سعید اصغرزاد‌‌ه
لابد در لابه‌لاي اخبار نوروزي، آن خبر تاسفبار را شنيدید كه انفجار مین، جان ۵ مرزبان و یک دختر چوپان را گرفت. اگر نشنيديد برايتان بگويم كه انفجار مین در یکی از محورهای حوزه استحفاظی منطقه مرزی سومار منجر به جان‌باختن 5 تن از کارکنان این هنگ مرزی شده بود. جلال ستاره، معاونت عملیات مرزبانی ناجا درباره این خبر گفته بود: صبح روز دوشنبه (۱۰فروردین)، هنگامی‌که ۵ نفر از مرزبانان درحال عبور از این جاده بودند، متاسفانه مین‌ها منفجر شده و ۵ نفر از مرزبانان ناجا به درجه رفیع شهادت نائل شدند. به‌گفته معاونت عملیات مرزبانی ناجا، به واسطه بارندگی‌های نوروزي در مناطق مرزی ایران و عراق، تعدادی مین‌های باقی‌مانده از جنگ تحمیلی وارد جاده شدند.
لابد مي‌پرسيد پس آن دختر چوپان كو؟ بله همان روز، معاون سیاسی و اجتماعی فرماندار قصرشیرین از مرگ دختر ۱۷ ساله (آرزو طهمورثی‌منش) در کمربندی شهر قصرشیرین خبر داد و گفت: فرد کشته شده از عشایر منطقه بوده که هنگام بردن گله به چرا، طی برخورد با مین جان خود را از دست داده است.
پاکسازی عمومی تا عمق ۳۰ سانتی‌متری اراضی آلوده به مین شهرستان قصرشیرین در بهمن سال ۹۱ به اتمام رسید و اینک اکیپ‌های پاکسازی مرکز مین‌زدایی ماموریت خود را برای پاکسازی عمقی و بازنگری تا عمق ۸۰ سانتی‌متری و به بیانی دیگر پاکسازی مکانیزه و عملیات کوبش در دستورکار دارند. ایران دومین کشور آلوده به مین در دنیاست و براساس آمار مربوط به‌سال ۱۳۹۰، ۱۶میلیون مین خنثی‌نشده در ایران وجود داشته است. کل مناطق آلوده مرزی کشور حدود 4میلیون و ۲۰۰هزار هکتار بوده است که به ترتیب وسعت استان‌های مرزی، استان خوزستان با یک‌میلیون و ۵۰۰هزار هکتار در رتبه نخست، استان ایلام با یک‌میلیون و ۷۰۰هزار هکتار در رتبه دوم، استان کرمانشاه با ۷۰۰هزار هکتار در رتبه سوم، استان کردستان با ۱۵۰هزار هکتار در رتبه چهارم و استان آذربایجان‌غربی با ۱۵۰هزار هکتار در رتبه پنجم قرار دارند؛ همچنین استان ایلام از نظر وسعت و استان خوزستان از لحاظ تراکم، آلوده‌ترین استان‌های کشور معرفی شده‌اند. فعاليت‌هاي خوبي براي پاكسازي ميادين مين در ايران توسط نهادهاي مربوطه صورت گرفته اما ما نيازمند حركت‌هاي داوطلبانه به‌ويژه در حوزه آموزشي هستيم. جا دارد كه نهادهاي مردمي نيز در اين مهم دخيل شوند. اما چرا نمي‌شوند؟ خوانده بودم يك وكيل دادگستري كه طي سال‌هاي گذشته وكالت و پيگيري حقوق تعداد قابل‌توجهي از قربانيان مين را برعهده گرفته، گفته بود كه هيچ آمار دقيقي از قربانيان مين وجود ندارد. در حالي كه به‌نظر مي‌رسد نهادهاي رسمي هم از آمار قربانيان مين، غير از مجروحان و شهداي پاكسازي بي‌اطلاع هستند، نبود آمار دقيق علاوه بر آن‌كه پيگيري درمان و مداواي قربانيان را دشوار مي‌كند بلكه دستيابي آنها به حقوق قانوني خود را هم دشوارتر مي‌سازد. علت اصلي نبود آمار دقيق از قربانيان مين، نگاه امنيتي به مقوله مين است و از آن‌جا كه متولي مشخصي هم در اين زمينه وجود ندارد، آمار واقعي از قربانيان مين نداريم. حتي از تعداد قربانيان برخوردار از حمايت‌هاي قانوني و كساني كه كميسيون ماده دو برايشان تشكيل شده هم آمار نداريم.
گفته مي‌شود در ايران از تعداد 1000 مصدوم مين، حدود 80نفرشان از حمايت‌هاي قانوني برخوردار مي‌شوند. در حالي كه بنا بر اصلاحيه سال 1389، كميسيون ماده‌دو مكلف شده، براي هر قرباني مين تشكيل پرونده داده و براي تصويب درصد جانبازي او اقدام كند، تشكيل ديرهنگام كميسيون ماده‌دو در فرمانداري‌ها و بررسي ديرهنگام پرونده قربانيان در كميسيون ماده‌دو از مهم‌ترين مشكلات قربانيان مين است. روال بر اين است كه پاسگاه براي فرد قرباني صورت سانحه تشكيل دهد اما اگر در منطقه مربوط، پاسگاه نباشد، امكان تهيه صورت سانحه هم وجود ندارد و كميسيون ماده‌دو مستقر در فرمانداري‌ها هم بدون وجود صورت سانحه، جانبازبودن قربانيان را تاييد نمي‌كند. نكته مهم اين است كه غير از مين‌هاي كاشته شده در دوران هشت‌ساله جنگ تحميلي عراق عليه ايران، در دهه 60 هم مين‌هايي در اطراف پايگاه‌هاي روستاهاي مناطق كردنشين با انگيزه حفظ امنيت آن مناطق كاشته شده كه در دهه 70 اين پايگاه‌ها جمع و تخليه شد و مين‌هاي كاشته شده هم به امان خدا رها شدند. امروز 75 روستاي آلوده به همين مين‌ها در استان كردستان وجود دارد، در حالي‌كه پاكسازي منطقه به علت جابه‌جايي مين‌ها بر اثر بارش و جابه‌جايي خاك بسيار دشوار شده است.
ضعف آگاهي حقوقي قربانيان مين باعث شده كه آنان هيچ‌گاه براي دريافت ديه و طرح دعوي عليه نهاد متولي يا مسئول اقدام نكنند و فعاليت كمرنگ نهادهاي مدني در زمينه آموزش مرزنشينان يكي از دلايل تداوم داستان تلخ قرباني‌شدن شهروندان ايراني بر اثر انفجار مين و مهماتي است كه سال‌ها پس از پايان جنگ تحميل شده به ايران، همچنان قرباني مي‌گيرد.
بياييد داوطلب شويم و در اين راه جدا از اقدامات قابل‌تقدير نهادهاي نظامي در پاكسازي ميادين مين، به آموزش مرزنشينان همت گماريم تا بار ديگر دختري 17 ساله را به كام مرگ نفرستيم!