سحرقاسم‌نژاد- شهروند| در اقتصاد ایران؛ نقدینگی سرگردان به دنبال سود بادآورده، مدام درحال کوچ از یک بازار به بازاری دیگر است به عبارت دیگر هر از چند گاهی، موجی از نقدینگی وارد یکی از بازارهای اقتصادی می‌شود، کفه عرضه را نسبت به تقاضا سنگین می‌کند، قیمت‌ها را بالا می‌برد و درنهایت آن که، بعد از به هم ریختن آرامش و ثبات بازار راه خود را می‌گیرد و به بازاری دیگر می‌رود.
نمونه‌های این مهاجرت هم کم نیستند. زمانی مردم حواله خودرو پیش ثبت‌نام شده خرید و فروش می‌کردند؛ چند سالی حواله‌های پیش‌فروش موبایل دست به دست می‌شد، بعد نوبت به بازار مسکن رسید که خواب آرامش با هجوم سرمایه مردم آشفته شود. مدتی که گذشت ناگهان همه سهامدار شدند و به بورس تهران آمدند.یکی از بدترین نمونه‌های این اتفاق هم هجوم دسته‌جمعی به بازار سکه و ارز بود که ناگهان نظم همه بازارهای اقتصادی را به هم زد.
اما با گذشت موج نوسان از سر همه این بازارها؛ رکودی از راه رسید که عملا سودهای بزرگ را به خاطره تبدیل کرد. در چنین شرایطی این بانک‌ها بودند که توانستند موقعیت از دست رفته خود را احیا کنند. به عبارت دیگر در شرایطی که بازار مسکن به کما رفته، بورس سهامدارانش را متضرر می‌کند و قیمت در بازار ارز و طلا به ثبات رسیده، بهترین و امن‌ترین راه برای کسب سود مطمئن، سپرده‌گذاری در بانک‌هاست که سودشان کم‌کم در مقابل نرخ تورم رو به نزول، به چشم می‌آید.
با این همه در سوی دیگر، تولیدکنندگان دل خوشی از این حال و روز ندارند و منتظرند که دولت به وعده‌هایش عمل کند و نرخ سود را کاهش دهد تا شاید دست آنها هم به تسهیلات بانکی برسد.البته این امیدواری فقط مختص تولیدکنندگان نیست. اهالی بورس اوراق بهادار هم مدت‌هاست در انتظارند که با کاهش نرخ سود؛ سهمشان در جذب سرمایه و نقدینگی را احیا کنند. در این میان واکنش دولت پافشاری بر وعده‌های جدید به شرط تحقق در‌سال آینده است آن هم در شرایطی که بانک‌ها کوچکترین میلی به این کاهش ندارند.
نگرانی از کوچ سرمایه‌ها
بیم همگانی هم از آن است که با کاهش نرخ سود بانکی، مردم بخش قابل توجهی از نقدینگی خود را از بازار پول خارج کنند و با ورود به دیگر بازارها، ثبات اقتصادی نسبی فعلی را از بین ببرند. با این اوصاف معلوم نیست اگر دولت بالاخره دل به دریا بزند و نرخ سود بانکی را کاهش دهد، چه اتفاقاتی منتظر اقتصاد گرفتار رکود ایران خواهد بود.
«آلبرت بغزیان» اقتصاددان و کارشناس اقتصادی، این ترس و واهمه را ناشی از اقتصاد ناسالم ایران می‌داند و معتقد است در هیچ کجای دنیا نگرانی از کاهش نرخ سود بانکی و خروج سپرده‌های مردم از بانک‌ها وجود ندارد چون در یک اقتصاد سالم، در دیگر بازارها نوسان و جذابیتی وجود ندارد که موجب کوچ نقدینگی شود.
او به «شهروند» گفت: در تمام این سال‌ها همیشه گروهی بوده‌اند که از سپرده‌های مردم نزد بانک‌ها استفاده کرده‌اند هر چند که در سنوات گذشته خود بانک‌ها رو به بنگاه‌داری آوردند و از سرمایه مردم برای سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های وابسته به خود استفاده کردند. به جز این، شرکت‌ها و بنگاه‌هایی هم تسهیلات بانکی با نرخ سود تا 30درصد را دریافت کردند قطعا تولیدکننده نبودند چون قادر به بازپرداخت اقساط نمی‌شدند.
