امام جمعه کوچصفهان نیز نتوانسته جلوی این برداشت‌ها را بگیرد. برداشت‌هایی که ارزشش به 200میلیارد تومان در سال هم می‌رسد.