[ شهروند ]  رقابت ابرقدرت‌ها بر سر سلطه دیجیتال؛ جایی که داده‌ها به «نفت قرن 21» و الگوریتم‌ها به «سلاح استراتژیک» تبدیل شده‌اند. طی دهه اخیر، سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه هوش مصنوعی از مرز 800میلیارد دلار گذشت، جنگی اقتصادی که بازیگران اصلی آن از دره سیلیکون تا پکن را درمی‌نوردند. ایالات متحده با صرف 340میلیارد دلار و پرورش غول‌هایی چون Open Artificial intelligence و تسلا، چین با پروژه‌های کلان نظارت هوشمند 280میلیارد دلاری و اروپا با قوانین سختگیرانه اخلاق‌محور، سه قطب این نبرد فناورانه را شکل می‌دهند. اما زیر پوست این آمار خیره‌کننده، داستانی پیچیده از مهاجرت مغزها، تحریم‌ تراش‌ها و رقابت بر سر تعریف آینده بشریت نهفته است؛ آینده ای که پیش‌بینی می‌شود تا 2030 ارزش بازار هوش مصنوعی‌ در آن به 1.7تریلیون دلار برسد.

بودجه‌های میلیاردی سالانه برای هوش مصنوعی!‌
امارات متحده عربی طی سال‌های 2017 تا 2025 حدود 34میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داشته؛58درصد از طریق صندوق‌های دولتی مثل شرکت (Mubadala) و 42درصد ازطریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر و استارتاپ‌ها، البته این کشور در سال 2025 -4.2میلیارد دلار بودجه سالانه برای این مساله در نظر گرفته است. به عبارت ساده‌تر 23درصد بیشتر از سال 2024. ابوظبی در این کشور با پروژه‌های کلان در حوزه انرژی هوشمند مثل شرکت G42 در این مسیر قدم گذاشته اگرچه دوبی هم به شهر هوشمند با سیستم مدیریت ترافیک مبتنی بر AIشناخته شده است. امارات متحده عربی اولین وزارتخانه هوش مصنوعی جهان را در سال 2017 تاسیس کرد. عربستان سعودی  هم طی سال‌های 2020 تا 2025 حدود 28میلیارد دلار در حوزه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده است؛ 65درصد از طریق صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) و 35درصد از طریق مشارکت‌های بین‌المللی و استارتاپ‌ها. عربستان سعودی در بودجه سالانه‌اش در سال 2025 حدود 3.9میلیارد دلار در نظر گرفته؛ یعنی 18برابر بیشتر از سال 2024. در واقع این کشور با ترکیب «ثروت نفتی» و «فناوری پیشرفته»، به دنبال ایجاد مدل اقتصادی دوگانه است. پروژه‌هایی مانند The Line در NEOM (شهر خطی بدون خیابان و ماشین) نشان‌دهنده جاه‌طلبی برای بازتعریف مفهوم شهرنشینی با محوریت هوش مصنوعی است. موفقیت این برنامه‌ها وابسته به حل معضل تاریخی وابستگی به نیروی کار خارجی است. این کشور پروژه‌های استراتژیک همچون شهر NEOM با سیستم AI یکپارچه برای مدیریت منابع و توسعه ربات‌های حج با قابلیت خدمات‌رسانی به 10میلیون زائر را هم در این راستا دارد.

