احمدرضا دالوند
به‌نظر برخی از پژوهشگران، ازجمله «روت ترنر- ویل کاکس»، خاستگاه اوليه كت‌وشلوار، یعنی همین نوع که به پوشاک جهانی مردان تبدیل شده، کشور ايران بوده و اولین کت‌وشلوار نیز در ایران دوخته شده است. در يكي از كتاب‌هاي، روت ترنر- ويل كاكس، با عنوان «تاریخ لباس»* که به فارسی هم ترجمه شده، می‌خوانیم: «کت‌وشلوار از ابداعات ایرانیان باستان بوده است.»
شواهد تاریخی جالبی نیز در نزديكي بهشهر در غار«كمربند» * پيدا شده است. بنابراین شواهد، نخستين ابزار ريسندگي كه به 7هزار سال قبل از ميلاد مسيح مربوط می‌شود، در این غار کشف شده است. از سوي ديگر در كهن‌ترين بخش شوش، سوزني سوراخ‌دار يافت شده که نشانگر اين موضوع است كه اساسا بافندگي و ريسندگي براي نخستین‌بار در ايران، انجام شده و به‌تدریج به دست مردمان سایر نقاط جهان رسيده است.
شواهد متعددی در دست است که براي نخستین‌بار ايرانيان از شلوار و بالاپوش‌هايي بهره‌می‌گرفتند. بالاپوش‌هايي كه به مرور زمان به كت‌هاي امروز تبدیل شده است. اما اگر بخواهيم درمورد استفاده از كت‌وشلوار در اروپا آن هم نزديك به شكل امروزي آن صحبت كنيم، بايد گفت كه كت‌وشلوار از قرن نوزدهم ميلادي در اروپا رواج پیدا کرد و مورد توجه همه اقشار واقع شد. در اروپا اولين كت‌وشلوار را مربوط به كشور آلمان مي‌دانند و طبق اطلاعات به‌دست آمده از ظاهر آن، كت چهارخانه و شلوار كوتاه تا بالاي قوزك پا بوده و نوع كت و شلوار به‌نام «زيزو» مشهور بوده است. در نقوش طاق‌بستان و بشقاب‌های نقره‌ای باقی‌مانده از دوره ساسانی، کتی کوتاه دیده می‌شود که نشان می‌دهد پادشاهان، گاهی از یک کت کوتاه با آستین بلند استفاده می‌کرده‌اند. این کت جلوباز بوده و بلندی آن تا زیر سینه می‌رسید و با دکمه‌ای دایره‌ای‌شکل در جلوی سینه بسته می‌شده است، دور سینه و یقه آن نیز مزین به نوارهای زیبا بوده است. برخی از طراحان لباس و پوشاک، معتقد هستند که شواهد بسياري از تاثیرپذيری مردمان فرهنگ‌ها و ملل ديگر از پوشاك ايراني در دست است. به‌عنوان مثال، چيني‌ها در دوره «تانگ» پوشاك ايراني را پسنديدند و عرب‌ها نيز پس از ورود به ايران به پوشيدن شلوار روي آوردند و آن را «سروال» ناميدند. يوناني‌ها خیلی دیر به پوشیدن شلوار عادت کردند و حتي هنگامي‌كه اسكندر شيفته پوشاك ايراني شد، پوشيدن شلوار در ابتدا برایش راحت نبود. در زمان اشكانيان، شلوار و بالاپوش‌هاي آستين‌دار تن‌پوش مرسوم در سراسر خاور نزديك شد. نمونه‌اي از شلوار و پيراهن اين دوره را در پيكره فلزي يك سردار اشكاني مي‌توان ديد كه در موزه ايران‌باستان نگهداري مي‌شود. بنا بر برخی نظریات، كت‌وشلوار به شيوه امروزي از دوره صفوي در ایران رواج يافته است. درست است که پوشاک کت‌وشلوار در گذشته‌های دور در ایران متولد شده اما پس از تغییراتی در اروپا دوباره کم‌کم در ایران به شکل امروزی آن مورد توجه قرار گرفت. بنابراین، ما مي‌توانيم با بازگشت به ريشه‌هاي فرهنگي و تمدن ايراني، روح جهاني را در لباس مردانه زنده كنيم و به‌جای آن‌كه پذيراي طرح‌هاي كشورهاي ديگر باشيم، تبديل به توليدكننده طرح‌هاي اصيل و متفاوت و متناسب با زمان شویم.
«کتاب» تاریخ لباس، نوشته: روت ترنر- ویل کاکس/ انتشارات توس / سال 1391مترجم: شیرین بزرگمهر.
*غار کمربند / kamarband cave: در روستای تروجن (شهیدآباد) شهرستان بهشهر در استان مازندران ایران واقع است. پروفسور «کارلتون استیونز» که برای اداره کل باستان‌شناسی کار می‌کرد، ضمن کاوش‌هایی در سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۲۹ در غار کمربند، پارچه‌هایی به دست آورد که ثابت می‌کند اقوام ایرانی از همان آغاز غارنشینی، پشم گوسفند و بز را به‌صورت پارچه می‌بافتند. آزمایش‌هایی که روی پارچه‌ها انجام گرفت، نشان داد که قدمت‌شان به ۶۵۰۰سال قبل از میلاد می‌رسد.