[ حمید رضا خالدی]  خوزستان دوباره در دام طوفان گرد و غبار افتاد. طوفانی که گرچه بعد از سیل 98 زمین گیر شده بود اما، تکرار دوباره آن در هفته گذشته بار دیگر، خاطرات تلخ گذشته را پیش روی مردم این استان و استان های مرزی به نمایش گذاشت.
 تندبادی که دو شنبه ظهر از سمت شمال عربستان شکل گرفت و بعد به سمت جنوب عراق حرکت کرد و توده دیگری را شکل داد که باد آن را به سمت استان‌های جنوب غربی و غربی کشور ما سوق داد.

گردوغباری با غلظتی فراتر از ۱۰ هزار میکروگرم بر متر مکعب، که آسمان استان‌های خوزستان را تیره کرد و سلامت هزاران نفر را به خطر انداخت. براساس همین گزارش‌ها، میزان غلظت آلاینده‌ها با اندازه PM ۱۰ در اهواز و حمیدیه به حدود ۶۷ برابر حد مجاز رسید و ۱۹ شهر وضعیت «خطرناک» و «قهوه‌ای» را تجربه کردند.
این طوفان گرچه بیشترین تأثیر را روی استان خوزستان داشت اما استان‌هایی مانند ایلام، همدان و کرمانشاه نیز از آن بی‌بهره نماندند و مدارس این استان‌ها روز دوشنبه و سه شنبه تعطیل شدند. همچنین در همین بازه زمانی، فعالیت ادارات نیز به‌صورت دورکاری و سپس با افزایش آلودگی تعطیل شدند و از شهروندان خواسته شد تا اطلاع ثانوی از تردد غیرضروری خودداری کنند.
روز‌هایی تاریک که شاخص کیفیت هوا در مناطق مرکزی و غربی خوزستان از عدد بحرانی ۵۰۰ هم عبور کرد. این یعنی “هوا دیگر برای هیچ‌کس سالم نیست”.

لغوپرواز‌ها
علاوه بر این روز سه شنبه غلضت گرد و غبار به حدی بود که در پی کاهش شدید دید و اختلال جوی، سه پرواز از فرودگاه بین‌المللی شهید سلیمانی اهواز لغو و هشت پرواز دیگر نیز با تأخیر مواجه شدند. به گفته اداره‌کل فرودگاه خوزستان، مسافران برای اطلاع از وضعیت پرواز‌ها باید اطلاعات را از طریق سایت رسمی فرودگاه دنبال کنند.

آماده باش هلال احمر
وخامت اوضاع به حدی بود که حسن عبودی مزرعی، سرپرست جمعیت هلال‌احمر خوزستان از آغاز توزیع ماسک در مناطق پرتردد شهری سراسر استان خبر داد و اظهار داشت: این اقدام با توجه به شرایط خطرناک جوی ناشی از وقوع گرد و غبار، توسط تیم‌های امدادی سیار در حال انجام است.
وی با اعلام وضعیت آماده‌باش تیم‌های امدادی برای ارائه هر گونه خدمات اضطراری در صورت نیاز به امدادرسانی گفت: واحد‌های سیار این جمعیت به منظور حفظ سلامتی مردم و امکان امدادرسانی به موقع در صورت وقوع حادثه در نقاط پرتردد شهری مستقر شدند.

