سعید معیدفر جامعه‌شناس

صحبت درباره فعالیت‌های داوطلبانه و خیرخواهانه را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد. بخش اول جایگاه و گستره آن در کشورمان است؛ بخش دوم مقایسه میان چنین فعالیت‌هایی در کشور ما با کشورهای توسعه‌یافته و در نهایت، بخش سوم، رویکرد و روش‌های موثر برای پیشبرد چنین فعالیت‌هایی در کشور است.
درباره جایگاه فعالیت‌های داوطلبانه در کشور ما، تعداد بنگاه‌ها، مراکز خیریه و« ان جی او»‌های زیادی برای کمک به همنوعان و افراد نیازمند، کم نیست. از ان جی او‌های بیماران سرطانی و کلیوی گرفته تا انجمن‌های خیریه جانبازان و معلولان ضایعه نخاعی و حتی ان جی او‌هایی که کمک‌هزینه زندگی و ازدواج را برای خانواده‌های نیازمند، فراهم می‌کنند اما متاسفانه تعداد افرادی که با این مراکز در تعامل هستند و به‌طور داوطلبانه به فعالیت مشغولند، در کشور ما بسیار اندک هستند و تعداد کثیری از مردم نیز به هیچ وجه هیچ نوع کمک و فعالیتی در این زمینه ندارند.
درباره این موضوع، کشور ما در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، به هیچ وجه دارای جایگاه و وضع مطلوبی نیست. شاید در بعضی از روزهای خاص مثل اعیاد و عزاداری‌ها، گستره چنین فعالیت‌هایی به صورت عمومی توسعه پیدا کند اما به‌طور کلی و در حالت عادی وضع مطلوبی نداریم. از طرف دیگر، یکی از شاخصه‌هایی که می‌توان به کمک آن، میزان و سطح چنین فعالیت‌های داوطلبانه‌ای را ارزیابی کرد، حوزه عمومی است. از نظر اجتماعی، جوامعی که فعالیت‌های مدنی و ان جی اویی وسیع و پردامنه است، سالم‌تر هستند؛ به این معنی که تعامل و احترام متقابل میان افراد در این جوامع بیشتر است و نگاه‌داشتن حرمت در میان افراد این جوامع، بیشتر به چشم می‌خورد. چراکه وقتی انسان‌ها درگیر این فعالیت‌ها می‌شوند، احترام و تعامل مشترکی میان‌شان شکل می‌گیرد. در غیر این صورت فردگرایی بسیار فراگیر و کشنده، دامنگیر آن جامعه خواهد شد. متاسفانه جامعه ما چنین شکلی به خودش گرفته و عرصه عمومی آن، عرصه بیگانگی است. در صورتی که فعالیت‌های داوطلبانه با چنین رویکرد فردگرایانه‌ای در تضاد است. در جامعه ما، از آنجایی که دولت‌ها در همه موارد دخالت می‌کنند و علاقه‌ای به شکل‌گیری فعالیت‌های داوطلبانه و صنفی ندارند و حتی آنها را تهدیدی برای خود می‌دانند، نمی‌توان به رویکرد جمعی که مقتضی چنین فعالیت‌هایی است، رسید. لازمه افزایش چنین فعالیت‌های داوطلبانه و خیرخواهانه در جامعه این است که نهادهای فرهنگی قدرتمندی به‌وجود بیایند و زمینه‌های پیدایش آنها شکل بگیرد. لزومی ندارد که بخواهیم با توسل به زور یا اجبار یا با تبلیغات تلویزیونی و رسانه‌ای مردم را به چنین مسیرهایی بکشانیم. لذا تنها راه نایل شدن به چنین جایگاهی که سازمان‌های مردم‌نهاد و رفتارها و فعالیت‌های خیرخواهانه در جامعه گسترش پیدا کند، شکل‌گیری فرآیندهای اجتماعی و ایجاد و تقویت نهادهای مدنی است.