40درصد آمریکا، 30درصد چین و 20 درصد اروپا
با تحلیل داده‌های سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه هوش مصنوعی طی دهه اخیر (2024-2013)، الگوی جالبی از رقابت ژئوپلیتیکی در این فناوری استراتژیک مشاهده می‌شود. ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از پیشگامان جهانی در حوزه هوش مصنوعی شناخته می‌شود به‌طوری که  دانشگاه‌هایی مانند MIT، استنفورد و کارنگی ملون به عنوان قطب‌های اصلی تحقیقات هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند. البته توسعه مدل‌های زبانی بزرگ (مثل GPT-4)، سیستم‌های خودران (تسلا، ویمو) و فناوری‌های تشخیص چهره (Clearview AI) را هم دارد. ایالات متحده آمریکا با چین در این حوزه رقابت می‌کند اگرچه آمریکا در تحقیقات پایه‌ای قوی‌تر است، در حالی که چین در کاربردهای صنعتی پیشرو است. این کشور در همکاری‌های بین‌المللی با کشورهای G7 در پروژه‌هایی مثل «چارتر هوش مصنوعی مسئولانه» همکاری دارد. سالانه 3.2میلیارد دلار بودجه فدرال است برای پروژه‌های تحقیقاتی پایه‌ای، البته طرح ملی هوش مصنوعی هم 1.5میلیارد دلار در سال 2021  استارت خورده و  تا 2025 ادامه دارد. در بخش نظامی هم دارپا (DARPA) سالانه 2.3میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد. درواقع آمریکا 40درصد سرمایه‌گذاری جهانی AI را در اختیار دارد. چین هم سهم 30درصدی را در اختیار دارد، بیشترین تمرکز بر کاربردهای صنعتی است. سهم اتحادیه اروپا به 20درصد می‌رسد.

سرمایه‌گذاری 92میلیارد دلاری چین
چین به عنوان رقیب اصلی آمریکا در حوزه هوش مصنوعی، سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام داده است. این کشور برای توسعه هوش مصنوعی نسل جدید برنامه‌هایی پیاده کرده و در این راستا بودجه 15 میلیارد دلاری با تمرکز بر 5 حوزه، شهرهای هوشمند، پزشکی دیجیتال، رباتیک صنعتی، سیستم‌های نظارتی و محاسبات کوانتومی داشته است. این کشور در بودجه نظامی هم سالانه 2.8 میلیارد دلار از طریق آکادمی علوم نظامی چین به هوش مصنوعی اختصاص می‌دهد. در این کشور 32 دانشگاه برتر با آزمایشگاه‌های دولتی در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند به عنوان نمونه دانشگاه پکن، سالانه 220میلیون دلار و دانشگاه چینهوا، 190 میلیون دلار بودجه اختصاص می‌دهند. چین 92میلیارد دلار سالانه سرمایه‌گذاری دارد. البته  این کشور 38درصد انتشارات علمی را از کل مقالات برتر جهان را به خود اختصاص داده. تعداد متخصصان ثبت‌ شده  این کشور هم به 1.2میلیون نفر می‌رسد.

جذب 3هزار متخصص از طریق صدور ویزای جهانی استعدادهای هوش مصنوعی!
بر اساس اطلاعات موجود تا سال 2025، انگلستان در بخش سرمایه‌گذاری دولتی برنامه ۱.۳میلیارد پوندی دولت برای توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی را دارد که در سال 2023 تصویب شده است.  البته ۵۰۰میلیون پوند به مراکز تحقیقاتی مانند
 Alan Turing Institute اختصاص داده است. در این کشور ۹ مرکز تحقیقاتی تخصصی در زمینه‌های پزشکی، آب و هوا و امنیت سایبری تأسیس شده است. در بخش خصوصی هم شرکت DeepMind (مالکیت گوگل) با بودجه سالانه ۲.۱میلیارد پوند در این زمینه ورود کرده، البته بانک‌هایی مانند HSBC و Barclays در سیستم‌های هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری داشته‌اند. NHS AI Lab توسعه الگوریتم‌های تشخیص بیماری با بودجه ۲۵۰میلیون پوندی، طرح AI for Earth با تمرکز بر تغییرات آب‌وهوایی (همکاری مایکروسافت و دانشگاه کمبریج) و پروژه Frontier AI برای ایمنی سیستم‌های هوش مصنوعی پیشرفته پروژه‌های کلان در این کشور هستند که در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند. انگلستان با صدور ویزای جهانی استعدادهای هوش مصنوعی سالانه 3هزار متخصص را جذب می‌کند. اگرچه همکاری با دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج برای آموزش متخصصان و  برنامه AI Masters با بورسیه دولتی برای ۲ هزار دانشجو هم راستای ارتقای هوش مصنوعی در این کشور است. انگلستان بعد از آمریکا و چین رتبه سوم در شاخص نوآوری هوش مصنوعی را دارد. البته لندن به عنوان پایتخت استارتاپ‌های AI اروپا شناخته می‌شود و پیش‌بینی برآورد می‌کنند تا سال 2030 سهم GDP از هوش مصنوعی به ۱۰.۳٪ افزایش پیدا کند.

