[ ملیحه محمودخواه] امدادگری در هلال احمر یک مسئولیت بسیار مهم و خطیر است که در شرایط بحرانی و حوادث طبیعی یا غیرطبیعی، می‌تواند نقش موثری در نجات جان انسان‌ها داشته باشد. در این مسیر، امدادگران با درک و رعایت اصول حرفه‌ای و اخلاقی خود می‌توانند تأثیرگذارترین نقش را ایفا کنند. بایدها و نبایدهای امدادی نه تنها در بهبود کارایی عملیات امدادی و تسریع در روند نجات افراد کمک می‌کند، بلکه بر حفظ امنیت، سلامت و روحیه امدادگران نیز تأثیرگذار است. هلال احمر به عنوان یک نهاد نیکوکار و بشردوستانه، به شدت بر رعایت این اصول تأکید دارد تا بتواند به بهترین شکل ممکن به افراد آسیب‌دیده کمک کند.
محمد هادی تدین کارشناس حوزه آموزش و پژوهش هلال احمر که سال ها در این بخش فعالیت کرده است به شهروند می گوید: اصولا آموزش ها بر محور این موضوع است که چه کاری باید در هنگام امداد و نجات انجام شود اما در کنار این ما نباید های بزرگی داریم که باید به آنها توجه کنیم اما کمتر به آنها فکر می‌کنیم. به طور مثال وقتی راننده اتوبوس یا شخصی که با ماشین سفر می‌کند، تنها به این فکر می‌کند که «باید سریع به مقصد برسد»، در واقع فراموش می‌کند که این «باید» ممکن است مترادف با خطرات جانی باشد، چه برای مسافران و چه برای دیگران در جاده.
کلمه «باید» در کار امداد و نجات گاهی یک نوع فشار ذهنی است که باعث می‌شود از ضروریات ایمنی غافل شویم. مثلاً شما به یک باید فکر می کنید که مثلا در فلان ساعت در جلسه ای مهم شرکت کنید اما در این شرایط نباید سرعت زیاد گرفت، نباید رفتار خطرناک داشت که باعث تصادف یا آسیب به دیگران شود. «باید» ما ممکن است باعث ایجاد شرایطی شود که دیگران دچار مشکل شوند، به ویژه زمانی که از اصول ایمنی غافل می‌شویم.
او با اشاره به اینکه در حوزه امداد و نجات در بسیاری از موارد بر اساس «بایدها» تصمیم می‌گیریم که مثلاً «باید سریع بالای سر مصدوم برویم «، یا «باید این کار را برای کمک انجام دهیم». اما در بسیاری از موارد، بایدها و نبایدها در کنار هم تعریف می‌شوند ادامه می دهد: مثلاً اگر قلب یک مصدوم همچنان ضربان دارد، نباید دست به کارهای تهاجمی مانند CPR بزنیم. وقتی که قلب هنوز ضربان دارد، انجام CPR نه تنها مفید نیست بلکه ممکن است آسیب بیشتری به بیمار وارد کند.
تدین بر این باور است که این نبایدها از مهم‌ترین مواردی هستند که امدادگران باید به آنها توجه کنند. خیلی از امدادگران تازه‌کار یا بدون تجربه کافی، ممکن است به اشتباه کارهایی را انجام دهند که در واقع نباید انجام دهند، مثل فشار دادن قلب فردی که هنوز کمی ضربان دارد.
مردم به این نباید ها توجه کنند
در مواقعی که حادثه‌ای پیش می‌آید، مردم باید بدانند که در صحنه نباید دست به اقداماتی بزنند که خطرناک باشد. به عنوان مثال، نباید مصدوم را جابجا کنند یا به صورت غیر حرفه‌ای به او کمک کنند. تدین در این باره می گوید: بسیاری از افراد در موقعیت‌های بحرانی تمایل دارند سریع کمک کنند، اما باید یاد بگیریم که بعضی مواقع، شرایط پیش می‌آید که باید به جای اینکه به «باید ها» توجه کنیم، فقط به «نبایدها» فکر کنیم. به عنوان مثال، وقتی یک نفر دچار حادثه می‌شود، نباید در لحظه اول به این فکر کنیم که «آیا این شخص کثیف است؟» یا «آیا حال من از دیدن این وضعیت به هم می‌خورد؟» این لحظات، لحظات بحرانی‌اند و باید تمرکز اصلی‌مان بر روی کمک به فرد آسیب‌دیده باشد.
