[ ملیحه محمودخواه] کویر ریگ‌جن، جایی است که سکوت حرف می‌زند، اما نه به زبان آرامش. در دل این سرزمین بی‌انتهای ماسه و نمک، حتی هوا سنگین است؛ گویی طبیعت نفس را در سینه حبس کرده است. تپه‌های شنی با دلهره‌آورترین شکل خود به سمت آسمان سر بلند کرده‌اند و زمین زیر پا همچون دامی بی‌رحم در کمین است. در اینجا، زندگی و مرگ به‌طور مرموزی در کنار هم می‌رقصند. در دنیایی که انسان‌ها تنها مسافرانی زودگذرند، حتی یک لحظه غفلت می‌تواند تبدیل به آخرین لحظه از یک سفر پرخطر شود. در ریگ‌جن، آدرس‌ها همیشه غلط‌اند، فاصله‌ها فریبنده‌اند و هر گامی که برداری، ممکن است همان گام آخر باشد.اما در این بیابان بی‌رحم، آن‌هایی که وظیفه دارند نجات دهند، باید فراتر از ترس و خستگی بروند. عملیات امدادرسانی در این منطقه به هیچ‌وجه ساده نیست.
خطرات در کمین‌اند
تپه‌های متحرک که جاده‌ها را از بین می‌برند، گرمای سوزان که توان را از هر جسمی می‌گیرد، و مسیرهایی که حتی ماهرترین رانندگان را هم به اشتباه می‌اندازد. امدادگران این خطه باید نه تنها شجاع باشند، بلکه باید همزمان با بی‌رحم‌ترین چالش‌ها دست و پنجه نرم کنند، چرا که هر دقیقه تأخیر، در ریگ‌جن ممکن است حکم مرگ بدهد.کویر وحشت باد داغ کویر، آرام و کشنده از روی تپه‌های شنی عبور می‌کرد. آفتاب، بی‌امان و خاموش، بر پیکر سکوت‌زده ریگ جن می‌تابد؛ جایی که به افسانه‌ها آمیخته، به هراس‌ها عجین شده، و هنوز ردپای ناپیدایی از گذشته در دل ماسه‌هایش موج می‌زند.کویر ریگ‌جن، این پهنه‌اسرارآمیز و وهم‌انگیز، نامی‌ست که حتی میان باتجربه‌ترین کویرنوردان هم با احترام و احتیاط زمزمه می‌شود. شن‌زارهایی بی‌انتها، نمک‌زارهای پنهان، و سکوتی که گاهی صدای تپش قلب را هم در خود حل می‌کند.ریگ‌جن، یکی از بی‌رحم‌ترین و در عین حال مرموزترین کویرهای ایران است. در دل این بیابان، آسمان همیشه آبی است و زمین خشک و داغ، جایی که هوا در جریان‌های سوزان قرار دارد و هر لحظه ممکن است فردی در دل آن گم شود. بسیاری از کسانی که به این کویر وارد می‌شوند، فقط در حاشیه‌های آن باقی می‌مانند. اما هسته اصلی این کویر، جایی است که انگشت‌شمار کسانی که تجربه عبور از این مسیر را دارند، به آن پا می‌گذارند.
