در سکوت دشت و کوه، همیشه خطری پنهان در کمین است، مارگزیدگی. با گرم شدن هوا و آغاز فصل سفرهای طبیعت‌گردی، آمار این حادثه ناگوار نیز رو به افزایش می‌گذارد. اما مارگزیدگی چیست؟ چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟ و در صورت وقوع، چه اقداماتی باید انجام داد؟
خطر در کمین: نگاهی نزدیک به مارگزیدگی
مارگزیدگی، که در اصطلاح پزشکی به آن انوماسیون گفته می‌شود، به وضعیتی اطلاق می‌شود که سم مار از طریق دندان‌های نیش وارد بدن انسان یا حیوان شود. این سم، ترکیبی پیچیده از پروتئین‌ها و آنزیم‌ها است که می‌تواند اثرات مخربی بر سیستم عصبی، قلبی عروقی، خون و بافت‌های بدن داشته باشد.
به گفته کارشناسان مارگزیدگی یک اورژانس پزشکی است و نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد. تأخیر در درمان می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ شود.
ایران، زیستگاه مارهای سمی: کدام مناطق در خطرند؟
ایران، به دلیل تنوع اقلیمی و زیست‌محیطی، زیستگاه گونه‌های مختلفی از مارها، از جمله مارهای سمی است. بیشتر مارهای سمی ایران از خانواده کفچه‌ماران و افعی‌ها هستند.
مناطقی مانند استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، فارس، خراسان و گلستان، به دلیل آب و هوای گرم و پوشش گیاهی مناسب، بیشترین آمار مارگزیدگی را به خود اختصاص می‌دهند.
از درد موضعی تا اختلالات تنفسی
علائم مارگزیدگی بسته به نوع مار، میزان سم وارد شده و شرایط جسمانی فرد گزیده شده، متفاوت است. با این حال، برخی از علائم شایع عبارتند از:
درد شدید و سوزش در محل گزش
تورم و قرمزی پوست اطراف محل گزش
خونریزی از محل گزش
تهوع و استفراغ
سرگیجه و ضعف
تاری دید
مشکلات تنفسی
افت فشار خون
بی‌حسی و گزگز در اندام‌ها
فلج عضلات
در صورت مشاهده هر یک از این علائم پس از گزیده شدن توسط مار، باید فوراً به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کرد.
پیشگیری بهتر از درمان:
راهکارهایی برای کاهش خطر مارگزیدگی
پیشگیری از مارگزیدگی، بهترین راه برای در امان ماندن از عوارض ناشی از آن است. با رعایت نکات زیر می‌توان خطر مارگزیدگی را به طور چشمگیری کاهش داد:
پوشیدن لباس مناسب: هنگام حضور در طبیعت، به ویژه در مناطق کوهستانی و جنگلی، از لباس‌های آستین بلند و شلوار بلند استفاده کنید. پوشیدن چکمه‌های ساق بلند و دستکش نیز می‌تواند از گزیده شدن توسط مار جلوگیری کند.
احتیاط در هنگام عبور از مناطق پرخطر: هنگام عبور از علفزارهای بلند، بوته‌ها و صخره‌ها، با احتیاط قدم بردارید و از یک عصا یا چوب برای بررسی مسیر استفاده کنید.
اجتناب از دست زدن به مار: هرگز سعی نکنید به مارها نزدیک شوید یا آن‌ها را لمس کنید. بیشتر مارگزیدگی‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که افراد سعی می‌کنند مارها را بگیرند یا به آن‌ها آسیب برسانند.
استفاده از وسایل ایمنی: هنگام خوابیدن در طبیعت، از چادر یا پشه‌بند استفاده کنید و قبل از ورود به چادر، داخل آن را به دقت بررسی کنید.
آموزش و آگاهی: با شرکت در دوره‌های آموزشی کمک‌های اولیه و آشنایی با مارهای سمی منطقه خود، می‌توانید آمادگی خود را برای مقابله با مارگزیدگی افزایش دهید.
درمان مارگزیدگی: سرعت عمل، کلید نجات
در صورت وقوع مارگزیدگی، سرعت عمل و انجام اقدامات صحیح می‌تواند نقش حیاتی در نجات جان فرد داشته باشد. مهم‌ترین اقدامات اولیه پس از مارگزیدگی عبارتند از:
حفظ آرامش: حفظ آرامش فرد گزیده شده و جلوگیری از وحشت‌زدگی او، می‌تواند به کاهش سرعت انتشار سم در بدن کمک کند.
بی‌حرکت کردن عضو گزیده شده: عضو گزیده شده را بی‌حرکت کنید و از حرکت دادن آن خودداری کنید. حرکت دادن عضو، باعث افزایش گردش خون و سرعت انتشار سم می‌شود.
تمیز کردن محل گزش: محل گزش را با آب و صابون به آرامی بشویید.
انتقال سریع به مرکز درمانی: در اسرع وقت، فرد گزیده شده را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مجهز به پادزهر منتقل کنید.
اقدامات اشتباه در مارگزیدگی: باورهای غلط را کنار بگذارید
متاسفانه، باورهای غلط و اقدامات نادرستی در مورد درمان مارگزیدگی وجود دارد که می‌تواند وضعیت فرد گزیده شده را بدتر کند. از انجام اقدامات زیر خودداری کنید:
مکیدن سم: مکیدن سم از محل گزش، هیچ تاثیری در کاهش میزان سم وارد شده به بدن ندارد و می‌تواند باعث ورود سم به دهان فرد کمک‌کننده شود.
بستن بالای محل گزش: بستن بالای محل گزش، می‌تواند باعث قطع جریان خون و آسیب به بافت‌های عضو شود.
استفاده از یخ: استفاده از یخ، هیچ تاثیری در کاهش سرعت انتشار سم ندارد و می‌تواند باعث آسیب به بافت‌های اطراف محل گزش شود.
ایجاد برش در محل گزش: ایجاد برش در محل گزش، هیچ تاثیری در خروج سم ندارد و می‌تواند باعث عفونت و خونریزی شود.
پادزهر، سلاح نهایی: نجات‌بخش در لحظات بحرانی
پادزهر، تنها درمان قطعی مارگزیدگی است. پادزهر، حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که سم مار را خنثی می‌کنند.هر چه پادزهر زودتر تزریق شود، احتمال بروز عوارض جدی کاهش می‌یابد. در برخی موارد، ممکن است نیاز به تزریق چندین دوز پادزهر باشد.
آگاهی، کلید ایمنی
مارگزیدگی، حادثه‌ای ناگوار است که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. با افزایش آگاهی عمومی، رعایت نکات ایمنی و انجام اقدامات صحیح در صورت وقوع مارگزیدگی، می‌توان از بروز این حادثه پیشگیری کرد و جان افراد را نجات داد. طبیعت زیبا و فریبنده است، اما همواره باید به خطرات پنهان آن نیز توجه داشته باشیم.