[ لیلامهداد ] از نظر تاریخی، معلمان در ایران همیشه نقش مهمی در آموزش و پرورش داشته اند. بعد از انقلاب 57، سیستم آموزشی تغییر کرد و بر آموزش‌های اسلامی تاکید شد. معلمان در این سیستم نقش کلیدی در انتقال ارزش‌های اسلامی دارند. از نظر اجتماعی، معلمان معمولاً احترام زیادی در جامعه دارند. این شغل به عنوان یک شغل مقدس و ارزشمند شناخته می‌شود. اما گاهی مشکلات اقتصادی باعث کاهش جایگاه اجتماعی می‌شود. این در حالی است که حقوق معلمان در ایران همیشه بحث‌برانگیز بوده. از نظر قانونی، قوانین کار و آموزش و پرورش حقوق معلمان را مشخص می‌کند. اما اجرای نادرست قوانین یا کمبود بودجه ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. معلمان همچنین درگیر مسائلی مثل افزایش حجم کار اداری و کمبود امکانات آموزشی هستند. دولت‌های مختلف سعی کردند طرح‌هایی برای بهبود وضعیت معلمان اجرا کنند، مثل افزایش حقوق یا بهبود بیمه. اما موفقیت این طرح‌ها همیشه کامل نبوده. همچنین نقش تشکل‌های معلمی در دفاع از حقوق معلمان مهم است، هرچند گاهی با محدودیت‌هایی مواجه می‌شوند. درواقع جایگاه معلمان در ایران ترکیبی از احترام اجتماعی و چالش‌های اقتصادی و ساختاری است، بنابراین نیاز به اصلاحات اساسی در سیستم آموزشی و حمایت بیشتر از معلمان احساس می‌شود.
تنها مجری بخشنامه‌هاست
معلمان به عنوان سنگ بنای نظام آموزشی، نقشی حیاتی در تربیت نسل آینده ایفا می‌کنند. با این حال، چالش‌های ساختاری، اقتصادی و فرهنگی در ایران موجب شده جایگاه این قشر به عنوان «عنصر کلیدی آموزش» با تناقضاتی جدی مواجه شود. بنابر گفته‌های محمد داوری، سخنگوی سازمان معلمان به «شهروند» نظام آموزشی متمرکز، معلمان را به اجراکنندگان دستورالعمل‌های از پیش تعیین‌شده تقلیل داده است. داوری می‌گوید: «محتوای آموزشی بدون مشارکت معلمان طراحی می‌شود.» او معتقد است معلم در این ساختار، نه تولیدکننده دانش که تنها مجری بخشنامه‌هاست. این رویکرد، خلاقیت و نقش راهبردی معلمان را نادیده می‌گیرد. این کارشناس ارشد آموزش‌وپرورش اظهار می‌کند:«فقدان آزادی عمل در مدیریت کلاس، انتخاب محتوا و روش‌های نوین تدریس، نظارت‌های سلسله‌مراتبی، رابطه معلم و دانش‌آموز را به جای همکاری، به سمت کنترل سوق داده است.»
معیشت،منزلت و مهارت؛اصلی‌ترین چالش معلمان
براساس آمارهای موجود حقوق معلمان در مقایسه با سایر کارمندان دولت تا 30درصد کمتر است و این در حالی است که معلمان بازنشسته پس از 30سال خدمت، با مشکلات مالی برای تأمین نیازهای اولیه مواجه‌اند. داوری عنوان می‌کند:«جایگاه معلم در نظام آموزشی مخدوش شده است. این واقعیت را نمی‌توان کتمان کرد که معلم عنصر کلیدی در فرآیند آموزش‌وپرورش است این در حالی است که ما هم از نظر ساختاری و هم کارکردی شاهد چالش‌های جدی هستیم.» فعال حوزه آموزش علت این مساله را در نظام آموزش، نگاه این نظام به معلم تحت‌عنوان عنصر کلیدی در فرآیند تعلیم و تربیت می‌بیند که متاسفانه نگاهی ابزاری است. او از مثلث بحران معیشت،منزلت و مهارت به عنوان اصلی‌ترین چالش معلمان یاد و عنوان می‌کند:«معلم امروز نقش ماشین تکثیر محتوای از پیش ساخته را بازی می‌کند.» درواقع اصطلاح «سه‌ضلعی معلمی» اشاره به سه محور کلیدی دارد که عدم‌تعادل میان آنها جایگاه حرفه‌ای معلمان را تضعیف می‌کند. ضلع دانش و مهارت (معرفت)، ضلع منزلت اجتماعی (اعتبار) و ضلع معیشت (اقتصاد).