کویر ریگ‌جن، جواهری بی‌رحم در دل فلات مرکزی ایران است. منطقه‌ای که نه تنها از نظر جغرافیایی بلکه از لحاظ روانی هم به چالشی بزرگ برای هر فردی که قصد ورود به آن را دارد تبدیل می‌شود. این کویر، با ویژگی‌های خاص خود به «مثلث برمودای ایران» یا «مثلث مرگ» معروف شده است. چرا که طبیعتش به گونه‌ای است که بسیاری از کسانی که به اشتباه وارد آن می‌شوند، ممکن است هرگز نتوانند از آن خارج شوند. در دل این کویر، چاه‌های آبی وجود ندارد، رمل‌های روان به راحتی می‌توانند یک ماشین را در خود ببلعند و باتلاق‌هایی مرموز در زیر لایه‌های شنی مخفی شده‌اند که عبور از آنها حتی برای باتجربه‌ترین‌ها نیز امری دشوار و پرخطر است.در دل چنین کویری، زمانی که امدادگران وارد عمل می‌شوند، تنها تکیه‌گاهشان تجربه، دانش و تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای همچون جی‌پی‌اس و ارتباطات ماهواره‌ای است. محمد مخمص، فرمانده عملیات هلال احمر استان سمنان و یکی از باتجربه ترین افرادی که در عملیات‌های متعدد نجات در این منطقه حضور داشته، در گفت وگو با «شهروند» تجربیات خود را از عملیات در ریگ جن بیان می کند.او می گوید: کویر ریگ‌جن، به عنوان یکی از وسیع‌ترین و خطرناک‌ترین کویرهای ایران، در استان سمنان قرار دارد و از جنوب ایوانکی شروع می‌شود و از آنجا به سمت جاده‌اتوبان قم-گرمسار گسترش می‌یابد. این کویر به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و زمین‌شناسی خاص خود، به یکی از دشوارترین و پرچالش‌ترین مناطق بیابانی ایران تبدیل شده است. در این منطقه نه تنها آب‌های زیرزمینی وجود ندارد، بلکه زمین‌های متحرک و باتلاق‌های شنی نیز عبور را دشوارمی‌سازند. مخمص می گوید: وقتی وارد ریگ‌جن می‌شوید، چیزی جز بی‌نهایت به چشم نمی‌خورد. در این منطقه، تمام زمین از شن‌های روان پوشیده شده است، گاهی اوقات حتی ماشین‌های پیشرفته هم در این شن‌ها گیر می‌کنند. هیچ‌چیز در این کویر ثابت نیست و هر لحظه امکان دارد زمین زیر پاهایت تغییر کند.
پیدا کردن سوزن در انبار کاه
امداد رسانی در ریگ‌جن یکی از پیچیده‌ترین و دشوارترین انواع عملیات نجات است. این منطقه با وسعتی بسیار زیاد، فاقد هرگونه علائم جغرافیایی شناخته‌شده است و این باعث می‌شود که یافتن فرد گم‌شده به یک چالش واقعی تبدیل شود. به گفته مخمص، هنگامی که یک نفر در این کویر گم می‌شود، عملیات نجات بدون داشتن مختصات دقیق به معنای جست وجوی سوزن در انبار کاه است.«زمانی که فردی در در این بیابان گم می‌شود، تقریبا نمی‌توانیم به هیچ چیز جز مختصات دقیق تکیه کنیم. از آنجا که هیچ علامت جغرافیایی مشخصی برای شناسایی مسیر وجود ندارد، پیدا کردن افراد بدون داشتن اطلاعات دقیق همانند گشتن در دل تاریکی شب است.»
ملاقات با گمشدگان و تلاش برای نجات
یکی از تجربه‌های مهم مخمص در این عملیات‌ها مربوط به یک حادثه در نوروز گذشته است. او می گوید: خانواده‌ای از استان گلستان با مرکز کنترل تماس گرفتند و اعلام کردند که یکی از عزیزانشان که آفرودر بوده و قصد عبور از ریگ‌جن را داشته، 8 روز است که ناپدید شده است. این فرد تجهیزات کامل آفرود را به همراه داشت و به‌نظر می‌رسید که به طور ناگهانی از دسترس خارج شده است.پس از چندین تماس و درخواست از خانواده فرد مفقود، توانستیم به طور اتفاقی از طریق پیامک با او ارتباط برقرار کنیم. فرد مفقود، که در باتلاق‌های ریگ‌جن گرفتار و دچار سردرگمی شده بود، نتوانسته بود هیچگونه ارتباطی با دنیای بیرون برقرار کند. اما با کمک های تیم امداد و با اس ام اس تیم امداد، آن فرد توانست مختصات دقیق خود را از طریق گوشی همراهش ارسال کند.او
می گوید: وقتی این فرد پیامک را جواب داد، یک لحظه از شدت خوشحالی دلم ریخت. در دل ریگ‌جن کسی که چند روز از خانواده‌اش بی‌خبر بوده، حالا توانسته بود با ما ارتباط برقرار کند. به او راهنمایی کردم تا مختصاتش را به ما بدهد. تنها امید ما به این مختصات بود.پس از دریافت مختصات، تیم امداد وارد عمل شد. عملیات امداد با توجه به شرایط سخت محیطی و باتلاق‌های خطرناک، حدود23 ساعت زمان برد.