گرد و  غباری که هزار نفر را بیمار کرد
در همان زمان میثم معزی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهوازنیز با اشاره به وقوع گرد و غبار شدید در استان خوزستان اظهار کرد: تا عصر سه شنبه (۲۶ فروردین) حدود ۱۰۰۰ بیمار با مشکلات قلبی و تنفسی غیر عفونی به مراکز درمانی و اورژانس‌ها مراجعه کرده‌اند.
وی افزود: از این تعداد ۱۱۲ نفر برای دریافت خدمات درمانی بیشتر بستری شدند و دیگر مراجعه‌کنندگان به صورت سرپایی خدمات لازم را دریافت کردند. معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با اشاره به روند افزایشی مراجعه بیماران تنفسی به بیمارستان‌ها گفت: خوزستانی‌ها به ویژه سالمندان، کودکان، بیماران مزمن و زنان باردار تا حد امکان از خانه خارج نشوند.
وی با اشاره به آماده‌باش کامل تیم‌های بحران مراکز درمانی و تمامی بیمارستان‌ها از ساعات اولیه وقوع آلودگی هوا و گرد و خاک، بیان کرد: در این خصوص بر آماده‌باش بخش‌های و پزشکان اورژانس و بررسی تجهیزات، تجهیز استوک دارویی، آماده‌باش بخش‌های ویژه و بخش‌های بستری از جمله ICU، CCU، NICU، PICU و همچنین واحد‌های پاراکلینیک بالینی، اتاق عمل، دیالیز، تالاسمی، تصویربرداری و آزمایشگاه تأکید شده است.

تهدید زندگی با ذرات معلق
اما چرا ذرات گرد و غبار تا این حد خطرناک هستند؟ به گفته کارشناسان در دل این گردوغبار‌ها، ذراتی بسیار ریز وجود دارند؛ ذرات معلق کوچک‌تر از ۲. ۵ میکرون که می‌توانند از طریق دستگاه تنفسی وارد جریان خون شوند و اثرات جبران‌ناپذیری بر سلامت انسان بگذارند. افزایش بیماری‌های قلبی، تنفسی، کاهش عملکرد ریه و حتی افزایش نرخ مرگ‌ومیر تنها بخشی از عوارضی است که تحقیقات جهانی آن را اثبات کرده‌اند.
از سوی دیگر، ورود این توده‌ها به زیست‌بوم‌های حساس مانند تالاب‌ها، عرصه‌های جنگلی و کانون‌های حیات‌وحش، خاک را آلوده و آب‌ها را ناسالم می‌کند. مرگ خاموش گیاهان، افزایش فرسایش خاک و کاهش تنوع زیستی، دستاورد همین توده‌های بی‌صاحب در آسمان ماست.

قطعنامه های بی اثر
با این‌حال، ما با پدیده‌ای روبرو هستیم که منشأء اصلی آن برون‌مرزی و در کشور‌های حاشیه خلیج فارس است. برای همین ایران از سال ۱۳۹۷ تاکنون بار‌ها تلاش کرده با تعریف برنامه‌های همکاری منطقه‌ای، به این بحران پاسخی مشترک دهد. برگزاری کنفرانس‌ها، تنظیم تفاهم‌نامه‌ها، تصویب روز جهانی مقابله با طوفان‌های ماسه و حتی ارائه قطعنامه در مجمع عمومی سازمان ملل، بخشی از این تلاش‌ها بوده است.
اما واقعیت چیز دیگری است. هیچ‌کدام از این توافقات هنوز به اجرا درنیامده‌اند. مشکل، نبود اراده عملیاتی در سطح منطقه‌ای است؛ هر کشوری در پی حل بحران خود است، بی‌آن‌که اثرات فرامرزی آن را بپذیرد.