مشکلات معیشتی محسوس‌ترین و ملموس‌ترین چالش معلمان است
داوری گریزی به گذشته می‌زند و از جایگاه ویژه معلمان می‌گوید. سخنگوی سازمان معلمان بیان می‌کند:«این بدان معنا نیست که ما در دهه‌های گذشته شاهد کاهش منزلت اجتماعی معلمان باشیم چون همچنان معلمان در ارزیابی‌ها در بالاترین سطح منزلت اجتماعی قرار دارند؛ علیرغم مشکلاتی که دارند.» این کارشناس ارشد آموزش و پرورش اشاره‌ای هم به مشکلات و دغدغه‌های معیشتی معلمان دارد و عنوان می‌کند: «این بخش از جامعه درگیر مشکلات اقتصادی و معیشتی هستند، بنابراین فراغت لازم ذهنی و روانی برای ایفای نقش معلمی ندارند.» او اظهار می‌کند:«دریافتی معلمان از متوسط دریافتی کارکنان دولت خیلی پایین‌تر است. درواقع دریافتی معلمان پاسخگوی حداقل نیازهای زندگی‌شان نیست به‌طوری که معلم بازنشسته بعد از 30سال خدمت در تامین نیازهای اولیه‌اش مشکل دارد. واقعیت امر این است که مشکلات معیشتی محسوس‌ترین و ملموس‌ترین چالش معلمان است نه مهمترین چالش آنها.
نگرش نسبت به کارکرد آموزش و پرورش باید تغییر کند
به گفته داوری در اولین گام باید نگرش نسبت به کارکرد نظام آموزش تغییر کند. ماموریت آموزش‌وپرورش، ماموریت حقوق مبتنی بر حقوق دانش‌آموزان و خانواده‌هاست. او بر این باور است آموزش‌وپرورش باید مردمی باشد به این معنا که آموزش‌وپرورش یک حق است برای دانش‌آموزان و یک وظیفه است برای دولت‌ها. نه یک حق برای دولت‌ها و یک وظیفه برای دانش‌آموزان. این کارشناس ارشد آموزش‌وپرورش بیان می‌کند:«این در ریل کلان ماجراست یعنی رویکرد حاکمیت به تعلیم و تربیت تغییر کند و در ذیل این تغییر رویکرد ساختار آموزش و پرورش در راستای تمرکززدایی باشد که در دل آن مدرسه جایگاه خودش را بیابد.» او ادامه می‌دهد:«در ذیل یک مدرسه مستقل، کارآمد و پویا معلم هم جایگاه خودش را بیابد.» به اعتقاد سخنگوی سازمان معلمان، وقتی معلم جایگاه خود را بیابد، کارکرد خودش را پیدا می‌کند. در ادامه مدرسه، معلم و فرآیند یادگیری جذاب می‌شوند.در چنین شرایطی با مشکلاتی که امروز دست به گریبان هستیم، نخواهیم داشت. درواقع فرار از مدرسه نخواهیم بود. رابطه دانش‌آموز و مدرسه مخدوش نخواهد بود. در نتیجه کیفیت آموزشی و پرورشی هم افزایش پیدا می‌کند.
تقدیر از معلمان به شیوه خودشان
روز معلم در کشورهای دیگر هم به بهانه‌های مختلف گرامی داشته می‌شود.
روسیه (۵ اکتبر): همزمان با روز جهانی معلم یونسکو، مراسم اهدای نشان «استاد برجسته» توسط دولت برگزار می‌شود. دانش‌آموزان هم گل میخک قرمز به عنوان نماد احترام تقدیم می‌کنند.
