[ شهروند ]   «هوش مصنوعی تا ۲۰۲۵، بیت‌کوین را در رقابت انرژی شکست می‌دهد»! این در حالی است که پژوهش تکان‌دهنده دانشگاه آمستردام نشان می‌دهد؛ مصرف انرژی هوش مصنوعی تا پایان سال آینده با رشد انفجاری از بیت‌کوین پیشی گرفته و ۴۰ تا ۵۰٪ از برق مراکز داده جهان را بلعیده است! این در حالی است که افزایش ۲۰۰٪ اندازه مدل‌ها (مانند GPT-5 و Gemini Ultra) علیرغم پیشرفت‌های ۸۰٪ در کارایی تراشه‌هاست. پنهان‌کاری سیستماتیک شرکت‌های فناوری در افشای داده‌های مصرف انرژی و کربن، رشد قارچ‌گونه دیتاسنترهای اختصاصی در مناطق کم‌درآمد (مانند آفریقای جنوبی و اندونزی) را هم نباید نادیده گرفت. پیامد هشداردهنده اینکه این مسیر، معادل افزودن 100 میلیون تن CO به جو زمین تا 2026 خواهد بود؛  رقمی که کل انتشار کربن هلند را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد! سوالی محوری اما این است که آیا صنعت هوش مصنوعی با تکرار اشتباهات بیت‌کوین، جهان را به سمت بحران انرژی جدیدی سوق می‌دهد؟ هرچند نکته ترسناک اینکه این رشد سرسام‌آور، علیرغم پیشرفت‌های کارایی، نتیجه مستقیم توسعه مدل‌های غول‌پیکر و پرده آهنین شفافیت شرکت‌های فناوری است.

هوش مصنوعی تا پایان سال 2025 از بیت‌کوین در مصرف انرژی پیشی خواهد گرفت 
بر اساس تحلیل جدید الکس دو وریس-گائو، دانشجوی دکترای مؤسسه مطالعات زیست‌محیطی دانشگاه آمستردام، هوش مصنوعی تا پایان سال ۲۰۲۵ به‌طور چشمگیری از بیت‌کوین در مصرف انرژی پیشی خواهد گرفت. به عبارت ساده‌تر تا پایان ۲۰۲۵، هوش مصنوعی با مصرف ۴۵۰-۵۵۰ تراوات‌ساعت برق سالانه، از مصرف انرژی استخراج بیت‌کوین (۱۰۰ تراوات‌ساعت) پیشی خواهد گرفت.  این پژوهش نشان می‌دهد هوش مصنوعی قادر خواهد بود نزدیک به نیمی از کل برق مصرفی مراکز داده جهانی را به خود اختصاص دهد. این در حالی است که سهم هوش مصنوعی از برق مراکز داده جهانی از ۲۰٪ فعلی به ۴۰-۵۰٪ افزایش خواهد یافت. عامل محرک این مساله البته رشد ۳۰۰٪ استفاده از تراشه‌های تخصصی (مثل NVIDIA H100) تا ۲۰۲۶ خواهد بود. اگرچه  یکی از محرک اصلی این رشد عدم‌تمایل شرکت‌ها به کوچک‌سازی مدل‌های هوش مصنوعی است.  اگرچه دو‌وریس-گائو در مصاحبه خود تأکید می‌کند: «تعیین رقم دقیق مصرف انرژی هوش مصنوعی دشوار است، زیرا شرکت‌های بزرگ فناوری داده‌های دقیق مصرف انرژی مدل‌های خود را منتشر نمی‌کنند.» این عدم‌شفافیت، پژوهشگران را مجبور به استفاده از روش‌های غیرمستقیم مانند ردیابی زنجیره تأمین تراشه‌های تخصصی مورد استفاده در سیستم‌های هوش مصنوعی کرده است.

