[ ملیحه محمودخواه] در روزگار بحران‌های جهانی، از گرمایش زمین تا پدیده مرگبار زباله‌های تکنولوژیک، آنچه جهان را به سمت بهبود و اصلاح سوق می‌دهد، نه سرمایه‌های عظیم و نه فناوری‌های خارق‌العاده، بلکه عزم و مسئولیت‌پذیری شهروندان همین کره خاکی است. در این میان، جوانان نقشی اساسی و محوری ایفا می‌کنند؛ جوانانی که با دیدی فراگیر، نه به مرزهای وطن که به جهان انسانی می‌نگرند و وظیفه خویش را همگانی می‌دانند.
یکی از این چهره‌های درخشان، ستایش حلیمی است، جوان ۲۵ ساله قزوینی، کارشناس ارشد روانشناسی و داوطلب پرتجربه جمعیت هلال احمر استان قزوین که به‌واسطه ایده‌ای خلاقانه و عملی، متعلق به بازیافت پسماندهای الکترونیکی، به یکی از چهره‌های منتخب آکادمی سولفورینو (زیرمجموعه فدراسیون صلیب سرخ و هلال احمر جهانی) بدل شد؛ جایگاهی که پس از غربالگری هزاران ایده از سراسر جهان، حلیمی را در کنار ۹ تیم دیگر به خط پایان یک رقابت جهانی رساند.
پرتره‌ای از ستایش حلیمی
طرح نوآورانه ستایش حلیمی، داوطلب جوان هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران، در میان ۱۰ طرح برتر جهان در رویداد بین‌المللی Limitless قرار گرفت.
رویداد Limitless توسط فدراسیون بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر و آکادمی سولفورینو با هدف حمایت از نوآوری جوانان برای مقابله با بحران‌هایی همچون تغییرات اقلیمی، نابرابری و توسعه پایدار برگزار شده است. طرح جوان ایرانی با هدف بازیافت هوشمند پسماندهای الکترونیکی و کاهش ردپای کربنی طراحی شده و از میان بیش از ۲۱ هزار ایده از سراسر جهان، توانست توجه داوران بین‌المللی را به خود جلب کند. ارزیابی این طرح‌ها بر اساس معیارهایی همچون نوآوری، تأثیر زیست‌محیطی، پایداری اقتصادی و انطباق با اصول بشردوستانه در چند مرحله انجام شد.
این دستاورد بزرگ، نمادی از توانمندی، اراده و خلاقیت نسل جوان داوطلبان هلال‌احمر است که با نگاه مسئولانه به آینده، برای ساختن جهانی بهتر پیش‌قدم شده‌اند.
فعالیت در هلال احمر و دغدغه محیط زیست
خودش را اینگونه معرفی می‌کند:ستایش حلیمی هستم، ۲۵ سال دارم، فوق لیسانس روانشناسی و بیش از ۷ سال است که عضو فعال جمعیت هلال احمر هستم؛ به عنوان نجاتگر و مربی کمک‌های اولیه. فعالیت اصلی من در حوزه آموزش و همچنین بخش روابط عمومی جمعیت هلال احمر است.
تجربه کاری در هلال احمر برای حلیمی بستر بزرگ و مدرسه‌ای بوده تا واقعیت بحران‌های انسانی و زیست‌محیطی را از نزدیک لمس کند.
یک ایده جهانی، یک دغدغه بومی
خبر موفقیت «ستایش حلیمی» در پروژه جهانی بازیافت پسماندهای الکترونیکی، موجی از تحسین و سوال را در میان اعضای هلال احمر ایران و رسانه‌های تخصصی به وجود آورد. اما خود او، مسیر این انتخاب و رقابت جهانی را این گونه تعریف می‌کند:سال گذشته، آکادمی سولفورینو بعنوان بازوی پژوهشی و نوآوری فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر، با هدف یافتن راهکارهای نوآورانه برای بحران‌های جهانی به ویژه تغییرات اقلیمی و آلودگی ناشی از پسماندها، فراخوانی بین‌المللی منتشر کرد. از میان کشورهای عضو جمعیت هلال احمر و صلیب سرخ، هریک فراخوان می شوند تا ایده‌ها و راهکارهای جوانان داوطلب خود را در قالب پروژه ارسال کنند. طبق گفته حلیمی بیش از 21هزار طرح از سراسر جهان ارسال شد، که در مرحله اول این رقم به هزار ایده برتر کاهش پیدا کرد. داوری سخت‌گیرانه‌ای روی شاخص‌هایی چون عملیاتی بودن، خلاقیت، پایداری اقتصادی و تأثیر اجتماعی و زیست‌محیطی طرح‌ها اعمال شد.در همین مرحله، طرحی که حلیمی و همکارش محمد ریاحی آماده کرده بودند، نه تنها پذیرفته شد، بلکه اجازه یافتند روی پروژه کار میدانی و اجرایی انجام بدهند.
