[شهروند] «ما نگران این فرونشست هستیم.» این را مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران قبل از جلسه دیروز شورا گفته. 11فروردین بود که مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون محیطزیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران نسبت به افزایش نرخ رشد فرونشست زمین در حریم تهران هشدار داد. بنابر گفتههای پیرهادی این موضوع یعنی یکی از جدیترین چالشهای محیطزیست و ایمنی در پایتخت. او بر این باور است فرونشست زمین تنها به ایجاد چالهها در معابر محدود نمیشود. به گفته پیرهادی، فرونشست زمین، امنیت شهری، زیرساختهای حیاتی و ایمنی شهروندان را بهشدت تهدید میکند، بنابراین لازم است شهروندان و مسئولان نسبت به ابعاد این بحران آگاه باشند و اقداماتی اساسی برای مقابله با آن انجام شود. رئیس کمیسیون سلامت، محیطزیست و خدمات شهری شورای شهر تهران اسفند 1403 هم نسبت به پیامدهای حفر چاههای عمیق جدید هشدار داده و گفته بود؛ «حفر این چاهها در مناطق شهری بهویژه مناطق مرکزی و جنوبی تهران، میتواند خطر فرونشست گسترده را به همراه داشته باشد.»
فرونشست زمین؛ جدیترین مخاطره زیستمحیطی تهران
آمارهای سازمان نقشهبرداری کشور، میزان فرونشست در حریم جنوب غربی تهران را 31سانتیمتر اعلام کرده و این یعنی فرونشست زمین یکی از جدیترین مخاطرات زیستمحیطی تهران است. البته آمارهای مربوط به برداشت از آبهای زیرزمینی در پایتخت هم از برداشت سالانه 150میلیون مترمکعب خبر میدهند. نکته قابل تامل اینکه حفر چاه آب و برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی یکی از دلایل اصلی دامن زدن به فرونشست زمین به حساب میآیند. به گواه برخی گزارشها برداشتهای بیرویه از چاههای پروانهدار و بیپروانه در دشتهای ورامین و شهریار نقش مهمی در تشدید این بحران داشته و دارند. اگرچه مصرف سرانه بالای آب (بیش از دوبرابر میانگین جهانی)، سدسازی گسترده، آسفالت کردن سطح شهر و فقدان راههای جذب آب به لایههای زیرزمینی دلایل دیگر دخیل در ظهور پدیده فرونشست زمین به حساب میآیند. واقعیت تلخ ماجرا آنجاست که طبق گزارشهای منتشر شده در شرایط کنونی بحث فرونشست در مناطق 15، 16، 17، 18، 19، 21 مسالهای جدی به حساب میآیند و این در حالی است که فرونشست پایتخت، تهدید جدی است برای پایداری شهر.
400 شهر در خطر فرونشست
به گفته علی بیتاللهی، رئیس بخش زلزلهشناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، فرونشست زمین در ایران از اوایل دهه 50 خورشیدی مشاهده شده و از دهه 70 با کاهش ناگهانی و شدید منابع آب زیرزمینی شدت گرفته است. بیتاللهی 6 اردیبهشت از در خطر بودن 400 شهر ایران خبر داده بود. بنابرنظر او براساس دادههای پردازششده، تمامی استانهای کشور با این بحران روبهرو هستند هرچند بیشترین وسعت فرونشست در استان کرمان گزارش شده و استانهای البرز، تهران، اصفهان، خراسانرضوی، فارس و حتی استانهای پربارشی مانند گلستان و مازندران نیز از این پدیده در امان نبودند، تنها استان گیلان شدت کمتری از فرونشست را تجربه کرده است. به گفته رئیس بخش زلزلهشناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی علاوه بر 400 شهر خطوط جادهای و ریلی، خطوط انتقال نفت و گاز، شریانهای حیاتی برق و همچنین آثار تاریخی و فرهنگی کشور نیز در معرض آسیب جدی هستند.
فرونشست زیر سایه، برداشت بیرویه از منابع آبهای زیرزمینی
البته داریوش اسماعیلی، رئیس سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشورهم بر این باور است آنچه اثر منفی دارد و باعث فرونشست میشود، برداشت بیرویه از منابع آبهای زیرزمینی است. به گفته معاون وزیر صمت ما با یک اختلاف تراز آب در بین ایران و جهان مواجه هستیم. میزان بارندگی سالانه در ایران تقریباً یکسوم خشکیهای جهان است و حدود 230میلیمتر در برابر 830 میلیمتر میزان متوسط بارندگی در جهان است. به گفته اسماعیلی در پتانسیل آبهای زیرزمینی رتبه 37 و آبهای سطحی رتبه 62 را داریم و در برداشت و مصرف آب متأسفانه رتبه پنجم را داریم. وسعت کشور ما 1.2درصد خشکیهاست در حالی که پتانسیل آبی حدود 36صدم درصد نسبت به کل قارههاست. او اعلام کرده در حال حاضر ناترازی آب در آبخوانهای کشور 145میلیارد مترمکعب آب است که نشان میدهد میزان برداشت ما از آبخوانهای کشور طی سالهای گذشته حدود 145میلیارد مترمکعب بیشتر از میزان آب وارد شده بوده و این باعث ایجاد حفراتی در درون زمین شده و این امر مهمترین عامل فرونشست زمین است.
مدیریت فرونشستها با لایروبی قناتها
از نظر بیشترین فرونشست در دنیا، فیلیپین، ایران، کاستاریکا، اندونزی و پاکستان در رأس هستند. زهره بزرگمهری، پیشکسوت حوزه میراث فرهنگی 31فروردین با اعلام این خبر گفته بود؛«این کشورها برداشت آب به صورت بیرویه را هم به خود اختصاص دادهاند در صورتی که هند، چین، اندونزی و بنگلادش با اینکه بیشترین جمعیت را دارند با راهکارهای متعدد در این زمینه تا حدودی توانستهاند این مسائل را مدیریت کنند.» بنابرنظر بزرگمهری در ایران 610دشت وجود دارد که 400 دشت در معرض خطر است. به گفته او در حالی میانگین سرعت فرونشست ایران 31 سانتیمتر در سال است، در برخی از شهرهای ایران مانند یزد، اراک و تهران این عدد به 80سانتیمتر در سال میرسد این در حالی است که این سرعت در جهان 2سانتیمتر در سال تخمین زده شده است. به اعتقاد بزرگمهری یکی از راهکارهای مدیریت فرونشستها در کشور استفاده از قناتهاست. قناتها باید لایروبی شوند و مجاری ای که در آبهای سطحی وجود دارند با هدایت بارندگیها منجر به تأمین آبهای اضافه این حوزه شوند.