[حمید رضا خالدی ] : چند سالی است که فروش پلاسمای خود انسان به یکی از تجارت‌های پرحاشیه در بخش سلامت کشورمان بدل شده است. تجارتی که گرچه توسط برخی شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود اما، بسیاری از متخصصان بر این باورند که با توجه به عوارضی که فروش مکرر خود برای انسان می‌تواند داشته باشد باید جلوی آن گرفته شود. با این حال به نظر می‌رسد هنوز عزمی در این زمینه وجود ندارد کمااینکه همچنان گروهی از اقشار کم بضاعت جامعه با این روش تلاش می‌کنند تا بخشی از هزینه‌های زندگی خود را تأمین کنند. گرچه شاید خودشان هم بدانند که فروش پلاسمای خون، در دراز مدت می‌تواند عوارضی را برای سلامت آن‌ها به همراه داشته باشد.

احتمالاً شما هم می‌دانید که هر فرد بالغی حدود ۵ لیتر خون در بدن خود دارد. خون از دو قسمت سلولی و پلاسمایی تشکیل شده است. عناصر سلولی حدود ۴۴درصدحجم خون را تشکیل می‌دهد که شامل: گلبول‌های قرمز با طول عمر ۱۲۰ روز، مسئول اکسیژن‌رسانی به سلول‌های بدن. گلبول‌های سفید با طول عمر ۹-۳ روز، مسئول دفاع بدن در مقابل عوامل خارجی و پلاکت‌ها با طول عمر ۱۰-۷ روز در انعقاد خون دخالت دارند.
پلاسما ۵۶ درصد حجم خون را تشکیل می‌دهد که ۹۰درصد آن آب و ۱۰درصد  بقیه شامل املاح، قند، چربی، آنتی‌بادی‌ها و پروتئین‌های مختلفی همچون: آلبومین، فاکتور‌های انعقادی، ایمونوگلوبولین و فیبرینوژن می‌باشد.
پلاسما مایع زرد رنگ تشکیل دهنده خون است که پس از جداسازی خون از سایر اجزای سلولی بدست می‌آید. اما آنچه مهم است این است که پلاسمای انسانی به عنوان منبع آنتی‌بادی‌ها در تولید دارو‌های بسیار مهم و حیاتی برای بیماران نیازمند همچون بیماران هموفیلی، نقص سیستم ایمنی بدن و بسیاری دیگر از بیماری‌های اتوایمیون، کاربرد به سزایی دارد. همچنین پروتئین پلاسما در درمان شوک و سوختگی‌های شدید کاربرد فراوانی دارد

خون فروشی در حاشیه
خون اصلی ترین و پیچیده‌ترین مایع جاری در بدن است که در موارد خاص توسط پزشک معالج تجویز می‌شود و انتقال و اهدای آن حیاتی دوباره را به بیماران نیازمند می‌بخشد.
اجزای خون شامل گلبول‌های قرمز که برای افراد دارای کم خونی استفاده می‌شود، پلاکت‌ها برای بیماری‌های خون‌ریزی دهنده و هنگامی که شمار پلاکت‌های خونی کاهش یافته است و پلاسما برای تأمین پروتئین‌های خون به کار می‌رود. در خصوص مراکز جمع‌آوری پلاسما به ماده ۲ اساسنامه سازمان انتقال خون ایران مصوب مجلس شورای اسلامی اشاره می‌کنم که بر اساس آن تهیه و تولید همه فرآورده‌های خونی و پلاسمایی و تدوین دستورالعمل‌های آن بر عهده سازمان انتقال خون ایران است. در سال‌های گذشته قرار بود شرکت‌های خصوصی در ایران پالایشگاه پلاسما برای تولید دارو راه‌اندازی کنند ولی متأسفانه خلف وعده صورت گرفت و این شرکت‌ها که تعداد آن‌ها به حدود ۲۰ عد د می‌رسد، مراکز جمع‌آوری پلاسما در حاشیه شهر تهران و برخی شهر‌های دیگر ایجاد کردند که با پرداخت مقدار قابل توجهی پول و وعده آزمایش رایگان از طبقات فقیر جامعه پلاسما را خریداری کرده وبرای پالایش به کشور‌های اروپایی می‌فروشند.
این رویه باعث شده تا متأسفانه به مرور زمان قبح دلالی پلاسمای خون در کشور کمرنگ‌تر شود و این شرکت‌ها تلاش می‌کنند در استان‌های کوچک نیز بساط خود را راه بیندازند. موضوعی که به اعتقاد کارشناسان می‌تواند در سال‌های آتی با کمبود شدید فرآورده‌های خونی در مراکز درمانی مواجه خواهیم شد.
بازاری داغ برای داد و ستد پلاسما
رقمی که بابت یک نوبت اهدای پلاسما (البته بهتر است بگوییم فروش) دریافت می‌کنند، عدد چشمگیری نیست و شاید برای خیلی‌ها پول تو جیبی نیز تلقی می‌شود. اما همین رقم نیز کافی است تا گروهی از اقشار کم بضاعت ترغیب شوند و هفته‌ای دو مرتبه به این مراکز خرید پلاسما بیایند.
مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران، اما معتقد است که پلاسما فروشی در بخش خصوصی، به نوعی عاملی است برای به خطر انداختن سلامت اهداکننده و مصرف‌کننده دارو‌های مشتق از پلاسما، ضمن آنکه این روش، باعث کاهش اهدای داوطلبانه خون نیز خواهد شد.
جست و جوی خبرنگار «شهروند »حکایت از آن دارد که شرکت‌های خصوصی برای هر نوبت فروش پلاسما، رقمی در حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان را به اهدا‌کننده می‌پردازند. سپس آن را به قیمتی گزاف به شرکت‌های خارجی تولید‌کننده دارو‌های خاص می‌فروشند و بعد از آنکه دارو‌ها در خارج تولید شد، بخش خصوصی یا دولت دوباره دارو‌ها را با قیمت‌هایی نجومی می‌خرد و در اختیار داروخانه و توزیع‌کننده‌ها قرار می‌دهند! این در حالی است که جمع‌آوری پلاسمای انسانی، سود زیادی برای مراکز دارد. زیرا، دارو‌های مشتق از پلاسما، بسیار گران قیمت و البته، حیاتی هستند.  در حالی که پزشکان عنوان می‌کنند هفته‌ای یک نوبت اهدای پلاسما، مشکلی ندارد؛ اما مراکز خصوصی جمع‌آوری پلاسما، به این موضوع توجه ندارند و مشاهده می‌شود که برخی افراد تا دو نوبت در هفته هم برای فروش پلاسمای خون خود اقدام می‌کنند.