طرح منتخب، مسیری عملیاتی
ستایش حلیمی توضیح می دهد: طرح ما متمرکز بر جمع‌آوری و بازیافت پسماندهای الکترونیکی در جنوب‌شرق ایران بود. ما نشان دادیم که اگر حلقه واسطی میان مردم و مراکز بازیافت مجاز ایجاد شود، می‌توان پتانسیل تعیین‌کننده‌ای در کاهش آلودگی ناشی از زباله‌های تکنولوژیک داشت. بسیاری از خانواده‌ها سال‌ها ابزارهای قدیمی الکترونیکی‌شان را نگه می‌دارند یا با روش‌های خطرناک همچون آتش زدن فلزات گرانبهای درونی، آن‌ها را دور می‌ریزند که هر دو پایه‌گذار بحران‌های زیست‌محیطی جدی‌اند. او ادامه می‌دهد:در ابتدای طرح صرفا به ایده اکتفا شد، اما پس از ورود به فاز دوم رقابت و دریافت حمایت، توانستیم بالغ بر ۳۰۰ کیلوگرم پسماند الکترونیکی را جمع‌آوری و به چرخه بازیافت رسمی کشور تزریق کنیم. ما حتی بخش‌های قابل تعمیر را از مدار خارج نکردیم و آن‌ها را به مراکز مجاز اهدا کردیم.
چرا پسماند الکترونیکی؟
حلیمی می گوید: دسته‌بندی درست و نه صرفاً جمع‌آوری پسماند الکترونیکی، شاید در نگاه اول امری محدود به حوزه‌های صنعتی به نظر برسد. اما بر اساس یافته‌های پژوهشگران، این نوع زباله اگرچه حجمی کمتر از سایر پسماندهای شهری دارد، اما بار آلودگی شیمیایی، فلزی و مخرب آن به مراتب بیشتر است.
ستایش حلیمی با بیان آماری تکان‌دهنده می‌گوید:امروزه تنها سه درصد کل پسماندهای جهان را وسایل الکترونیک تشکیل می‌دهند اما تاثیرشان در آلودگی محیط زیست دنیا تا ۷۰ درصد تخمین زده می‌شود! دلیلش وجود عناصر و ترکیباتی مثل سرب، جیوه، کادیوم، لیتیم و حتی مقادیر کمی از فلزات گران بهاست که با دفع غیراصولی می‌تواند منابع آب، خاک و هوا را برای دهه‌ها آلوده کند.
او ادامه می دهد: اما مسئله صرفاً محدود به آلودگی نیست. بحران زیست‌محیطیِ پسماندهای الکترونیکی، خطری برای سلامت انسانی نیز تلقی می‌شود. او توضیح می‌دهد:یک باتری کهنه یا گوشی قدیمی درون سطل زباله، می‌تواند حجم بالایی آب یا خاک را برای نسل‌ها مسموم کند. طبق محاسبات ما، باتری تلفن همراه به دلیل کادنیوم موجود ممکن است تا ۱۰۰۰ لیتر آب را آلوده سازد. این یعنی مرگ آرام و تدریجی محیط زیست.
هلال احمر، مسیر بالندگی و رشد فردی
او در پاسخ به این سوال که چگونه یک نجاتگر هلال احمر، با مدرک روانشناسی و رزومه‌ای نه چندان فنی، وارد عرصه مهمی چون بازیافت پسماندهای الکترونیکی شده است، هلال احمر را «مدرسه زندگی» و
« بستری برای پرورش مسئولیت‌پذیری کلان اجتماعی» دانسته و می گوید: نجاتگر بودن، فقط رسیدگی به آسیب‌دیدگان تصادف‌ها یا بحران‌های طبیعی نیست. بحران محیط زیست و تغییرات اقلیمی، بزرگ‌ترین آسیب‌ها را متوجه بشر در سال‌های آینده می‌کند و همه ما باید چاره‌ای اندیشیده و نقشی فعال داشته باشیم.»
