شهروند| ردپای نظرات مردمی را خیلی جاها می‌بینیم، فضای مجازی این روزها محلی برای اظهارنظرهای مردمی درباره تمام موضوعات شده. مخاطبان این سایت‌ها هر جا محلی برای نظردهی ببینند، بلافاصله اظهارنظر می‌کنند، پیشنهاد می‌دهند و انتقادات‌شان را مطرح می‌کنند، این واکنش‌ها برای مسائل روز سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با شدت بیشتری رخ می‌دهد. چراکه اظهارات مردم در فضای مجازی نقش رسانه غیررسمی را به خود گرفته و ابزار انتقال پیام به مسئولان شده است. شاید به همین دلیل است که کارشناسان تحلیل می‌کنند مردم به تجربه دریافته‌اند که می‌توانند حرف دل خودشان را در فضای مجازی بزنند و آرامش و تخلیه روانی پیدا کنند، به همین علت فضای مجازی هر روز گسترش بیشتری پیدا می‌کند.
همین واکنش‌ها این روزها درباره حادثه تعرض ماموران سعودی در فرودگاه جده به دو نوجوان ایرانی صورت گرفته است و علاوه بر این‌که رنگ و بوی سیاسی به این حادثه داده آن را به یک واقعه اجتماعی نیز مبدل کرده است.
سایت‌های خبری - تحلیلی، در روزهای اخیر با انتشار خبرهای مربوط به ماجرای عربستان، میزبان این نظردهی‌ها هستند. آن‌جا که معاون ظریف، وزیر امور خارجه اعلام می‌کند که «بي‌صبرانه منتظر مجازات دو مأمور خاطي عربستاني هستيم» مردم نظر زیاد داده‌اند. بیشتر آنها خواستار توقف اعزام به حج عمره شده‌اند. یکی از آنها ایمان است، او نوشته: «این اتفاق خطا نبوده و از روی شهوت هم نیست این جریان به منظور کج دهنی به ایران و ایرانیه.» شخص دیگری با نام «ناشناس»، رفتن به حج را ریختن پول در شکم عرب‌ها تعبیر کرده. عباس هم نوشته: «والله قسم تحریم حج عمره کوچکترین اعتراض هست و اجر آن به نظر من به مراتب بیشتر از رفتنشه.» بعضی هم خواستند تا حج واجب به صورت موقت لغو شود. برخی هم تحریم حج را بی‌فایده می‌دانند. «اگر تحریم حج به ضرر عربستان بود حتما ایران حج را تحریم می‌کرد. عربستان در صورت تحریم حج از سوی ایران، بلافاصله سهمیه ایران را به سایر کشورهای اسلامی واگذار می‌کند و تبلیغات ضد شیعی خود را گسترش می‌دهد.» دیگری نوشته: «باید حج را تحریم کنیم تا مشت محکمی باشد به دهان آل‌سعود که دیگر چنین غلط‌هایی نکنند.» در زیر خبر دیگری هم، شخصی با عنوان « یک ایرانی» نوشته: «حج را محدود یا تحریم کنیم، تا کی می‌خواهیم در برابر عربستان کوتاه بیاییم.» ناشناسی هم نظر داده: «70‌میلیون ایرانی منتظر مجازات این دو نفر هستند.»
توقف اعزام به حج عمره و واجب، مجازات دو مامور عربستانی و اعلام نوع مجازات و ... محور این نظرهای مردمی است. این بار اول نیست که مردم به مسائل روز واکنش نشان می‌دهند، هر جا موضوع جدل برانگیزی بوده، مردم با نظرهایشان وارد میدان شده، خط و نشان کشیده، تهدید کرده و خواسته‌هایشان را اعلام کرده‌اند. بازتاب اقدام و واکنش‌های هیجانی مردم هم در این فضاها به خوبی دیده می‌شود. مرد 50ساله یاسوجی که در اعتراض به اتفاق اخیر در فرودگاه جده، فیش حج خود را پاره کرد، یکی از آنهاست. نکته اما بازتاب این واکنش‌ها در سیاست‌گذاری دولتمردان است، کسانی که باید تصمیم بگیرند.