او توضیح می دهد: برای مثال، اگر کسی در حال غرق شدن باشد یا از ارتفاعی سقوط کرده باشد، نباید بی‌گدار به آب زد یا اقدام به بلند کردن شخص کرد. باید بدانیم که هر حرکت نادرست می‌تواند وضعیت فرد را بدتر کند. در شرایطی که تصادف یا حادثه‌ای رخ می‌دهد، نخستین اقدام باید بررسی وضعیت فرد باشد، از جمله اینکه آیا خونریزی داخلی وجود دارد یا آسیب‌های دیگری که ممکن است در آینده خود را نشان دهند. حتی اگر وضعیت ظاهری فرد خوب به نظر برسد، ممکن است در درازمدت مشکلاتی مانند خونریزی داخلی شروع شود. به اعتقاد این کارشناس حوزه آموزش در چنین شرایطی، نکته‌ای که باید مدنظر قرار دهیم این است که هر فردی که دچار حادثه می‌شود، به مراقبت فوری نیاز دارد، اما این مراقبت باید با دقت و آرامش انجام شود. اولین کار این است که آرامش خود را حفظ کنیم و از انجام اقدامات اشتباه که ممکن است وضعیت فرد را بدتر کند، خودداری کنیم.او به مشکلاتی که اصولا در زمان وقوع حادثه رخ می دهد اشاره کرده و می گوید:حتی اگر در موقعیتی مانند تصادف رانندگی قرار گرفتیم، باید بدانیم که آیا فرد آسیب‌دیده نیاز به کمک فوری دارد یا خیر. در بسیاری از موارد، افراد ممکن است وضعیت اضطراری نداشته باشند و ما فقط با ارائه کمک روانی می‌توانیم آرامش بیشتری به آنها بدهیم تا وقتی که امدادگران حرفه‌ای برسند. در این شرایط باید اولویت را به اقدامات ایمنی و حفظ آرامش بدهیم و نه به تصمیمات عجولانه.
در موقع حادثه قول ندهید
در مواقع بحران، قول دادن به فردی که در معرض خطر است برای کمک‌رسانی سریع و بدون انجام اقدامات درست، ممکن است در نهایت باعث ناامیدی و تنش بیشتر شود.
این موضوعی است که تدین به آن اشاره کرده و در ادامه توضیح می دهد: باید صادقانه و واقعی با دیگران صحبت کنیم. به جای وعده‌های بزرگ، باید بگوییم که تمام تلاش خود را می‌کنیم و این فرآیند زمان‌بر است.
آموزش همگانی نکته حیاتی است
در این میان، آموزش‌های ابتدایی در خصوص امداد و نجات، بسیار اهمیت دارند.تدین به این موضوع اشاره کرده و تاکید می کند: همه باید بدانند که در هنگام وقوع یک حادثه، چه کارهایی باید و چه کارهایی نباید انجام دهند. برای مثال، اگر کسی در حال غرق شدن است، نباید خودتان به داخل آب بروید و بدون آمادگی کافی وارد عمل شوید. یا اگر فردی از ارتفاع افتاده، نباید به سرعت او را بلند کرده و جابه جا کنید، زیرا ممکن است باعث آسیب‌های جدی‌تر به او شوید. باید در این شرایط، به فکر جان و سلامتی فرد باشیم و پیش از هر اقدامی، ارزیابی دقیقی از وضعیتش داشته باشیم.در واقع در زمان حادثه نباید توقعات غیرواقعی از خودمان و دیگران داشته باشیم. در مواجهه با بحران، هر فرد و هر تیمی وظایفی دارند، اما برخی مشکلات نیازمند زمان و همکاری بیشتر هستند. مثل زمانی که پس از یک زلزله، بازسازی یک منطقه ممکن است زمان زیادی ببرد، اما به جای وعده‌های سریع، باید صادقانه بگوییم که این کار زمان‌بر است و ما تمام تلاش خود را برای کمک به مردم انجام خواهیم داد.