او فعالیت منظم و چندساله‌اش در حوزه‌های روابط عمومی، آموزش‌های همگانی و امداد را بستر تقویت مهارت‌های نرم، حل مسئله و کار گروهی می‌داند.
از ایده تا تجربه زیسته
در بخش‌های اجرایی طرح ، دغدغه اصلی، جلب مشارکت عمومی بوده است. چرا که یکی از موانع اساسی، باور و رفتار روزمره مردم و صاحبان پسماندهای الکترونیکی است.
محمد ریاحی، داوطلب هلال احمر استان کرمان و همکار پروژه با صراحت به موانع طرح اشاره می‌کند و می گوید:اغلب شهروندان، پسماندهای الکترونیکی را نه زباله می‌دانند و نه کالایی قابل استفاده مجدد؛ بلکه ‘یادگاری‌های قدیمی’ خانه هستند که نه استفاده می‌شوند و نه به محیط زیست بازمی‌گردند. ایجاد پل ارتباطی بین مردم و مراکز رسمی، مستلزم آموزش همگانی، آگاهی‌بخشی و همچنین انگیزه‌بخشی است
در تجربه میدانی این تیم موفق، با اطلاع‌رسانی در مدارس، رسانه‌ها و مراکز خدمات شهری، توانسته‌اند فرهنگ جدیدی را بنیان بگذارند:
ما تلاش کردیم تا اولاً مردم را از اثرات مخرب دفع نادرست، آگاه کنیم، ثانیاً فرآیند تحویل پسماندها را برایشان ساده و مقرون به صرفه کنیم. سپس مراکز تفکیک رسمی را به عنوان حلقه آخر امنیت زیست‌محیطی پیشنهاد دادیم.
ریاحی تاکید می کند که توانستیم بیش از ۳۰۰ کیلوگرم پسماند قابل بازیافت را جمع‌آوری کرده و به چرخه رسمی وارد کنیم.برای این کار با بیش از ۵ مدرسه و مرکز آموزشی همکاری مستقیم ایجاد کردیم و و توانستیم کارزار رسانه‌ای محدودی در سطح محلی راه‌اندازی کنیم .
او توضیح می‌دهد:تعامل عملی با دیجی‌کالا، اسنپ و سایر پلتفرم‌ها یکی از اهداف آینده ماست. اگر بتوانیم پاداش‌هایی هرچند کوچک، یا حتی تخفیف‌هایی برای افراد شرکت‌کننده لحاظ کنیم، این روند می‌تواند تا سطح کشوری تعمیم یابد.
آیا طرح قابل تعمیم است؟
وجوه عملی پروژه ، به مرزهای استان و حتی کشور قابل تعمیم است اما لازمه آن، حمایت سیستماتیک نهادهای مختلف است.او چشم‌اندازی روشن برای زنجیره جمع‌آوری و بازیافت پسماندهای الکترونیک در کشور ترسیم می‌کند و می گوید: مدیریت پسماند الکترونیک، اگر به استانداردهای بین‌المللی برسد، می‌تواند دست‌کم دو بحران جدی را مهار کند: یکی کاهش سطح آلاینده‌ها که مستقیماً با سلامت چند نسل پیوند دارد و دوم صرفه‌جویی عظیم در تامین مواد اولیه ارزشمند برای صنایع کشور.همکاری با شرکت‌های فناوری، شهرداری‌ها، مدارس و رسانه‌ها، از جمله برنامه‌های آتی هستند که می توانند موفقیت تیم را بیشتر کنند. ریاحی می‌گوید:نگاه ما شکل‌دهی یک استارتاپ دانش‌بنیان، نه صرفاً یک پروژه داوطلبانه کوتاه است. اگر اکوسیستم کشور از ایده حمایت کند، قابلیت فراگیر شدن آن در کل ایران وجود دارد.او معتقد است برای ساختن آینده، تنها کافی است از گوشه‌ای آغاز کرد، به بحران حساس بود، و تیمی هماهنگ ساخت؛ هر قدم کوچک، می‌تواند یک بحران بزرگ‌تر را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.