لزوم فرهنگ‌سازی
مصطفی جمالی ،مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران در گفت و گو با «شهروند» می‌گوید: در بازنگری عملکرد مراکز جمع‌آوری پلاسمای، که چند سال قبل صورت گرفت، برای اولین بار میزان نیاز کشور توسط سازمان غذا و دارو محاسبه و مدون شد که در چشم‌انداز آینده ۶۰۰ هزار لیتر پلاسما ایرانی تهیه و همزمان پالایشگری جهت تبدیل پلاسمای کشور به دارو‌های مورد نیاز بیماران در خاک ایران راه‌اندازی شود. البته ارقام متفاوتی در این زمینه ذکر می‌شود برخی نیاز کشور را یک میلیون لیتر و گروهی دیگر این رقم را ۲ میلیون لیتر عنوان می‌کنند اما بررسی‌های ما نشان می‌دهد که نیاز کشور چیزی بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار لیتر پلاسما است. از سویی برای اینکه اهدا خون تحت تأثیر فروش پلاسما قرار نگیرد، مقرر شد تنها یک سوم پلاسمای اهدایی از طریق پرداخت پول جمع‌آوری شود و الباقی پلاسمای مورد نیاز کشور با مشارکت اهداکنندگان داوطلب، تهیه و در اختیار پالایشگر قرار گیرد.
وی با ذکر اینکه سال گذشته ۳۵۰ هزار واحد پلاسما توسط سازمان انتقال خود تولید شد می‌گوید: معتقدم باید پلاسمای بیشتری تولید کنیم ودر کنار آن از محل درآمدی که به دست می‌آید، پالایشگاه ایجاد کند.وی ادامه می‌دهد: وقتی بخش خصوصی اقدام به فروش پلاسما می‌کند ممکن است افرادی که اهدای خون برایشان خطرناک است نیز چندین بار برای فروش پلاسمای خود به مراکز خصوصی مربوطه بروند. همین باعث می‌شود تا سلامت افرادی که دچار کم خونی هستند و زمینه ابتلا به بیماری‌ها را دارند، به خطر بیفتد.مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران با ذکر اینکه الان افرادی را داریم که فرد به خاطر فروش پلاسما به قیمت ۵۰۰ هزار تومان، ۳۶ بار در سال اهدای پلاسما داشته است می‌گوید: مسلم است که سیستم ایمنی این فرد پایین می‌آید و ممکن است عوارض بسیاری برای سلامت وی بوجود       بیاید
جمالی با ذکر اینکه درصدد خرید پالایشگاه جدیدی برای افزایش ظرفیت تولید پلاسما به شیوه‌های نوین هستیم می‌گوید:‌امیدواریم طی ۲ سال آینده بتوانیم آمار تولید پلاسمای سازمان را بالا ببریم.
اما برای رفع نیاز کشور به پلاسما چه باید کرد؟ سؤالی که مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران در پاسخ به آن می‌گوید: ماجرا در عین پیچیدگی بسیار ساده است. یعنی کافی است فقط ۲۰۰ هزار نفر، سالی ۴ بار خون اهدا کنند. در این صورت نیاز کشور به ۸۰۰ هزار لیتر پلاسما برطرف می‌شود. باید در این زمینه اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی کرد. مثلاً کافی است نیرو‌های عضو بسیج یا داوطلبان سازمان هلال احمر سالی ۴ بار خون اهدا کنند. همین کافی است تا نیاز کشور به پلاسما مرتفع شود.