مژگان جمشیدی| وضعیت دریاچه ارومیه همچنان بحرانی است. دریاچه‌ای که زمانی نه‌چندان دور نگین سرخ آذربایجان لقب گرفته بود حالا مساحتش به یک‌هشتم کاهش یافته است. با وجود رشد بارندگی‌های حوضه آبریز دریاچه در سال‌جاری اما بخش‌های وسیعی از بستر و حریم تالاب را همچنان لایه‌های قطور نمکی فراگرفته و عمق آب در بخش‌های آبگیر نیز بیش از نیم‌متر نیست. در همین حال مسعود تجریشی مدیرگروه علمی ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه از آغاز بحران دیگری در سال آینده در دریاچه ارومیه خبر می‌دهد. دکتر تجریشی، پنجشنبه گذشته در حاشیه بازدید از آغاز عملیات بیولوژیک سازمان جنگل‌ها در حاشیه غربی دریاچه ارومیه در منطقه سپورغان ارومیه گفت: «سال آینده افزایش 1.5درجه‌ای دما در حوضه دریاچه ارومیه پیش‌بینی شده که با توجه به این مهم، حتی بارش‌های نرمال هم باعث ثابت ماندن سطح آب دریاچه ارومیه نمی‌شود از این‌رو باید برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و افزایش ورودی آب به دریاچه ارومیه تلاش کنیم.»
اما بحران به همین‌جا ختم نمی‌شود چرا که در زمین‌های پیرامون دریاچه، تپه‌های شنی کم‌کم در حال ظهور و پیشروی هستند تا بزرگترین پدیده بیابانزایی یک‌قرن اخیر کشور حالا در ارومیه رقم بخورد. بدون‌شک تصور وجود تپه‌های شنی در این منطقه از ایران که زمانی نه‌چندان دور یکی از کم‌نظیرترین اکوسیستم‌های آبی کشورمان و حاصلخیزترین اراضی کشورمان بود، سخت است اما واقعیت این است که از شرق و غرب و جنوب دریاچه، تپه‌های شنی با سرعتی باورنکردنی در حال گسترش و پیشروی است و می‌رود تا از آن‌همه مراتع سبز و دیدنی و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز چیزی جزء بیابانی خشک و لم‌یزرع باقی نگذارد. رحمان وهابزاده، مدیرکل منابع طبیعی آذربایجان‌غربی در این‌باره می‌گوید: «تاکنون حدود 300هزار هکتار از اراضی پیرامون دریاچه که در نتیجه خشک شدن دریاچه در حال نابودی است، شناسایی شده که از این میزان حدود 16هزار هکتار، کانون‌های بحرانی تولید ریزگردهای شنی و نمکی است.»
سلماس، ارومیه و میاندوآب حالا در کانون توجه سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور قرار گرفته تا با انجام عملیات تثبیت شن‌های روان و شوره‌زارهای پیرامون دریاچه با روش بیولوژیک و کاشت گونه‌های بومی شورپسند، مانع از تولید و پخش ریزگردها در شهرها و سکونتگاه‌های انسانی پیرامون دریاچه شود. اگرچه بیش از یک‌سال است که از تشکیل ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه می‌گذرد اما به‌نظر می‌رسد اکنون سازمان جنگل‌ها و مراتع اولین دستگاه دولتی باشد که اقدامات اجرایی‌اش را بعد از برنامه‌های مطالعاتی، در چارچوب شرح وظایفی که ستاد احیای دریاچه برایش تعیین و تکلیف کرده آغاز کرده باشد. از این‌رو آخرین روز از هفته منابع طبیعی به دریاچه ارومیه و بازدید مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه، وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع از طرح‌های بذرکاری در حاشیه دریاچه ارومیه در تبریز و ارومیه اختصاص یافت.
خداکرم جلالی، رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع در حاشیه بذرکاری در منطقه سپورغان ارومیه در پیرامون دریاچه در جمع خبرنگاران گفت: سازمان جنگل‌ها قرار است در 300هزار هکتار از اراضی پیرامون دریاچه عملیات آبخیزداری انجام دهد که در حدود 170هزار هکتار از این اراضی برای جلوگیری از تشدید ریزگردها لازم است مدیریت چرای دام و در مابقی اراضی عملیات احیای پوشش گیاهی و قرق صورت گیرد.
او همچنین با اشاره به نقش دخالت‌های انسانی، تغییر اقلیم و خشکسالی در بروز پدیده خشکیدگی دریاچه گفت: عمق فاجعه در دریاچه ارومیه بسیار زیاد است از این‌رو يكي از 19 طرح احياي درياچه اروميه مربوط به پيشگيري از طوفان‌هاي نمكي، گردوغبار و فرسايش خاك است ضمن این‌که هم‌اکنون با فرسايش باد مشكلات زيادي در حاشيه اين درياچه براي ساكنان منطقه ايجاد شده كه اگر جلوگيري نشود در آينده منطقه وسيعي را تحت تاثير قرار خواهد داد.