لهستان (۱۴ اکتبر): روز معلم در این کشور مصادف با سالگرد تأسیس کمیسیون آموزش ملی در 1773 میلادی است. در این روز مدارس با اجرای تئاترهای آموزشی و خواندن اشعار شاعران کلاسیک از معلمان تجلیل می‌کنند.
اسپانیا (۲۹ ژانویه): مناسبت مرتبط با سنت توماس آکویناس، فیلسوف مسیحی است. در مادرید، معلمان در مراسم ویژه کلیسا شرکت کرده و دانش‌آموزان کارت‌های دست‌ساز با طرح قلم و کتاب هدیه می‌دهند.
جمهوری چک (۲۸ مارس): این روز مصادف است با زادروز یان آموس کومنوس، پدر آموزش مدرن. مدارس با برگزاری مسابقات علمی و نمایشگاه‌های آثار دانش‌آموزی این روز را جشن می‌گیرند.
مجارستان (نخستین یکشنبه ژوئن): این روز به مراسم «شمعهای دانش» مشهور است. در این روز با روشن کردن شمع در کلیساها و قرائت متون آموزشی قرون وسطایی برگزار می‌شود.
البته در کشورهایی مانند فرانسه و بریتانیا روز معلم ملی متمرکز ندارند، اما برخی مدارس محلی در اکتبر برنامه‌های کوچک تقدیر برگزار می‌کنند. در کشورهای اسکاندیناوی، تقدیر از معلمان معمولاً در قالب جشن‌های پایان سال تحصیلی (ژوئن) انجام می‌شود.
از مسائل مالی و رفاهی تا امنیت شغلی
بررسی دغدغه‌ها و مطالبات معلمان در کشورهای مختلف نشان‌دهنده الگوهای مشترک و تفاوت‌های ساختاری است. براساس آخرین گزارشات بین‌المللی تا سال 2025؛
آمریکا: مسائل مالی و رفاهی در این کشور سبب شده اعتصابات گسترده برای افزایش 30درصد حقوق پایه به راه بیفتد. هرچند تقاضای بیمه درمانی کامل برای معلمان پاره‌وقت هم یکی دیگر از دغدغه‌هاست.
هند: پرداخت‌های معوق 6-12 ماهه در ایالت‌های کمتر توسعه‌یافته و درخواست تبدیل وضعیت معلمان قراردادی به رسمی از جمله دغدغه‌هایی است که معلمان به آن دست به گریبان هستند.
بریتانیا: فشار کاری و منابع به یکی از اعتراضات معلمان بدل شده. کاهش 40درصدی نیروی آموزشی در مدارس دولتی لندن یکی از مواردی است که به این مساله صحه می‌گذارد.
برزیل: در این کشور معلمان شاهد کلاس‌های ۵۰+ نفره در مناطق فقیرنشین هستند این در حالی است که کمبود ۲.۳میلیون کتاب درسی پایه هم یکی از مسائل آموزش و پرورش در این کشور به حساب می‌آید.
فرانسه:سیاست‌های آموزشی، اعتراض به اصلاحات بازنشستگی (افزایش سن بازنشستگی به ۶۴ سال) و مخالفت با سیستم ارزشیابی مبتنی بر نتایج دانش‌آموزان از جمله مشکلاتی است که فرهنگیان با آن روبه‌رو هستند.
آفریقای جنوبی: امنیت شغلی فرهنگیان مساله‌ای اساسی در این کشور به حساب می‌آید. به‌طوری که 37درصد معلمان با قراردادهای موقت بدون مزایا کار می‌کنند هرچند خطر اخراج جمعی به دلیل کاهش بودجه آموزشی هم همیشه وجود دارد.
فیلیپین: فرهنگیان در این کشور با مسائلی همچون انتقال اجباری معلمان به مناطق دورافتاده و نبود حمایت در برابر تهدیدات امنیتی دست و پنجه نرم می‌کنند.