تمرکز بر نبایدها و انجام بایدها
تدین معتقد است به طور کلی، در هر حادثه و بحرانی، باید به جای تمرکز صرف بر «بایدها»، به «نبایدها» هم توجه کنیم. باید یاد بگیریم که کجا توقف کنیم، کجا کمک نکنیم و کجا باید منتظر کمک‌های حرفه‌ای باشیم تا از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کنیم. او ادامه می دهد: درست است که بسیاری از حوادث و تصادفات غیرقابل پیش‌بینی هستند و ممکن است در شرایط خاصی نیاز به اقدامات فوری داشته باشیم، اما نکته بسیار مهم در این گونه مواقع، حفظ آرامش و دقت و دانش لازم برای ارائه کمک اولیه است تا هم از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کنیم و هم از وارد کردن آسیب بیشتر به فرد مصدوم خودداری کنیم.
بایدهای امدادی برای امدادگران
آمادگی جسمی و روانی امدادگر:
امدادگر باید از آمادگی جسمی و روانی کافی برای مقابله با شرایط دشوار برخوردار باشد. در شرایط بحرانی، فشارهای جسمی و روحی بالا می‌رود و امدادگر باید قادر باشد به درستی تصمیم‌گیری کند و عمل کند.
رعایت اصول ایمنی:
اولین و مهم‌ترین نکته در هر عملیات امدادی، حفظ ایمنی خود و دیگران است. امدادگران باید قبل از هر چیزی از ایمن بودن محیط اطمینان حاصل کنند و تجهیزات ایمنی مناسب مانند دستکش، ماسک، کلاه و سایر لوازم ضروری را به همراه داشته باشند.
توانایی مدیریت بحران:
امدادگر باید قادر باشد در شرایط بحرانی و با محدودیت‌های زمانی و منابع، تصمیمات مؤثر و کارآمد بگیرد. مدیریت بحران و اولویت‌بندی اقدامات برای نجات جان افراد از مهم‌ترین مهارت‌های امدادگری است.
رعایت اصول اخلاقی و انسانی:
امدادگران باید با احترام و کرامت انسانی با مصدومان و آسیب‌دیدگان برخورد کنند. هر فردی که دچار آسیب شده، نیاز به توجه و احترام دارد و امدادگر باید با دلسوزی و بدون هیچ‌گونه تبعیضی به افراد کمک کند.
مهارت‌های ارتباطی:
امدادگر باید توانایی برقراری ارتباط مؤثر با تیم‌های دیگر، مصدومان و سایر افراد حاضر در صحنه را داشته باشد. در شرایط بحرانی، ارتباط سریع و مؤثر می‌تواند نجات‌دهنده باشد.
آموزش و مهارت‌های فنی:
امدادگر باید مهارت‌های تخصصی مانند CPR (احیای قلبی-ریوی)، پانسمان و بسته‌بندی زخم‌ها، جابه‌جایی مصدومان و استفاده از تجهیزات پزشکی اولیه را به‌خوبی فراگرفته باشد.
نبایدهای امدادی در هلال احمر
عدم رعایت ایمنی:
امدادگران نباید خود را در معرض خطرات غیرضروری قرار دهند. گاهی اوقات عجله برای نجات افراد می‌تواند باعث اشتباهات فاحش شود که نه تنها فرد امدادگر، بلکه خود مصدومان را نیز در خطر قرار می‌دهد.
عدم همکاری با تیم:
در عملیات‌های امدادی، همکاری و هماهنگی با تیم‌های دیگر بسیار مهم است. هرگونه خودخواهی و عدم همکاری می‌تواند موجب تأخیر در عملیات نجات یا ایجاد مشکلات اضافی شود.
رعایت نکردن حریم خصوصی مصدومان:
در شرایط بحرانی، ممکن است امدادگران مجبور به تماس فیزیکی با مصدومان شوند، اما باید همیشه حریم خصوصی افراد را حفظ کنند و از هرگونه رفتار نامناسب خودداری کنند.
پذیرفتن مسئولیت‌های خارج از توان:
امدادگران باید محدودیت‌های خود را بشناسند و از پذیرش مسئولیت‌هایی که خارج از توان یا مهارت‌های آنها است، خودداری کنند. در غیر این صورت، نه تنها در نجات فرد آسیب‌دیده تأثیری نخواهند داشت بلکه ممکن است به وضعیت بدتر نیز منتهی شوند.
