مهدی غنی پژوهشگر

مفهوم گفت‌وگو در فرهنگ ما با مسأله فقدان آداب گفت‌وگو مواجه است. خیلی وقت‌ها ما در ظاهر گفت‌وگو می‌کنیم، اما واقعیت این است که ما صرفا سخنرانی می‌کنیم نه گفت‌وگو؛ اصل گفت‌وگو و مذاکره این است که گفت و شنودی صورت گیرد، یک طرف بگوید و طرف دیگر بشنود و پاسخ دهد.
در فرهنگ ما اکثر اوقات این اتفاق نمی‌افتد و هر دو طرف گفت‌وگو فقط می‌خواهند حرف خودشان را بزنند و همین می‌شود که گفت‌وگوها بی‌حاصل می‌شود و در بعضی از مواقع باعث کدورت، عصبانیت و مشاجره و حتی پیچیده‌تر شدن وضع نیز می‌شود. مشکل در روش و سبک و سیاق گفت‌وگو است که صرفا گفت است و شنود ندارد.
درواقع در فرهنگ ما اغلب اینطور است که وقتی می‌خواهیم گفت‌وگو کنیم به حرف‌هایی که طرف مقابل می‌گوید اصلا گوش نمی‌دهیم و فکر نمی‌کنیم؛ فقط به فکر این هستیم که پاسخ بدهیم بدون این‌که لحظه‌ای بیندیشیم چیزهایی که او می‌گوید درست است یا غلط؛ حتی شاید به طرف مقابل گفت‌وگو مهلت ندهیم حرفش را تمام کند و وسط حرفش بپریم و حرف خودمان را بزنیم.
ما در شنیدن ضعف داریم بیشتر می‌خواهیم بگوییم تا این‌که شنونده باشیم و اساسا دلیل این‌که وارد گفت‌وگویی می‌شویم این است که حرف‌هایمان را بزنیم.
در این زمینه چیزی که می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین نکته در فرهنگ گفت‌وگو عنوان کرد، شناختن و رعایت آداب آن است. اگر آداب گفت‌وگو رعایت شود و هدف از بحث و مذاکره، مفاهمه باشد خواه ناخواه باید برای طرف مقابل هم احترام قایل باشیم و فرصت بدهیم تا حرف طرف مقابل هم گفته شود چه موافق باشد و چه مخالف. درواقع بنیان گفت و شنود زمانی شکل می‌گیرد که حرف مخالف گفته و شنیده شده و به رسمیت شناخته شود و این زمانی حاصل می‌شود که برای طرف مقابل حق گفتن و ارایه کردن نظرات را قایل باشیم.
در این حالت حاضر می‌شویم بشنویم، فکر کنیم، سبک و سنگین کنیم و الزاما هم نباید بپذیریم. مهم این است که حق گفتن را برای طرف مقابل به رسمیت بشناسیم؛ این پله اول است.
اگر گفت‌وگو با آدابش و احترام متقابل انجام شود، در حوزه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی و در قالب‌های متفاوت مانند خانواده و گروه‌های بزرگتر، در سطح ملی و حتی دولت و ملت هم می‌تواند بسیار راهگشا باشد و می‌توان گفت بخشی از مسائل با هزینه بسیار کمتر حل خواهد شد البته به شرطی که آداب مذاکره و گفت‌وگو رعایت شود.
با این حال چیزی که امروز در فرهنگ ما در گفت‌وگوها در حوزه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی پررنگتر دیده می‌شود بیشتر اعلام موضع است تا گفت‌وگو. یعنی افراد بدون این‌که به عقیده و حرف طرف مقابل توجه کنند صرفا حرف خودشان را می‌زنند و سر حرف خود پافشاری می‌کنند.
 در این صورت تعامل و مفاهمه در گفت‌وگو شکل نمی‌گیرد. در یک جمله می‌توان گفت باید یاد بگیریم که حرف طرف مقابل را بشنویم و در گفت‌وگو بیشتر از این‌که بگوییم، شنونده باشیم.