به‌گفته او از حدود 2ماه پيش اين طرح در 2هزار هكتار از اراضي اين درياچه با اجراي عمليات مربوط به ايجاد پوشش گياهي، بذركاري، نهال‌كاري و كنترل روان‌آب آغاز و در حدود 7هزار هكتار مديريت چرا و قرق انجام شده و عملیات بذرکاری تا پایان فروردین‌ماه ادامه دارد. او با اشاره به اينكه كانون ريزگردهاي درياچه اروميه طي 2 برنامه پنج‌ساله قابل حذف است، می‌گوید: با تامين سريع‌تر اعتبارات مي‌توان زمان اجراي عمليات حذف كانون‌هاي ريزگرد درياچه اروميه را كاهش داد و همكاري و مشاركت با ساكنان بومي در موفقيت اجراي طرح‌هاي احياي درياچه اروميه بسيار مهم است. در همین حال ستاد احياي درياچه اروميه امسال 30میلیارد تومان براي مقابله با بروز ريزگردها در اين درياچه به سازمان جنگل‌ها اختصاص داده كه از اين ميزان، 50درصد تخصيص يافته ولي تا همین چند روز پیش اعتباري در اختيار اين سازمان قرار نگرفته بود
در همین حال مدیرکل منابع طبیعی استان آذربایجان‌غربی خاطرنشان می‌کند که از این مبلغ 12میلیارد تومان سهم آذربایجان‌غربی و 18میلیارد تومان سهم آذربایجان‌شرقی است که تاکنون 300میلیون تومان اعتبار برای اجرای عملیات بیولوژیکی در این عرصه‌ها در اختیار ما گذاشته شده است. به گفته این مقام مسئول مشکل ارومیه یک مشکل بزرگ زیست‌محیطی برای کشور است که پیامدهای بهداشتی و سلامتی آن تنها بخشی از آسیب‌هایی است که به مردم وارد می‌شود. او می‌افزاید: سیاست‌گذاری‌های غلط در گذشته، عدم‌تعادل دام و مرتع، خشکسالی و کاهش آب‌های زیرزمینی در حوضه ارومیه امروز منجر به فقر شدید پوشش گیاهی در مراتع اطراف دریاچه شده که با روند خشک‌شدن دریاچه تشدید شده و می‌تواند برای استان‌های همجوار و حتی کشورهای همسایه ایجاد مشکل کند.
وهابزاده یادآور شد: اکنون در پروژه احیای دریاچه ارومیه تا حد ممکن یافته‌های علمی را مورد توجه قرار داده‌ایم و در این راستا نیز گام‌های موثری برداشته شده که امیدواریم نتایج آن نیز در آینده نزدیک قابل لمس باشد، البته تنها به یافته‌های علمی بسنده نمی‌کنیم و در ماه‌های آینده اتاق فکر و کارگروه‌های علمی را درخصوص پروژه‌های احیای سریع دریاچه ارومیه تشکیل می‌دهیم. رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور همچنین عصر روز پنجشنبه با حضور در همایش دریاچه ارومیه خاطرنشان کرد: با توجه به خشکسالی‌های سال‌های گذشته 2میلیون و 200هزار هکتار از اراضی کشور در آستانه تبدیل شدن به بیابان هستند که این یک فاجعه زیست‌محیطی است. به گفته او وضع منابع آبی کشور بحرانی است به‌طوری که میزان آب‌های زیرزمینی به کمتر از 11میلیارد مترمکعب رسیده و این معضل موجب شوری آب و فرونشست زمین شده که پدیده‌های خطرناکی همچون خشک‌شدن دریاچه ارومیه را به‌دنبال داشته و باعث از بین رفتن زمین‌ها و دشت‌های حاصلخیز می‌شود. ارومیه همچنان در حال کوچک شدن است و با وجود تشکیل ستاد احیای دریاچه اکنون این پرسش به قوت خود باقی است که آیا به‌راستی سهم طرح‌های بیولوژیکی مقابله با کانون‌های بحرانی ریزگرد که می‌تواند حتی در درازمدت موجب تلطیف و تعدیل دمای هوا و نگهداشت آب در منطقه شود باید با گذشت 8ماه از سال مالی، تنها 300میلیون تومان باشد؟ و اگر قرار است روند تخصیص اعتبارات به همین صورت قطره‌چکانی ادامه یابد آیا به‌راستی می‌توان به احیای اکولوژیک و علمی دریاچه دلخوش کرد؟ یا که از همین حالا باید فاتحه دریاچه را بخوانیم!