نداشتن برنامه‌ریزی و نظم:
در عملیات‌های امدادی، عدم رعایت نظم و برنامه‌ریزی می‌تواند باعث ایجاد هرج و مرج شود. امدادگر باید به خوبی از قبل برنامه‌ریزی کرده و به‌طور مرتب فعالیت‌های خود را ارزیابی کند.
تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی بدون اطلاعات کافی:
امدادگران نباید تصمیمات مهم را بدون داشتن اطلاعات کافی از وضعیت محیط یا فرد آسیب‌دیده اتخاذ کنند. بررسی دقیق شرایط پیش از هر اقدامی ضروری است.
نبایدهایی که می تواند بسیار آسیب زا باشد
کمک به مصدوم بدون آسیب زدن به ستون فقرات:
در برخی تصادفات یا سوانح، ممکن است ستون فقرات فرد مصدوم دچار آسیب شده باشد، که این می‌تواند به مشکلات جبران‌ناپذیری مانند قطع نخاع منجر شود. در چنین شرایطی، اقدامات غیرحرفه‌ای مانند جابه جایی بدن فرد یا تلاش برای بیرون آوردن از ماشین بدون استفاده از تجهیزات خاص، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. بنابراین، تا زمانی که از عدم آسیب دیدگی ستون فقرات مطمئن نشویم، نباید دست به هیچ اقدامی بزنیم که باعث حرکت اضافی فرد شود.
اقدامات اولیه برای بررسی وضعیت تنفس و قلب:
اگر فرد هوشیاری ندارد یا تنفسش قطع شده است، باید ابتدا بررسی کنیم که آیا هنوز نفس می‌کشد یا نه. برای این کار، می‌توانیم با دقت وضعیت قفسه سینه را بررسی کنیم که بالا و پایین می‌رود یا نه. اگر این حرکت را مشاهده نکردیم، باید تنفس مصنوعی را شروع کنیم. همچنین، در صورتی که ضربان قلب فرد قطع شده باشد، باید اقدام به انجام سی‌پی‌آر کنیم.
پیشگیری از خونریزی داخلی:
در صورتی که جسم خارجی در بدن فرد فرو رفته باشد، مانند شیشه یا فلز که ممکن است باعث خونریزی داخلی شده باشد، نباید تلاش کنیم این جسم را خارج کنیم. در عوض، باید اطراف محل آسیب دیده را با یک گاز استریل یا باند فشاری بپوشانیم تا از خونریزی بیشتر جلوگیری شود و فرد به مرکز درمانی منتقل شود.
اقدامات برای پشتیبانی عاطفی و روانی:
علاوه بر کمک‌های فیزیکی، مراقبت‌های روانی در این مواقع نیز بسیار حیاتی است. افرادی که در چنین حوادثی گرفتار شده‌اند، ممکن است دچار شوک عاطفی شوند. بنابراین، باید به آنها فرصت بدهیم که احساساتشان را تخلیه کنند و اگر لازم باشد، به آنان اجازه دهیم تا سوگواری کنند. بر اساس پژوهش‌های روانشناسی، تخلیه هیجانی یکی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از اختلالات روانی مثل PTSD (اختلال استرس پس از حادثه) است.
حفظ کرامت انسانی:
یکی از مهم‌ترین نکات در مواجهه با مصدومان، حفظ کرامت انسانی است. وقتی به افراد کمک می‌کنیم، باید با احترام و توجه به وضعیت اجتماعی و روانی آنها برخورد کنیم. این موضوع در کمک‌های اضطراری بسیار مهم است و باعث می‌شود فرد احساس امنیت و حمایت کند.این نکته بسیار مهم است که باید به خاطر داشته باشیم که در چنین شرایطی هیچ‌گونه عجله‌ای برای انجام کارهایی که نیاز به تخصص دارند نباید کرد. کمک‌های اولیه باید تنها شامل اقداماتی باشد که ایمنی فرد را به خطر نیندازد و در عین حال فرد را به درمان‌های تخصصی در زمان مناسب برساند.