 سرمایه‌گذاری میلیاردی زیمنس، SAP و بوش
آلمان برنامه استراتژی هوش مصنوعی را با  بودجه ۵میلیارد یورویی استارت زده. البته برای 12 مرکز شایستگی هوش مصنوعی تامین مالی داشته است. دولت آلمان برای صندوق فناوری‌های دیجیتال (وزارت آموزش و پژوهش) 3میلیارد یورو بودجه در نظر گرفته است. البته از پروژه‌های کاربردی در حوزه‌های پزشکی، انرژی سبز و حمل‌ونقل هم حمایت می‌کند. شرکت‌های صنعتی مانند زیمنس، SAP و بوش هم در هوش مصنوعی به عنوان بخش خصوصی سرمایه‌گذاری داشتند و  سالانه ۱.۲میلیارد یورو در اتوماسیون هوشمند و تحلیل داده سرمایه‌گذاری کرده‌اند. غول‌های خودروسازی (فولکس واگن، BMW) هم ۷۰۰میلیون یورو هم به توسعه سیستم‌های رانندگی خودمختار اختصاص داده‌اند. استارتاپ‌های آلمانی مانند DeepL و Celonis هم  جذب بیش از ۲.۵میلیاردیورو سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ۳ سال اخیر را داشتند.  یکی از پروژه‌های کلیدی در آلمان Medical AI Initiative که 150میلیون یورو برای تشخیص بیماری‌ها با استفاده از هوش مصنوعی تخصیص داده است. یکی دیگر از فعالیت‌های آلمان در هوش مصنوعی تحقیقات آکادمیک است. در این عرصه مؤسسه تحقیقات هوش مصنوعی آلمان (DFKI)بزرگترین مرکز پژوهشی اروپا با بودجه سالانه ۶۵۰میلیون یورو است که هزار و 200 محقق در حوزه‌هایی مانند رباتیک و پردازش زبان طبیعی در آن تحقیق می‌کنند.

رتبه 56 جهانی، ایران در شاخص نوآوری AI
ایران  نیز در مجموع از سال 2020 تا 2025 حدود 550میلیون دلار  در حوزه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری داشته است. 60درصد این سرمایه‌گذاری از طریق بخش خصوصی یعنی استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری و 40درصد هم از طریق نهادهای دولتی و دانشگاهی تامین شده است. بودجه سالانه برای هوش مصنوعی در سال 2025 حدود 150میلیون دلار بوده که نسبت به سال 2024 رشد 18درصدی داشته است. ایران در شاخص نوآوری AI رتبه 56 جهانی را دارد. البته رتبه 11 جهانی در تعداد مقالات هوش مصنوعی را هم دارد؛ طبق آمارهای 2024 Scopus . ایران سند ملی هوش مصنوعی را در سال 1402 به تصویب رسانده است. در گفتن از آینده باید گفت ایران پتانسیل تبدیل شدن به هاب هوش مصنوعی فارسی‌ زبان با تکیه بر بازار 120میلیونی را دارد. اگرچه پیش‌بینی‌ها هم از رشد 300درصد سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تا 2030 در صورت رفع تحریم‌ها خبر می‌دهند.