مخمص به یاد می‌آورد: این عملیات یکی از دشوارترین ماموریت‌های ما بود. در شرایطی که زمین متحرک بود و باتلاق‌های شنی به راحتی می‌توانستند هر چیزی را بلعیده و محو کنند، ما توانستیم فرد را پیدا کنیم و او را نجات دهیم. اما اگر این مختصات به موقع به دستمان نمی‌رسید، شاید این داستان هیچ وقت به پایان نمی‌رسید.
عملیات‌های مشابه و چالش‌های انسانی
یکی دیگر از تجربیات مخمص به عملیات نجات فردی برمی‌گردد که به دلیل مصرف داروهای روان‌گردان وارد منطقه ریگ‌جن شده بود. این فرد که هیچ اطلاعی از موقعیت خود نداشت، دچار سرگیجه و بی‌هوشی شده بود. تیم امداد به محض دریافت خبر، عملیات جست وجو را آغاز کرد، اما در تاریکی شب و بدون داشتن هیچ گونه اطلاعات دقیق، عملیات متوقف شد. شب بود و نمی‌توانستیم به خوبی عملیات کنیم. با این حال، وقتی که وضعیت فرد را بررسی کردیم، متوجه شدیم که می‌توانیم از طریق گوشی موبایلش ارتباط برقرار کنیم. در نهایت، با استفاده از اینترنت و پیام‌رسان‌ها، توانستیم از او مختصات دقیق بگیریم و تیم را به محل اعزام کنیم. بعد از چند ساعت تلاش شبانه، تیم موفق شد این فرد را پیدا کند و عملیات نجات با موفقیت به پایان رسید.
او به همه‌ی گردشگران و کسانی که قصد عبور از این منطقه را دارند هشدار می‌دهد:مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که همیشه قبل از ورود به چنین مناطقی، تجهیزات خود را چک کنید و از مسیر خود اطلاع بدهید. هیچ‌گاه نباید وارد مناطق خطرناک بدون داشتن اطلاعات و آمادگی لازم شوید. در کویر ریگ‌جن، یک اشتباه می‌تواند به بهای جان شما تمام شود.
او همچنین اضافه می‌کند که بسیاری از عملیات‌های امداد در این منطقه به دلیل نداشتن اطلاعات دقیق از محل، سالانه دشواری‌های فراوانی را به همراه دارد. اما خوشبختانه، به لطف فعالیت‌های سازمان‌های حفاظت محیط زیست و محدودیت‌هایی که در مناطق خاص ایجاد شده است، عملیات‌ها کمی راحت‌تر شده‌اند و به این ترتیب، از وقوع حوادث بیشتر جلوگیری می‌شود. با وجود آنکه عملیات در ریگ‌جن به سختی و پیچیدگی‌های زیادی نیاز دارد، اما با استفاده از تکنولوژی‌های جدید و اطلاعات دقیق، می‌توان به نجات افرادی که در این منطقه گم شده‌اند امیدوار بود.