افزایش تولید تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی، فشار بر شبکه‌های برق را افزایش خواهد داد 
پژوهشگران با وجود بهبود مستمر در کارایی سیستم‌های هوش مصنوعی، شاهد افزایش سریع مصرف برق هستند. دو وریس-گائو این پدیده را چنین توصیف می‌کند: «با حرکت ارزهای دیجیتال جایگزین به سمت فناوری‌های کم‌مصرف‌تر، فکر می‌کردم کارم تمام شده است. اما با ظهور چت‌جی‌پی‌تی گفتم: ای وای! این هم یک فناوری پرمصرف دیگر در بازاری فوق‌العاده رقابتی.» این در حالی است که این رشد سریع مصرف انرژی، نیاز به بررسی دقیق‌تر پیامدهای زیست‌محیطی هوش مصنوعی را برجسته می‌کند. با افزایش تولید و استفاده از تراشه‌های پیشرفته مخصوص هوش مصنوعی، فشار بر شبکه‌های برق و منابع انرژی جهانی به‌طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت. البته پژوهشگران هشدار می‌دهند بدون تدوین سیاست‌های کارآمد برای مدیریت مصرف انرژی و شفاف‌سازی شرکت‌های فناوری، هوش مصنوعی می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در بخش فناوری اطلاعات تبدیل شود. این چالش، نیازمند همکاری بین‌المللی و نوآوری در طراحی سیستم‌های کارآمدتر است.

رشد انفجاری هوش مصنوعی بدون ملاحظات 
الکس دو وریس-گائو در جمع‌بندی هشدار می‌دهد؛ «هوش مصنوعی در مسیر تبدیل شدن به غول پنهان مصرف انرژی است. بدون همکاری جهانی، پیشرفت‌های این فناوری با هزینه‌های زیست‌محیطی غیرقابل جبرانی همراه خواهد بود.» دو وریس-گائو تأکید می‌کند:«رشد انفجاری هوش مصنوعی بدون ملاحظات انرژی‌ای، بمب ساعتی زیست‌محیطی ایجاد خواهد کرد. ما در آستانه انتخاب تاریخی بین پیشرفت فناوری و پایداری سیاره‌ای هستیم.» این پژوهش زنگ خطری برای صنعت فناوری و سیاست‌گذاران جهانی است تا با همکاری فوری، چارچوب‌های نظارتی کارآمدی برای توازن بین نوآوری و پایداری زیست‌محیطی ایجاد کنند.

مراکز داده جهانی به‌طور فزاینده‌ای به کانون‌های انتشار CO₂ تبدیل می‌شوند
مراکز داده به عنوان ستون فقرات دنیای دیجیتال، با رشد انفجاری هوش مصنوعی و خدمات ابری، به مصرف کنندگان عظیم انرژی تبدیل شده‌اند. مراکز داده جهانی با رشد انفجاری تقاضای محاسباتی هوش مصنوعی، به‌طور فزاینده‌ای به کانون‌های انتشار CO₂ تبدیل می‌شوند. پیش‌بینی می‌شود انتشار سالانه دی‌اکسید کربن این بخش تا ۲۰۲۶ به ۷۰-۸۰ میلیون تن رسیده و رشدی ۷۵-۱۰۰٪ نسبت به سطح فعلی (۴۰ میلیون تن در ۲۰۲۵) تجربه کند. این میزان معادل افزودن ۲۰میلیون خودروی بنزینی جدید به جاده‌های جهان است.

یکی از پیامدهای زیست‌محیطی؛ تشدید گرمایش جهانی
یکی از پیامدهای زیست‌محیطی آن تغییرات آب‌وهوایی است که منجر به تشدید گرمایش جهانی می‌شود؛ معادل افزایش ۰.۰۲۳℃ دمای زمین. البته اسیدی شدن اقیانوس‌ها هم هست؛ جذب ۳۰٪ CO₂ اضافی توسط دریاها. یکی دیگر از پیامدها  فشار بر منابع است که مصرف آب یکی از آنهاست؛ هر مرکز داده بزرگ روزانه ۲۵ میلیون لیتر آب مصرف می‌کند. تخلیه آب‌های زیرزمینی را هم شاهد خواهیم بود؛ ۴۰٪ مراکز داده در مناطق خشک مستقرند. اگرچه می‌توان از نوآوری‌های فناورانه در کاهش این پیامدها کاست به عنوان مثال می‌توان از خنک‌کنندگی مایع بهره برد؛ کاهش ۵۰٪ مصرف انرژی در پروژه‌های آزمایشی. تراشه‌های فوتونیک هم یکی دیگر از فناوری‌هاست؛ کاهش ۹۰٪ مصرف برق (پیش‌نمونه‌های IBM). 

