طرح‌نو - لیلا مهداد| زمین از جنگ، خسته‌تر از آدم‌هاست! این را «مین»ها می‌گویند، 90میلیون مین خنثی نشده در سراسر جهان، مین‌هایی که روزگاری سربازانی به گاه پیشروی یا عقب‌نشینی در خاک سرزمینی دیگر، کاشتند و بر نداشتند. مین، تنها کِشته‌ای است که درو نمی‌شود مگر به قیمت جان یا بخشی از جان یک انسان! با این حساب آیا می‌توان گفت 90میلیون مین خنثی‌نشده روی زمین، ستاندن جان 90میلیون انسان را به انتظار نشسته‌اند؟! نیز آیا می‌توان گفت تا وقتی حتی یک مین خنثی نشده روی زمین باقی مانده، جنگ در سراسر گیتی پایان نیافته است؟!
حالا سال‌های طولانی است سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی که دارند در محدوده مسائل مربوط به انسان کار می‌کنند، روزهایی را برای یادآوری بشر از آلام پرشمارش نامگذاری می‌کنند؛ روز جهانی این، روز جهانی آن! انسان امروز در میانه روزهای جهانی، روزهای تنهایی و فردی‌اش را می‌گذراند. روز جهانی «آگاهی از خطرات و مبارزه با مین» یکی از همین روزهاست. سازمان ملل متحد، یکی از روزهای ماه آوریل را برای این نامگذاری انتخاب کرده است؛ چهارم آوریل را! و اتفاقا مردم ایران، در زمره آن دسته از مردمانی هستند که باید چنین روزی را گرامی بدارند چراکه ایران یکی از سرزمین‌های زخمی روی زمین است. ایران و همین بیخ گوش ما، افغانستان. این هر دو سرزمین، زخم‌های پرشماری از مین بر تن خویش دارند. این، همان حقیقت تلخی است که جامعه بشری با آن دست به گریبان بوده و هست. زخم‌های جنگ بعضی‌وقت‌ها آن‌قدر عمیق می‌شوند که تمام مصیبت‌های جنگ را زنده می‌کنند و مین یکی از این زخم‌های عمیق است.
ایران در زمره کشورهای دارای بیشترین اراضی آلوده به‌مین
مين یا «ماین»، مقداری ماده منفجره یا ماده دیگری است که در محفظه‌ای فلزی، چوبی یا پلاستيکی در اندازه‌های گوناگون قرار دارد و برای نابودی خودروها، کشتی‌ها، قایق‌ها و هواپيماها یا آسيب‌زدن به آنها و زخمی‌کردن یا کشتن افراد به‌کار می‌رود. درحال‌حاضر ایران جزو 3 کشور دارای بيشترین اراضی آلوده به‌مين در سراسر جهان است که بالغ بر 42هزار کيلومترمربع از اراضی آن آلوده به مين‌های به‌جامانده و عمل‌نکرده جنگ‌تحميلی عراق عليه ایران است.
استان‌هاى ایلام با مساحت یک‌میلیون و 700هزار هکتار، خوزستان با مساحت یک‌میلیون و 380هزار هکتار، کرمانشاه با مساحت 691هزار هکتار، آذربایجان‌غربى با مساحت 59هزار هکتار و کردستان با مساحتى به‌وسعت یکهزار و 480 هکتار، بنا به تحقیق انجمن حمایت از مصدومین مین ایران، به ترتیب آلوده‌ترین نقاط ایران از این منظر به‌حساب مى‌آیند.
زمانى که قطعنامه شماره 598 در‌سال 1368 بین دو کشور ایران و عراق به امضا رسید، تمام مردم مرزنشین نواحى غرب و جنوب‌غربى کشور که 8 سال تمام زیر آتش بودند و عزیزان و کاشانه و مال خود را از دست داده بودند، جشن گرفتند. همگان گمان مى‌کردند که تاریخ آلام و دردهایشان به پایان رسیده اما متاسفانه متوجه نبودند که جنگ هنوز در این مناطق وجود دارد. گستردگى و استفاده و کاربرد وسیع از سلاحى آرام اما مخرب و مرگبار به‌نام «مین‌هاى زمینى» موجب شد که فاجعه‌انگیزترین تراژدى در کشتار و نقص‌عضو انسان‌هاى بى‌گناه در این مناطق ایجاد شود. مین‌هاى زمینى سال‌ها و اغلب دهه‌ها پس از پایان جنگ‌ها در زمین باقى مى‌مانند به‌طورى‌که درحال‌حاضر 90میلیون مین خنثى‌نشده در سراسر جهان وجود دارد و بیش از 84 کشور جهان با این مسأله مواجه هستند.