نباید باج داد
بغزیان، عدم کاهش نرخ سود بانکی را در شرایط فعلی، باج دادن به اقتصاد ناسالم توصیف کرد و افزود: اگر دولت بتواند نوسان قیمت و جذابیت‌های بازارهای رقیب ازجمله مسکن، ارز و سکه را کاهش دهد لازم نیست بیمی از کوچ نقدینگی هم داشته باشیم چون در صورت کاهش نرخ سود بانکی مردم بازهم حاضر به پس‌گرفتن سپرده‌هایشان نخواهند بود.
او ادامه داد: اگر خبری از سودهای کلان در بازارهای موازی نباشد خطری سپرده‌های بانکی را تهدید نخواهد کرد چون اساسا گروه بزرگی از مردم حاضر به پذیرش ریسک برای سرمایه‌گذاری نیستند و ترجیح می‌دهند که سود کمتر را داشته باشند اما کمترین ریسک را هم بپذیرند. این کارشناس اقتصادی ادامه داد: به‌عنوان مثال اگر چه تزریق ارز به اقتصاد کشور کاهش یافته اما واقعیت این است که بخش بزرگی از دارایی ارزی در اختیار دولت قرار دارد و دولت می‌تواند به سادگی مانع از نوسان در بازار ارز شود.
نرخ سود بالا یعنی افزایش هزینه تولید
بغزیان با اشاره به این‌که در همه دنیا، نرخ سود براساس نیاز سرمایه‌گذار تعیین می‌شود، افزود: افزایش نرخ سود به معنای افزایش هزینه‌های تولید است. به عبارت دیگر، وقتی بانک 22درصد سود به سپرده‌گذار پرداخت می‌کند، سود تسهیلات خود را هم تا 30درصد افزایش می‌دهد یعنی تولیدکننده‌ای که تسهیلات دریافت کرده باید 30درصد سود به بانک بپردازد درنهایت هم این هزینه تولید است که افزایش می‌یابد و دود این گرانی به چشم مصرف‌کننده می‌رود.
او با انتقاد از افزایش و کاهش مداوم نرخ سود بانکی براساس تورم گفت: در اقتصادی که نرخ تورم در حاشیه‌ای از ثبات قرار ندارد یک روز با افزایش تورم، نرخ سود بانکی را افزایش می‌دهند که البته با اقبال بانکداران و سپرده‌گذاران مواجه می‌شود بعد با افت نرخ تورم، دولت مصمم به کاهش سود تسهیلات می‌گیرد اما این بار بانک‌ها از خود مقاومت نشان می‌دهند و تهدید می‌کنند که سپرده‌گذارانشان را از دست خواهند داد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: تعدیل نرخ سود براساس نرخ تورم درهیچ کجای دنیا به نتیجه نرسیده و سیاستی مخرب و بی‌اثر توصیف می‌شود. این بدان معناست که دولت باید نرخ تورم را کاهش دهد و به ثبات برساند و از سوی دیگر، جذابیت دیگر بازارها را مهار کند در این صورت نرخ سود بانکی به تدریج به نقطه تعادل می‌رسد و کاهش می‌یابد و مردم هم تمایلی به خروج سرمایه‌هایشان نشان نخواهند داد.
انتظار غیرواقعی به وجود آوردند
او با اشاره به ایجاد انتظار غیرواقعی برای سپرده‌گذاران بانکی تصریح کرد: همیشه با افزایش نرخ سود سپرده‌گذاران خوشحال می‌شوند و با کاهش آن تولیدکنندگان.
بنابراین دولت باید روش بینابینی را در پیش بگیرد درغیر این صورت اگر بخواهیم نرخ سود بانکی را با نرخ تورم گره بزنیم و گرانی هم هر‌سال تداوم داشته باشد عاقبتی جز نوسان عاید اقتصاد کشور نخواهد شد. بغزیان با اشاره به انتقاد تولیدکنندگان از نرخ فعلی سود و پیش بودن آن از نرخ تورم گفت: تولیدکنندگان همیشه معترض هستند جالب این‌که وقتی قیمت ارز افزایش یافته بود آنها به سرعت قیمت نهایی محصولاتشان را افزایش دادند اما امروز که قیمت دلار کاهش یافته حاضر به عقب‌نشینی قیمت‌ها نیستند.
در مورد نرخ سود بانکی هم وضع بر همین منوال است یعنی وقتی نرخ سود افزایش یافت تولیدکنندگان افزایش هزینه‌ها را با افزایش قیمت محصول جبران کردند درحالی‌که قطعا در صورت کاهش نرخ سود حاضر به کم کردن قیمت‌ها نخواهند بود. این بدان معناست که همیشه جور بی‌لیاقتی تولید را در ایران مصرف‌کننده به دوش می‌کشد.