اسدالله علم، وزیر دربار و از نزدیکترین چهره‌ها به محمدرضا شاه، تنها رجل سیاسی دوران پهلوی دوم است که خاطرات خود از ١٠ سال همنشینی نزدیک با شخص شاه و خاندان پهلوی را مکتوب کرده است. این تقریرات در ٧ جلد تحت عنوان «یادداشت‌های علم» به چاپ رسیده‌اند و ما در این ستون به تناوب این یادداشت‌ها را مرور می‌کنیم.

خیانت بود یا خدمت!؟
سر شام راجع به قرارداد ۱۳۱۶ با عراق عرض کردم نسبت به اعلیحضرت فقید دارد بی‌انصافی می‌شود، که می‌گویند این قرارداد بر ایران تحمیل شده است. اعلیحضرت فقید از هیچ، چنین قراری بست. زیرا ما برحسب قرارداد ارض روم که با عثمانی بسته بودیم، اصلاً حقی به شط‌العرب نداشتیم. رضاشاه لایروبی را بر گردن آن‌ها گذاشت، منافع حاصله را نصف کرد، در حقیقت بندر بصره را متعلق به ایران ساخت و حق آمدن هر کشتی را به بنادر ایران به طور آزاد گرفت. فرمودند: «راست می‌گویی، بگو وزارت اطلاعات توضیحاتی به مردم بدهد.»48.2.6

تعریف از حسن نیت صدام!
صدام حسین از ۶ تا ۸ شرفیاب شد و بعد سر شام رفتم. صدام حسین که در عکس‌ها خیلی چاق و بدترکیب و بدخلق به نظر می‌رسد، درست برعکس عکس خودش است. مردی بلند قامت و نازک اندام و ورزیده و جوان و باهوش و خوش فیزیونومی است. با هیچ زبانی غیر از عربی تکلم نمی‌کند، ولی با شاهنشاه به هر صورت مذاکره خصوصی دو ساعته داشت، البته با مترجم ایرانی، نه عراقی. سر شام صحبت از امنیت خلیج فارس شد. مذاکرات مفصلی هم درباره همکاری طرفین شد، از زیارت گرفته تا تجارت و هواپیمایی و بحرپیمایی و زراعت و غیره و غیره. در تمام این مذاکرات من، صدام را مرد وارد و با حسن نیتی یافتم. در مورد اختلافات سوریه و عراق صحبت شد، می‌گفت به کلی آب فرات را گرفته‌اند، به طوری که در حوزه آبیاری فرات، مردم آب خوردن ندارند و ما با تانکر به مردم آب آشامیدنی می‌رسانیم. وقتی خودم به سوریه رفتم موافقت کردم که آب بین ما و آن‌ها ۷۵ و ۲۵ درصد تقسیم شود. با آن که این کار برخلاف نظر کارشناسان ما بود، سوری‌ها قبول نکردند و طرفین، روس‌ها را حکم قرار دادیم. آن‌ها حکم بر ۶۰ و ۴۰ کردند، آن را هم سوری‌ها قبول نکردند و به هر صورت حالا ما به کلی تشنه هستیم (اللهم اشغل الظالمين بالظالمین). با این وصف سوری‌ها با ما سر جنگ دارند و اخیراً هم که توافق ایران و عراق را تحریک امپریالیست‌ها می‌دانند. شاهنشاه فرمودند: «ترک‌ها هم که روی فرات سد می‌بندند.» عرض کرد همین طور است و بالاخره این یک کار دنیایی است که از طریق مراجع بین‌المللی (بیچاره!) باید بین ترک‌ها و ما و سوری‌ها حل شود. ولی راجع به ترک‌ها زیاد بدبینی نشان نمی‌داد.54.2.9