مراکز داده تا 2027؛ سومین منبع انتشار CO₂
رشد نجومی مراکز داده بدون مداخله فوری تا ۲۰۲۶ به بحران زیست‌محیطی بی‌سابقه منجر خواهد شد. اگرچه می‌توان از راهکارهایی همچون  سرمایه‌گذاری ۱۲۰میلیارد دلاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، تصویب قوانین سختگیرانه گزارش‌دهی کربن و  توسعه فناوری‌های خنک‌کنندگی پایدار بهره برد. این راهکارها می‌توانند رشد انتشار CO₂ را تا ۴۰٪ کاهش دهند. هشدار اینکه مراکز داده تا ۲۰۲۷ می‌توانند سومین منبع انتشار CO₂ در بخش فناوری پس از حمل‌ونقل هوایی و تولید سیمان شوند. 

افزایش ۲۵٪ قیمت تراشه‌های AI به دلیل هزینه‌های تولید مبتنی بر انرژی پاک
پیامدهای اقتصادی افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای در مراکز داده یکی دیگر از پیامدهای این مساله جهانی است. در این میان بی‌شک جهان شاهد افزایش هزینه‌های عملیاتی شرکت‌ها و رشد ۳۰-۵۰٪هزینه‌های انرژی خواهد بود به‌طوری که پیش‌بینی می‌شود شاهد افزایش قیمت برق مراکز داده تا ۲۰۲۶ به دلیل مالیات‌های کربن جدید (۴۰ دلار به ازای هر تن CO₂) و نیاز به خرید گواهی‌های انرژی تجدیدپذیر باشیم. در این میان بی‌تردید فناوری‌ها هم با تورم روبه‌رو خواهند بود؛ افزایش ۲۵٪ قیمت تراشه‌های AI (مثل H100 انویدیا) به دلیل هزینه‌های تولید مبتنی بر انرژی پاک. 

باتری‌های پیشرفته و سیستم‌های مدیریت انرژی؛ گزینه‌های جذاب سرمایه‌گذاران
تغییر الگوهای سرمایه‌گذاری هم یکی دیگر از پیامدهاست که تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد جهانی دارد. واقعیت امر این است که سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر افزایش می‌یابد. به عنوان نمونه شرکت‌های فناوری مانند گوگل و مایکروسافت، برای جبران مصرف بالای انرژی مراکز داده هوش مصنوعی، به‌طور فزاینده‌ای در پروژه‌های خورشیدی و بادی سرمایه‌گذاری می‌کنند. آمازون تا سال ۲۰۲۵ هدف استفاده از ۱۰۰٪ انرژی تجدیدپذیر را دنبال می‌کند. البته در این میان باتری‌های پیشرفته و سیستم‌های مدیریت انرژی، به‌عنوان گزینه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران ظاهر شده‌اند. 

هوش مصنوعی سبز یک ضرورت اقتصادی است
این در حالی است که کشورها به سیاست‌های تشویقی رو آورده‌اند به عنوان نمونه کشورهایی مانند آلمان و چین، یارانه‌هایی برای پروژه‌های هوش مصنوعی «کم‌مصرف» ارائه می‌دهند تا جذب سرمایه را به سمت مدل‌های پایدار سوق دهند. هرچند شرکت‌‌ها از معیارهای جدیدی برای ارزیابی بهره می‌برند. در حقیقت سرمایه‌گذاران نهادی (مانند صندوق‌های بازنشستگی) اکنون «کارایی انرژی» را به‌عنوان شاخص کلیدی در ارزیابی استارتاپ‌های هوش مصنوعی لحاظ می‌کنند. اگرچه این مساله پیامدهای بلندمدتی بر بازارهای مالی دارد. یکی از این پیامدها رشد صندوق‌های ETF سبز است؛ شاخص‌هایی مثل “S&P Green AI Index” ظهور کرده‌اند که شرکت‌های پیشرو در هوش مصنوعی پایدار را ردیابی می‌کنند. کاهش جذابیت مدل‌های پرمصرف هم هست؛ برآورد می‌شود تا ۲۰۳۰، پروژه‌های هوش مصنوعی با ردپای کربن بالا تا ۳۰٪ با محدودیت جذب سرمایه مواجه شوند. در مجموع مصرف انرژی هوش مصنوعی نه‌تنها زیرساخت‌های انرژی را دگرگون کرده، بلکه معادلات سرمایه‌گذاری جهانی را نیز بازتعریف می‌کند. این تحول، فرصت‌هایی برای نوآوری در فناوری‌های پایدار ایجاد کرده، اما همزمان ریسک‌های جدیدی برای سرمایه‌گذارانی که به مدل‌های سنتی وابسته‌اند به‌همراه دارد. درواقع تمرکز بر «هوش مصنوعی سبز» دیگر یک گزینه اخلاقی نیست، بلکه یک ضرورت اقتصادی است.