همه دلایل بروز یک چالش
محمد جواد اشرفی، مدیرکل اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در گفت و گو با «شهروند» با ذکر اینکه بیشترین منشأ گرد و غبار در خوزستان و استان‌های مرزی، منابعی در دیگر کشور‌ها هستند می‌گوید: اصولاً ۷۰ درصد گرد و غباری که هر از چندگاهی وارد خوزستان و استان‌های مرزی می‌شود، از کشور‌های همسایه نشات می‌گیرد.
وی می‌افزاید: برای همین از چند سال قبل سازمان محیط زیست در کنار وزارت امور خارجه تلاش کرده تا از طریق دیپلماسی کشور‌های منطقه را متقاعد کند تا با روش‌های موجود، جلوی شکل‌گیری توده‌های گرد و غبار در کشور‌های خودشان را بگیرند و نگذارند این گرد و غبار وارد ایران شود. اما واقعیت این است که این نامه‌ها و قول و قرار‌های شفاهی تضمین اجرایی ندارد. برای همین، این کشور‌ها رغبتی برای تثبیت کانون‌های گرد و غبارندارند.
وی با ذکر اینکه شدت و حجم طوفان ریزگرد‌های اخیر طی ۱۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است گفت: حجم این ریزگرد‌ها بیش از ۱۰ میکروگرم در مترمکعب بوده است.
اشرفی در مورد وضعیت کنونی حضورریزگرد‌ها در این استان نیز گفت: خوشبختانه وضعیت اکثر مناطق استان از حیث حضور ریزگرد‌ها به حالت طبیعی بازگشته و فقط بخش‌هایی از شرق استان همچنان درگیر این پدیده هستند که به زودی آن‌ها نیز به حالت عادی بازخواهند گشت.
مدیرکل اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان می‌افزاید: در مجموع مساحتی حدود ۳۵۰ هزار هکتارمحوطه غبار خیز را شامل می‌شود. این ابعاد وقتی معنادارتر می‌شود که بدانید صحرای عربستان که منشأء اصلی ریزگردهاست ۹۰ میلیون هکتار، صحرای عراق ۳۲ میلیون هکتار، سوریه ۵ میلیون هکتاروسعت دارند! در مجموع می‌توان گفت که صحرا‌های منشأء گرد و غبار خارجی بیش از ۲۵۲ میلیون هکتار وسعت دارند. در مورد کانون‌های داخلی نیز می‌توان گفت که از ۳۵۰ هزار هکتار کانون داخلی ۱۱۲ هزار هکتار آن در جنوب و جنوب شرقی اهواز قرار دارند.
اما برای مهار این طوفان‌های گرد و غبارچه اقداماتی صورت گرفته است. سؤالی که اشرفی درپاسخ به آن می‌گوید: در سال‌های گذشته و بخصوص در بازه ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است. مثلاً یکی از راهکار‌های پیشنهادی کارشناسان، توسعه کشت درخت در استان بود و در همین راستا تعدادی درخت و نهال در نقاط غبارخیز کاشته شده است. از سوی دیگر بحث توجه به آبخیزداری و آبخوان داری هم باید به صورت موازی مورد توجه قرار گیرد که در این راستا نیز طرح‌هایی در حال اجراست.
وی همچنین تأکید می‌کند: خوشبختانه سیل سال ۹۸ برای استان ما یک نعمت بود چرا که به زبان ساده، باعث شد تا ذرات گرد و غبار به هم بچسبند و باد به راحتی نتواند آن‌ها را جابه جا کند وگرنه ممکن بود طوفان‌های گرد و غبار داخلی نیز به طوفان‌های خارجی اضافه شوند.
با این وجود هنوز یک سؤال اساسی باقی است. اینکه چند سال دیگر مردم خوزستان می‌توانند دغدغه طوفان‌های مرگبار گرد و غبار را به فراموشی بسپارند؟ سؤالی که مدیرکل اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در پاسخ به آن می‌گوید: راستش را بخواهید زیاد به این مسأله خوشبین نیستم. چون اولاً برای مهار منشأ‌های داخلی نیازمند بودجه‌های قابل توجهی هستیم که هنوز خبری از چنین بودجه‌هایی نیست. ثانیاً، در مورد منشأ‌های خارجی هم همانطور که گفتم کشور‌های عربی تمایل چندانی به صرف هزینه‌های کلان واجرای طرح‌هایی برای مهار ریزگرد‌ها ندارند. ولی ‌امیدواریم دولت که همواره تأکید بر توجه ویژه به استان‌های جنوبی کشور داشته، تدبیری در این زمینه بیندیشد ودغدغه مردم اصیل خوزستان را در این زمینه برای همیشه مرتفع کند.