مرگ سالانه 15تا 20هزار انسان بر اثر مین
طبق اعلام مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد در ایران این سلاح مرگبار سالانه بیش از 15 تا 20هزار نفر را کشته و مجروح می‌کند که بیش از 80درصد آنها را غیرنظامیان تشکیل مى‌دهند. مین‌های ضدنفر به‌علت وزن سبک و کمى که دارند، روان و گردان هستند و بر اثر باران و نزولات جوى از جایى به جاى دیگر حرکت کرده و اثرات مخرب خود را همیشه حفظ مى‌کنند، مین‌هاى زمینى به نحوى ساخته مى‌شوند که قربانى خود را از پاى درآورند یا دست‌کم او را ناکارآمد کنند. براساس آمارهای ارایه شده، 100سال زمان لازم است تا جهانی عاری از مین داشته باشیم!
در ایران، وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح در راستاي اين مأموريت خطير و در ادامه فعاليت‌هاي ارتش جمهوري اسلامي ايران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و وزارت كشور از سال 1382 با تشكيل «مركز مين‌زدايي كشور» و تعیین چارچوب يك برنامه زمانبندي شده با همكاري مراكز ياد شده و بخش خصوصي، اجراي طرح پاكسازي ميادين مين و گلوله‌هاي عمل‌نكرده را در 5استان جنگ‌زده آذربايجان‌غربي، كردستان، ايلام، كرمانشاه و خوزستان تداوم بخشيده است. درحقیقت این مرکز هنوز درحال التیام‌بخشیدن به زخمی است که جنگ تحمیلی عراق عليه ایران بر پیکره سرزمین ما وارد کرد. نیروهای این مرکز با حضور روزانه چندین ساعته در میادین مین، به دو شیوه دستی و مکانیزه در تلاش برای کشف و خنثی‌سازی مین‌ها و حفظ امنیت مردم ایران هستند؛ میادینی که هر ثانیه حضور در آن به‌اندازه یک عمر طول می‌کشد و نمی‌دانی گام بعدی را در کدام دنیا برمی‌داری؟!
چهار هزار منطقه آلوده به مین و تهدید جان چهار میلیون‌نفر در افغانستان
همین چند روز پیش بود که شماری از قربانیان مین در افغانستان به‌مناسبت روز جهانی آگاهی از خطرات و مبارزه با مین راهپیمایی کردند. براساس آمار ارایه شده از سوی سازمان ملل به‌مناسبت چهارم آوریل 80 درصد از اراضی افغانستان در مأموریت 26 ساله موسسات پاکسازی مین از مین‌ها و مهمات منفجر نشده پاکسازی شده‌اند؛ اما هنوز 4 هزار منطقه آلوده به مین و مهمات منفجر نشده در این کشور وجود دارد. رئیس مبارزه با مین در افغانستان اعلام کرده است، وجود هزاران مین کارگذاشته در افغانستان، جان بیش از ۴میلیون نفر را تهدید می‌کند.
بنا بر گزارش «آرمان ملی» چاپ کابل به نقل از «حبیب خان زازی» رئیس مبارزه با مین در افغانستان، از ۱۸سال قبل تاکنون بیش از ۱۳۶۰ کیلومترمربع خاک افغانستان از وجود مین پاکسازی شده است. به گفته رئیس مبارزه با مین در افغانستان طی این مدت ۳۵۰هزار مین ضدنفر، ۱۹هزار مین ضدتانک و بیش از ۸میلیون سرگلوله منفجر نشده، خنثی‌شده اما هنوز هم ۶۷۸هزار کیلومترمربع زمین از وجود مین پاکسازی نشده است. آ‌قای «زازی» شمار معلولان در افغانستان بر اثر انفجار مین را 7/2درصد از جمعیت مردم کشور دانسته است.
به گفته این مقام دولتی افغان، از سال ۱۹۸۹، در حدود ۶۵۰هزار حلقه مین ضدنفر، ۲۷هزار مین ضدتانک و بیش از ۱۵میلیون قطعه مهمات منفجر نشده در افغانستان باقی مانده است. سالانه حدود ۸۱۲ تن در افغانستان بر اثر انفجار مین کشته یا زخمی می‌شوند که بیش از نیمی از این قربانیان را کودکان بی‌گناه تشکیل می‌دهند. یکی از مشکلات افغان‌ها در پاکسازی، نبود منابع برای تأمین هزینه‌های مربوط به مین‌روبی‌هاست. مشکلی که خوشبختانه در کشور ما، مدت‌هاست برطرف شده و کشف و خنثی‌سازی میادین مین سال‌هاست در دستورکار نیروهای نظامی ایران است که می‌کوشند از صلح محافظت کنند.
امسال روز جهانی آگاهی از خطرات و مبارزه با مین درحالی گذشت که به‌نظر می‌رسد شمار زیادی از شهروندان ایرانی که در شهرهای غیرمرزی ایران زندگی می‌کنند، به‌راستی چیز زیادی از زمین‌های زخمی ایران و بحران اراضی آلوده به مین نمی‌دانند. درحالی‌که اراضی آلوده به مین در ایران بسیار بیشتر از افغانستان است اما در ایران هرگز راهپیمایی‌ای به‌مناسبت چهارم آوریل برگزار نشده است، چندان که به‌مناسبت شمار دیگری از همین روزهای جهانی!