محمدرضا جوادی یگانه جامعه‌شناس

 آرزوی من برای جامعه‌ام این است که «فرد» در آن شکل بگیرد. «امیل دورکیم»
(Émile Durkheim)، جامعه‌شناس فرانسوی معتقد است که جامعه بر فرد مقدم است. به این معنا که «فرد» از درون «جامعه» زاده می‌شود. منظور من از فرد، فرد مستقل است؛ یعنی فردی که بتواند به تنهایی حق خود را بدون لکنت‌زبان، از جامعه بگیرد. تأکید من روی واژه «به تنهایی»، به این معناست که این فرد بتواند بدون نیاز به رسانه یا حامی یا پارتی یا لابی حق خود را استیفا کند. به این معنا، فرد مستقل برای احقاق حق، به منابع قدرت مستقل نیست.
متاسفانه، ما در جامعه ایران، چیزی به نام «فرد» نداریم. یعنی فردی که جامعه به‌خاطر حقی که از او سلب شده است، از آن فرد عذرخواهی کند. باید چنین فردی در جامعه وجود داشته باشد و جامعه باید فردیت هر فرد را به رسمیت بشناسد. ممکن است فردی متفاوت با همه اعضای جامعه باشد. ممکن است او بخواهد با پای برهنه در خیابان راه برود؛ این فرد باید بتواند آزادانه و به دور از فشارهای اجتماعی، نگاه‌های سنگین و بدون هیچ محدودیتی زندگی کند. ناگفته پیداست که این محدودیت، شامل قوانین نمی‌شود و همه موظف‌اند قوانین را رعایت کنند. اما مسأله من این است که ما در جامعه ایران، حتی در حدود قواعد هم، «فرد» نداریم.
ما اساسا قایل به این نیستیم که فردی متمایز از ما وجود دارد و حتی «حقی» دارد. به بیان ساده‌تر، آن زمانی که یک فرد، متفاوت از ما، توانست در خیابان، پابرهنه قدم بزند، موهایش را بلند کند، ژولیده باشد، یا هر طور دیگر و کسی به کارش کاری نداشته باشد- حتی با نگاه‌های سنگین، او را تحت فشار قرار ندهند- و آن زمان که یک قانون، در برابر یک نفر تعظیم کند، ما می‌توانیم بگوییم در جامعه ما، فرد مستقل شکل گرفته است. این آرمانی که می‌گویند اگر ساخت بزرگراهی از خانه یک نفر بگذرد، باید آن بزرگراه را کج کنید، بحث من نیست. من نمی‌خواهم مصالح حکومت را کنار بگذارم؛ بحث من این است که یک فرد باید، «حق» متفاوت بودن را داشته باشد. این‌که جمع نخواهد یک نفر را تحمل کند، طبیعتا به این‌جا منتهی خواهد شد که هیچ‌کس را تحمل نخواهد کرد.
بنابراین، شکل‌گیری فرد، محصول شکل‌گیری نهاد‌های متعددی است اما این فردیت و به رسمیت شناختن فرد، اهم است و آرزو دارم که روزی در جامعه ما شکل بگیرد.