مثلث برمودای بی رحم
کویر ریگ‌جن که به «مثلث مرگ ایران» معروف است، یکی از بی‌رحم‌ترین و دشوارترین مناطق برای عملیات‌های امداد و نجات به شمار می‌رود. در این مناطق، حتی امدادگران با تجربه نیز با چالش‌های فراوانی مواجه می‌شوند. این را پویا مجذوب، مسئول عملیات شهرستان گرمسار و یکی از امدادگران هلال احمر که در عملیات‌های نجات در کویر ریگ‌جن حضور داشته، می گوید و تاکید می کند: کویر ریگ‌جن واقع در استان سمنان، یکی از مناطق خطرناک ایران است که به دلیل ویژگی‌های خاص جغرافیایی و شرایط اقلیمی‌اش، نیازمند تیم‌های تخصصی و آمادگی بالا برای امداد و نجات است.
به گفته مجذوب، برای ورود به این منطقه، تنها امدادگران متخصص با تجربه می‌توانند عملیات‌های نجات را انجام دهند. او توضیح می‌دهد:کویر ریگ‌جن هیچ‌گاه یک محیط ثابت نیست. در اینجا شما با رمل‌های روان، باتلاق‌های غیرمنتظره، و شرایط جوی دشوار مواجه هستید. بارش‌های ناگهانی، باتلاق‌هایی را به‌وجود می‌آورد که حتی خودروهای ۴x۴ هم نمی‌توانند از آن عبور کنند.
او همچنین اشاره کرد که در این منطقه، مشکلات مربوط به جهت‌یابی و پیدا کردن مسیر از جمله سختی‌های امدادگران است:«شما نمی‌توانید هیچ وقت در کویر ادعا کنید که مسیری را بلد هستید. حتی اگر قبلاً آن مسیر را رفته باشید، رمل‌ها و تغییرات ناگهانی زمین ممکن است مسیر شما را کاملاً تغییر دهند. به همین دلیل است که همیشه از افرادی با تجربه و آشنایی با منطقه کمک می‌گیریم.»
مشکلات جوی و حضور حیوانات وحشی
از دیگر چالش‌هایی که مجذوب به آن اشاره می‌کند، مشکلات جوی و حضور حیوانات وحشی در کویر است. در فصل‌های مختلف، به‌ویژه در ماه‌های فروردین و اردیبهشت، بارش‌های ناگهانی باران که باعث گل‌آلود شدن مسیرها می‌شود که می‌تواند عملیات نجات را به شدت پیچیده کند.
همچنین در این منطقه، خطرات مربوط به حیوانات وحشی نیز وجود دارد. مجذوب در این خصوص می‌گوید:
«در این منطقه گاهی به گورخرهای ایرانی، انواع پرندگان و دیگر حیوانات وحشی برخورد می‌کنیم. اما در عین حال، وقتی به شدت با شرایط سخت مواجه می‌شویم، حضور این حیوانات می‌تواند خطرات جدیدی ایجاد کند.»
ضرورت آموزش و تخصص برای امدادگران
مجذوب همچنین به اهمیت آموزش و تخصص برای امدادگران اشاره کرد و توضیح داد که هر کسی نمی‌تواند بدون آگاهی از شرایط کویر وارد این منطقه شود:
«آمادگی جسمانی و تخصصی برای کسانی که وارد عملیات‌های نجات در کویر می‌شوند، امری ضروری است. حتی ساده‌ترین اقدام، مانند جهت‌یابی، نیاز به آشنایی با تکنیک‌های خاص دارد. تجهیزات ماهواره‌ای و گوشی‌های همراه معمولاً در این مناطق کار نمی‌کنند و ممکن است تنها بتوانید پیامک ارسال کنید.»