داود زارعیان، استاد ارتباطات به قدرت این واکنش‌های مردمی در فضاهای مجازی اشاره می‌کند. او معتقد است که خیلی از این واکنش‌ها احساسی است. زمانی که واکنش‌های مردمی شکل عقلایی به خود گرفت، تصمیم‌گیرندگان هم توجه بیشتری به آن می‌کنند. او در توضیح بیشتر به «شهروند» می‌گوید: «در کشورهای غربی، قبلا که اینترنت به این میزان گسترده نشده بود، نظرات مردم در ارتباط با موضوع‌های مختلف از طریق نظرسنجی‌های مختلف
گرفته می‌شد، نتیجه آن هم به روش‌های پیمایشی و تحلیل محتوا مورد بررسی قرار می‌گرفت، حالا با گسترش فضای مجازی، کامنت‌ها یا نظرات مردم در تالارهای گفت‌وگو یا سایت‌های اجتماعی،
به وفور دیده می‌شود، اینها اغلب دیدگاه افکار عمومی در ارتباط با موضوع‌های روز است.» به گفته این استاد دانشگاه، نظرات مردم در فضای مجازی، در بسیاری از کشورها، مورد بررسی قرار می‌گیرد، تحلیل شده و دردست مسئولان کشوری قرار می‌گیرد، در ایران هم باید به همین سمت رفت.
زارعیان بر این نظر است که در ایران، در تصمیم‌های کلان، بازخوردهای مردمی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در ارتباط با مسائل خرد، ممکن است بازتاب این واکنش‌ها در تصمیم مدیران و مسئولان تغییر ایجاد کند. او علت را هم بیشتر واکنش‌های احساسی مردم جامعه می‌داند. «گاهی اوقات می‌بینیم که واکنش‌ها احساسی است و دیگر جایی برای تصمیم‌گیری نمی‌گذارد، اما اگر واکنش‌ها عقلایی باشد، می‌تواند محور تصمیم‌گیری‌ها باشد.» اما حضور فعال مردم در فضاهای مجازی و واکنش آنها در ارتباط با مسائل روز می‌تواند، به تدریج منجر به کاهش حضور فیزیکی مردم در جامعه و بیان اعتراض‌هایشان باشد. این را زارعیان می‌گوید و تأکید می‌کند که: «هنوز در جامعه ما فناوری ‌آی‌تی، به این مرحله نرسیده اما می‌تواند به تدریج با واکنش‌های عقلایی، جایگزین حضور فیزیکی اعتراض‌ها شود.»
مردم تنها به نظردهی بسنده نکردند، در نرم‌افزارهای تلفن‌همراه هم ردپای اعتراض‌ها، این‌بار به شکل دیگری و در قالب طنز و جوک هم دیده می‌شود. آنها مانند خیلی از موارد مشابه دیگر، به زبان جوک متوسل شدند. اقدامی که به گفته امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس، شیوه دیگری از اعتراض است. او می‌گوید: «در گذشته این نوع اعتراض‌ها در قالب شعرهای طنز نشان داده می‌شد، حالا به شکل جوک که بیشتر فعالیتش هم در نرم‌افزارهای تلفن‌همراه است.» او معتقد است: «زمانی برای موضوعی جوک ساخته می‌شود که مردم نتوانند مکنونات قلبی‌شان را بیان کنند.» به گفته او، روی آوردن به جوک، نشان از اعتراض مردم نسبت به موضوعی است، فرقی هم نمی‌کند که آن مسأله چقدر جدی است. مردم با این روش تخلیه می‌شوند، این اتفاق کمتر در کشورهای آمریکایی و اروپایی می‌افتد چرا که آن‌جا مردم آزادی‌بیان بیشتری دارند.
این جامعه‌شناس به قدرت وسایل ارتباط جمعی اشاره می‌کند و بر این نظر است که این موضوع تنها به سال‌های اخیر محدود نمی‌شود و ریشه تاریخی دارد. در گذشته هم اعتراض‌های مردمی با حداقل برخورداری از وسایل ارتباط جمعی منجر به تحول‌های زیادی شده. او به «شهروند» می‌گوید: «سیاست‌مداران باید به نظرات مردم در فضای مجازی توجه کنند، چرا که اینها از دل جامعه بیرون آمده، باید مردم به‌عنوان نیروی موج سوم، با پیام و نظرهایی که در فضای مجازی اعلام می‌کنند، بر تصمیم دولت تأثیر بگذارند.» به اعتقاد این جامعه‌شناس، مسائل ناموسی بیشتر از سایر مسائل مورد توجه مردم
 قرار‌می‌گیرد، در اتفاقی هم که در عربستان برای دو زائر رخ داد، همین موضوع برجسته بود، به همین خاطر با واکنش شدید مردم مواجه شد.