پیشرفت عملیات‌های نجات در کویر ریگ‌جن
مجذوب تجربیات خود را از یک عملیات نجات در کویر ریگ‌جن به یاد می‌آورد که در آن تیم امدادی مجبور به طی مسافتی طولانی و بسیار سخت شد. او بیان می‌کند:برای نجات افرادی که در کویر گیر افتاده بودند، مجبور شدیم مسیرهای طولانی را طی کنیم. حتی یک‌بار در جاده‌ای که به سمت قلعه بهرام می‌رفتیم، باران شدید باعث شد تا مسیر مسدود شود و مجبور شدیم مسیر جدیدی را انتخاب کنیم. گاهی این عملیات‌ها می‌تواند فاصله‌ها را چند برابر کند.
او همچنین اشاره کرد که گاهی شرایط به حدی پیچیده می‌شود که امدادگران نیاز دارند از تجهیزات خاص و خودروهای با قدرت بالا استفاده کنند.
اهمیت تیم‌های تخصصی و بومی
مجذوب به اهمیت همکاری با نیروهای بومی منطقه تأکید کرده و بر این باور است که افرادی که با شرایط خاص و پیچیده کویر آشنا هستند، می‌توانند نقش حیاتی در عملیات‌های نجات ایفا کنند:با همکاری نیروهای بومی که آشنایی عمیقی با منطقه دارند، عملیات‌ها به مراتب تسهیل می‌شود. آنها بهترین افراد برای هدایت ما در مسیرهای پرخطر و پیچیده هستند.
سفر به ریگ جن و نکات مهم برای سفر به کویر
کویر در نگاه اول ظاهری آرام، متین و صبوری دارد. اما واقعیت این است که بر خلاف این آرامش ظاهری، مکانی بسیار خطرناک است. به همین دلیل شما باید در زمان سفر به هر کویری و در هر نقطه‌ای از دنیا، تجهیزات و ملزومات لازم را به همراه داشته باشید. البته کویر ریگ جن انتخابی مناسب برای اولین تجربه شما نیست. اما اگر تصمیم به سفر به این کویر را داشتید، حتماً از حضور افراد بومی و حرفه‌ای که قبلاً تجربه سفر به این منطقه را داشته‌اند استفاده کنید.
گروهی سفر کنید و با تجهیزات کامل قدم به دل این کویر بگذارید. نکته اینکه نقشه دقیقی از این کویر در دسترس نیست، به همین دلیل حتماً برای سفر به این کویر از GPS استفاده کنید. جالب است بدانید که در اطراف ریگ جن با آن همه وسعت تا کیلومترها روستا، شهر یا آبادی وجود ندارد. به همین دلیل شما باید امکانات و تجهیزات لازم برای حضور در این منطقه را به همراه داشته باشید. سفر به این کویر و پیمایش آن تقریباً ۴ تا ۵ روز به طول می‌انجامد و شما باید تقریباً برای ۱۰ روز خود، آذوقه به همراه داشته باشید.
همچنین ملزوماتی مانند کیسه خواب، کرم ضد آفتاب، لباس کافی، فندک و کبریت، کلاه نقاب دار، چراغ قوه، پاور بانک، جی پی اس، قطب نما، چادر مسافرتی، جعبه کمک‌های اولیه، غذا و آب، اجاق گاز، سوخت کافی، ظرف برای گرم کردن غذا، عینک آفتابی، اجاق مسافرتی و غیره... از جمله ملزومات سفر به این منطقه هستند.
به طور حتم می‌دانید که لباس مخصوص کویر نوردی جنسی از الیاف طبیعی دارد. رنگ آن روشن است و آستین بلندی دارد تا شما را به راحتی از تابش آفتاب و همین طور نیش خزندگان و حشرات در امان نگه دارند. برای شب هم باید لباس‌های گرم به همراه داشته باشید. اگر در طول شب و در دل کویر آتش روشن کردید، بدون شک عقرب‌ها به سمت شما جذب خواهند شد.
فراموش نکنید که در سفر به کویر غذای خشک به همراه داشته باشید. همچنین چند تخته چوب بزرگ هم برای خارج کردن اتومبیل خود از باتلاق در خودرو قرار دهید.